دکتر عبدالحمید چاوشی خامنه - فلوشیپ جراحی کبد، پانکراس، مجاری صفراوی
تحریریه زندگی آنلاین : کیست هیداتید، بیماری انگلی و مشترک بین انسان و دام است که کرم بالغ در روده سگ و نوزاد این کرم در بدن انسان و حیوان اهلی (گیاهخواران) زندگی می‌کند. عامل ایجاد بیماری انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است. پراکندگی انگل در سطح جهان وسیع بوده و ایران جزو مناطق شایع برای این بیماری می‌باشد.
بیشتربخوانید:
کیست تخمدان به سراغ چه خانم هایی می رود؟
راههای انتقال بیماری و چرخه زندگی انگل:
این بیماری با خوردن آب یا غذایی که حاوی تخمهای این انگل باشد یا از طریق تماس با حیوان آلوده به این انگل (معمولاً سگ) منتقل می‌گردد.
چرخه زندگی این انگل بین سگ‌سانان و گیاهخواران تکمیل می‌شود. بدین‌صورت که کرم بالغ در روده کوچک گوشت‌خواران مخصوصاً سگ‌ها زندگی می‌کند و تخمهای خود را از طریق مدفوع به محیط بیرون می‌رساند. تخمهای دفع شده در مدفوع سگ بلافاصله برای دام و انسان آلوده‌کننده است. تخم‌ها بسیار مقاوم هستند و می‌توانند در 2 درجه‌ی سانتی‌گراد به مدت 5/2 سال زنده بمانند و در طبیعت حداقل برحسب درجه‌ی حرارت و شرایط جوی بین 3 تا 8 ماه زنده می‌مانند. گوسفند، گاو و بز نیز به هنگام چریدن و خوردن علف‌های آلوده، تخمهای انگل را همراه علوفه آلوده وارد دستگاه گوارش خود می‌کنند و تخم‌ها پس از ورود به دستگاه گوارش میزبان، باز شده و جنین قلاب‌دار به درون بافت روده مهاجرت نموده و پس از عبور از دیواره عروق روده، وارد گردش خون شده و به کبد می‌رسند.تعدادی از آنها در کبد می‌مانند و تعدادی به ریه می‌رسند، تعداد کمتری نیز به سایر ارگان‌ها مانند کلیه، طحال، عضلات و مغز حمل می‌شوند. در این مرحله انگل پس از استقرار در بافت شروع به رشد و نمو کرده و طی چند ماه کیست‌هایی در اندازه‌های مختلف ایجاد می‌کنند، حال درصورتی‌که سگ‌سانان از احشاء گیاهخواران آلوده به این کیست تغذیه نمایند دوباره چرخه بیماری تکرار می‌شود. بنابراین امکان ابتلا همه ارگان‌ها در این بیماری وجود دارد ولی شایع‌ترین محل ابتلا کبد (70 درصد) و سپس ریه می‌باشد.
علائم بیماری:
این بیماری در سگ به‌عنوان میزبان نهایی معمولاً بدون علامت است، ولی در انسان به‌عنوان میزبان واسط بسته به محل تشکیل کیست در اندام‌های مختلف علائم بیماری متفاوت است.پس از ورود نوزاد انگل به کبد، حدود 3 ماه طول می‌کشد تا کیست کبدی به‌اندازه 3 سانتیمتر ایجاد شود، بنابراین علائم کیست هیداتید کبدی بعد از ماه‌ها و یا سال‌ها پس از ابتلا به انگل ایجاد شده و می‌تواند به علت اثر فشاری روی ارگان‌های مجاور و یا عارضه دار شدن کیست باشد.
کیست هیداتید کبد می‌تواند با علائم زیر خود را نشان دهد:
درد مبهم در سمت راست و بالای شکم، زردی (در صورت پاره شدن کیست به داخل مجاری صفراوی و یا اثر فشاری روی مجاری)، تب و لرز (در صورت عفونی شدن کیست)، درد شدید شکم همراه یا تهوع و استفراغ و ضایعات پوستی (در صورت پاره شدن کیست به داخل حفره شکم) و ....
برخی اوقات کیست کبدی به‌خصوص در مراحل اولیه علائمی نداشته و به‌طور اتفاقی در سونوگرافی پیدا می‌شود.
در کیست هیداتید ریه علائم مختلفی ازجمله سرفه، تنگی نفس، دردهای قفسه سینه و خلط خونی دیده می‌شود.
بیشتربخوانید:
پیشگیری از کیست‌پستان با رژیم‌غذایی
پیشگیری:
شستن اصولی و صحیح میوه‌ها و سبزیجات یکی از مهم‌ترین نکاتی است که هر خانم خانه‌داری باید بداند و به‌طورقطع به دست آوردن اطلاعات کافی و علمی در این زمینه کمک شایانی به‌سلامت همه اعضای خانواده خواهد کرد.
با توجه به اینكه سبزیجات و صیفی‌جات مثل گوجه‌فرنگی، کدو، بادمجان، خیار و کاهو از عمده‌ترین راههای آلودگی به تخم این انگل هستند؛ حتماً باید قبل از مصرف به‌دقت سالم‌سازی شوند. برای این کار سبزیجات و صیفی‌جات حتماً باید قبل از مصرف به‌خوبی با آب شستشو داده شده و برای اطمینان از جدا شدن تخم انگل از سبزیجات، چند قطره مایع ظرف‌شویی (3 تا 5 قطره) به داخل ظرف شستشو اضافه شود، سبزیجات در داخل آب تکان داده شود تا آب کف نماید و سپس سبزیجات را به مدت 5 دقیقه در آن نگهداری می‌کنیم.
نکته:
یکی از اشتباهاتی که در موقع شستشوی سبزیجات وجود دارد این است که بعد از شستشو، کل ظرف محتوی سبزیجات را روی آبکش می‌ریزند که با این کار تخمهای انگل ته‌نشین شده در داخل ظرف دوباره روی سبزیجات پخش می‌شود، باید سبزیجات را از سطح آب برداشته شوند و آب باقیمانده دور ریخته شود اگر سگ در منزل نگهداری میکنید، حتماً نزد دكتر دامپزشك برده تا داروی اختصاصی این انگل را برای سگ تجویز کند و ضرورت دارد هر 3-2 ماه این كار تكرار شود.
تشخیص:
تشخیص بیماری معمولاً از طریق سونوگرافی صورت می‌گیرد، اما سی‌تی‌اسکن یا ام آر آی نیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند.
آزمایش خونی مانند ELISA که در آن آنتی‌بادی‌های ضد این عفونت را بررسی می‌کنند گاهی کمک کننده می‌باشد (ELISA در حدود 85 در صدد موارد مثبت است) ائوزینوفیلی در حدود 30 در صدد موارد دیده می‌شود
درمان:
3 روش درمانی برای کیست هیداتید کبد وجود دارد که پزشکتان یکی از این روش‌های درمانی و یا ترکیبی از آنها را با توجه به نوع و محل کیست، مرحله بیماری و شرایط بیمار انتخاب می‌کند. گاهی بر اساس نتایج سونوگرافی و یا سی‌تی‌اسکن کیست حالت غیرفعال و مرده دارد، در چنین شرایطی سیستم دفاعی بدن انگل را از بین برده است و دیگر نیاز به درمان وجود ندارد.
بیشتر بخوانید:
کیست تخمدان معضلی جدید برای خانم‌ها
1- روش جراحی:
این روش که معمولاً به‌صورت جراحی باز انجام می‌شود، ولی در صورت مناسب بودن محل کیست و شرایط بیمار می‌توان با روش لاپاراسکوپی هم این عمل را انجام داد. جراحی بهترین روش برای کیست‌های بزرگ، کیست‌های چند حفره‌ای و یا عارضه دار شده می‌باشد که با روش‌های دیگر نمی‌توان درمان کرد.
2- روش رادیولوژی مداخله‌ای:
در این روش رادیولوژیست با استفاده از سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن محل کیست را مشخص و با وارد نمودن سوزن مخصوص، محتویات کیست را تخلیه کرده و سپس یک ماده ضد انگلی (برای از بین بردن لایه زایای کیست) را به داخل کیست تزریق می‌کند. این روش برای کیست‌های تک حفره‌ای با اندازه متوسط (معمولاً 5 تا 10 سانتیمتر) مناسب هست. درصورتی‌که کیست به داخل مجاری صفراوی پاره شده باشد نمی‌توان از این روش استفاده کرد.
3-آلبندازول
داروی ضد انگلی است که برای از بین بردن کیست هیداتید کاربرد دارد. این روش درمانی معمولاً برای کیست‌های کوچک (زیر 5 سانتیمتر) که تک حفره‌ای هستند و عارضه دار نشده‌اند، مناسب می‌باشد. همچنین، این دارو معمولاً چند روز یا چند هفته قبل از عمل جراحی تجویز شده و بسته به نظر جراح برای چند هفته تا چند ماه بعد از عمل جراحی ادامه می‌یابد تا احتمال رشد مجدد انگل به حداقل برسد.
این دارو در خانم‌های حامله و در افرادی که بیماری مزمن کبدی دارند نباید استفاده شود.
