دکتر فیروز اژیه؛ مختصص داخلی و فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش، کبد و مجاری صفراوی
دکتر اژیه بر معاینات دوره‌ای تاکید کرد
در این که یک باره بیماری به سراغ انسان‌ها می‌آید شکی نیست اما مشکل این‌جاست که به چه دلیل یک بیماری به سراغ یک نفر می‌آید اما فرد دیگری به آن مبتلا نمی‌شود.
یکی از این بیماری‌ها مربوط به دستگاه گوارش می‌شود.
امروزه بسیاری از مردم از دردهای مربوط به دستگاه گوارش رنج می‌برند و برای آن که بدانند دلیل این بیماری چیست، وقت خود را در مطب پزشکان می‌گذرانند.
در این رابطه با دکتر فیروز اژیه مختصص داخلی و فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش، کبد و مجاری صفراوی گفت‌وگو کردیم که نتیجه آن در ادامه آمده است.
بیماری‌های دستگاه گوارش ناشی از چیست؟
دستگاه گوارش به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود که دستگاه گوارش فوقانی شامل مری و معده می‌شود و دستگاه گوارش تحتانی روده بزرگ و کوچک را تشکیل می‌دهد.
کبد و لوزالمعده (پانکراس) نیز در دستگاه گوارش تعریف می‌شود.
این بخش‌ها بیماری‌های خاص خود را دارند اما وقتی مورد توجه قرار نگیرد و پیشرفت کند، به سرطان تبدیل می‌شود.
شایع‌ترین سرطان در کشور ما، سرطان‌های مری، معده و روده بزرگ (کلون) هستند و سرطان لوزالمعده در مرحله بعدی قرار دارد و از همه کمتر سرطان کبد را شاهد هستیم.
چرا سرطان مری اتفاق می افتد؟
سرطان مری بیشتر در مناطق شمالی ایران مانند اردبیل، گیلان و مازندران شایع‌تر است.
تحقیقات نشان داده که برخی عادت‌های غذایی باعث سرطان مری می‌شود.
در این مناطق مردم عادت دارند چای را به صورت داغ مصرف می‌کنند که در مسیر مری ایجاد سوختگی می‌کند و همین سوختگی به مرور زمان ایجاد سرطان می‌کند.
همچنین در برخی مناطق مانند گرگان و سیستان و بلوچستان، مردم عادت دارند که نوعی ماده مخدر به نام ناس مصرف کنند.
ناس ترکیبی از آهک و تریاک است که مردم این مناطق ناس را زیر زبان می‌گذارند و جذب مستمر ناس در مسیر مری ایجاد سرطان می‌کند.
اما بیشترین آمار سرطان مری در شهرهای شمالی ایران است.
سرطان مری چه علایمی دارد؟
جدی‌ترین علامت سرطان مری، گیر کردن غذا هنگام بلعیدن است که در ناحیه گلو و سینه مشاهده می‌شود.
هنگام بالا رفتن سن بیشتر شاهد چنین سرطان‌هایی هستیم و مصرف سیگار و مشروبات الکلی سرطان مری را تشدید می‌کند.
البته سابقه خانوادگی و ژنتیکی نیز در بروز سرطان مهم است. عامل دیگر ریفلاکس یا برگشت اسید معده به مری است.
افرادی که دائم برگشت اسید از معده به مری دارند، این اسید قسمت‌های پایین مری را به مرور زمان زخم می‌کند که با مراجعه به پزشک بهبود می‌یابد، اما تکرار زخم و بهبودی آن باعث می‌شود در دراز مدت و دوره زمانی
10-20 ساله سرطان مری اتفاق بیفتد.
راه پیشگیری از سرطان مری چیست؟
خودداری از نوشیدن چای داغ، مصرف نکردن سیگار و مشروبات الکلی بهترین راه پیشگیری است.
همچنین کسانی که ریفلاکس شدید دارند و علایم خاص به ویژه مشکل در بلعیدن غذا دارند، باید حتماً به پزشک مراجعه کنند.
این افراد باید حتماً آندوسکوپی شوند و عکس رنگی از مری بگیرند تا چنان چه ضایعه‌ای دیده شد، نمونه برداری صورت بگیرد و در صورت نیاز بیمار مورد عمل جراحی قرار گیرد.
البته به شرط آن که زودتر تشخیص داده شود.
البته امکان دارد در مراحل اولیه سرطان مری تشخیص داده نشود، اما مشاهده زخم یا زائده در مری، پزشک را حساس می‌کند تا بررسی‌های بیشتری انجام دهد.
سرطان معده از کجا شروع می‌شود؟
معده نیز جزو سرطان‌های شایع در ایران است و مهم‌ترین دلیل آن وجود میکروب هلیکوباکتری است.
این باکتری خمیری شکل است که معده را تخریب می‌کند و چنان چه زودتر مورد درمان قرار نگیرد، به سرطان تبدیل می‌شود و مهم‌ترین دلیل سرطان است.
میکروب هلیکوباکتری اگر در سنین جوانی وارد معده شود و زخم ایجاد کند خطرناک‌تر است زیرا بعد از 10 تا 20 سال درون معده ایجاد عفونت یا زخم می‌کند و چنان چه درمان قطعی صورت نگیرد و زخم تکرار شود، امکان بروز سرطان معده جدی خواهد بود.
چرا افراد بسیاری سیگار می‌کشند و مشروب الکلی مصرف می‌کنند اما سرطان نمی‌گیرند، در حالی که فرد دیگری که هیچ کدام از این کارها را انجام نمی‌دهد، به سرطان مبتلا می‌شود؟
تنها سیگار و مشروبات الکلی باعث سرطان نمی‌شود، بلکه برخی مستعد هستند. امروزه ثابت شده کسی که هپاتیت می‌گیرد، احتمال ابتلا به سرطان کبد در او زیاد است، یعنی زمینه چنین بیماری را دارد.
نکته این است که سیستم دفاعی در بدن افراد متفاوت است. بنابر این وقتی یک نفر سیستم ایمنی و دفاعی بدن‌اش قوی‌تر باشد، امکان ابتلا به سرطان در او کمتر است، ولو این که سیگار یا مشروبات الکلی مصرف کند.
نکته دیگر زمینه‌های ژنتیکی است که آن هم ربطی به برنامه غذایی یا رفتارهایی همچون مصرف سیگار و مشروبات الکلی ندارد.
اما در مجموع مصرف سیگار و مشروبات الکلی در بروز سرطان‌ها بسیار مؤثر است. نکته‌ای که نباید فراموش کرد، مصرف بیش از اندازه غذاهای نمک سود و غذاهایی است که بیش از اندازه در یخچال نگهداری می‌شود.
این موارد نیز می‌تواند در سرطان معده مؤثر باشد یا آن را تشدید کند.
به هر حال غذا در یخچای نگهداری می‌شود، برای آن که خطرآفرین نشود، زمان نگهداری غذا در یخچال چند روز است؟
اگر دمای یخچال مناسب باشد، باید غذا ظرف دو روز مصرف شود، اما اینکه افرادی غذا را بیش از یک هفته در یخچال نگهداری کنند و دائم نیز این کار را تکرار کنند یا غذاهای نمک سود بیش از اندازه مصرف کنند، باید بدانند که زنگ خطر برای سرطان معده را در خانواده به صدا در آورده‌اند. این که دائم از خیار شور، ترشی‌های شور، ماهی‌های شور یا غذاهایی که بیش از اندازه نمک دارند، استفاده شود، زمینه سرطان معده را فراهم کرده‌اند.
هلیکوباکتری از کجا می‌آید؟ آیا میوه نشسته، غذای مسموم یا خوراکی به خصوصی باعث ایجاد میکروب هلیکوباکتری می‌شود؟
هنوز به درستی مشخص نشده که هلیکوباکتری چگونه وارد معده می‌شود، اما بی‌شک آلودگی از طریق دهان وارد می‌شود.
امکان دارد مصرف آب یا غذای آلوده منشأ هلیکوباکتری باشد یا فردی که قاشق آلوده را وارد دهان کرده و به ظرف غذای عمومی زده، باعث انتقال هلیکوباکتری به دیگران شود.
البته هلیکوباکتری مسری نیست، اما امکان دارد استفاده از ظروف غذای مشترک باعث انتقال هلیکوباکتری شود.
هلیکوباکتری علاقه زیادی به محیط اسیدی دارد و هنگامی که وارد معده می‌شود، بهترین شرایط را برای زندگی به دست آورده است.
اگر مسری نیست به چه دلیل امکان دارد از طریق غذا خوردن مشترک منتقل شود؟
همان طور که گفتم، هنوز دلیل هلیکوباکتری مشخص نیست اما به هر حال هلیکوباکتری از دهان وارد می‌شود و باید مراقب هر چیزی باشیم که از طریق دهان وارد بدن می‌شود.
شاید خوردن یک ساندویچ آلوده ناقل هلیکوباکتری باشد یا یک لیوان آب آلوده سبب شود یا هر مورد دیگری، اما به هر حال از طریق دهان وارد می‌شود. نکته مهم این‌جاست که به محض تشخیص، هلیکوباکتری با داروهای شناخته شده از بین می‌رود و درمان شود.
مگر قدرت جسمی جوانان بیشتر نیست، چرا هلیکوباکتری در سنین جوانی خطرناک‌تر است؟
نکته مهم زمانی است که این میکروب بر معده اثر می‌گذارد.
افرادی هستند که در سنین بالا میکروب هلیکوباکتری وارد معده‌شان شده و زمان طولانی می‌برد تا معده را تخریب کند و شاید عمرشان قبل از سرطان به پایان برسد.
اما جوانی که مبتلا به هلیکوباکتری می‌شود و 50 سال دیگر زنده خواهد بود، باید به سرعت علاج کند تا در آینده به سرطان منجر نشود.
ریفلاکس ناشی از چیست؟
ریفلاکس دلایل خاصی دارد. در برخی افراد میزان اسید معده به صورت ژنتیکی بالاست و در برخی دیگر دریچه بین معده و مری (اسفنگتر) ضعیف یا شل است.
بنابر این اسید معده به سادگی وارد مری می‌شود. در این افراد خوردن قهوه، غذاهای تند یا کشیدن سیگار ریفلاکس را تشدید می‌کند.
برخی دیگر فتق معده دارند که در این افراد عضله بین معده و مری در یک نقطه شل شده که سبب می‌شود اسید به مری بازگردد.
ریفلاکس را چگونه می‌توان کنترل کرد؟
افرادی که ریفلاکس دارند و در هفته چندین نوبت از ریفلاکس رنج می‌برند، حتماً باید دارو بگیرند و از داروهای کاهش اسید معده استفاده کنند.
اما اقداماتی که شخص می‌تواند برای کنترل انجام بدهد، پرهیزهای غذایی است که شامل محدودیت در مصرف سرکه، قهوه و غذاهای تند می‌شود.
بیماران مبتلا به ریفلاکس باید شام را کمتر و زودتر بخورند، غذاهای چرب، تند و فست فود مصرف نکنند و بین زمان مصرف شام و زمان خواب حداقل 3 ساعت فاصله باشد، چرا که خواب بعد از غذا باعث می‌شود اسید موجود در معده وارد مری شود.
برای فتق معده چه اقدامی می‌توان به عمل آورد؟
باید سعی کرد فتق معده از طریق دارو یا رژیم غذایی درمان شود، اما اگر درمان نشد، جراحی بهترین روش است و می‌توان دریچه بین معده و مری را با جراحی محکم کرد.
برخی از پزشکان معتقد هستند مصرف میوه و سبزی خام باعث آسیب به معده می‌شود. این مطلب تا چه اندازه درست است؟
اگر بخواهیم از نظر علمی بحث کنیم، هیچ مطلبی مبنی بر این که مصرف میوه و سبزی بر ریفلاکس یا سرطان معده تأثیر می‌گذارد، وجود ندارد و آن مواردی که منع مصرف آن تاکید شده، مصرف قهوه، سیگار، مشروبات الکلی، غذاهای چرب و غذاهای تند است.
برخی میوه‌ها امکان دارد ایجاد نفخ کند، اما این که میوه ایجاد زخم یا سرطان کند، تاکنون به اثبات نرسیده است.
البته فردی که ریفلاکس دارد، نباید پرخوری کند و میوه را نباید به غذا اضافه کند زیرا به معده فشار می‌آورد.
اما کسانی که زخم معده دارند، بهتر است تا زمانی که زخم بهبود یابد و هلیکوباکتری از بین برود، در غذا خوردن مراعات کنند. اما چیزی به نام رژیم غذایی میوه و سبزی نداریم.
نفخ معده در سنین بالا یکی از جدی‌ترین معضلات است. راه درمان نفخ معده چیست؟
در سنین بالای 60 سال حرکات دستگاه گوارش کند و درمجموع در سنین بالا عضلات دستگاه گوارش شل می‌شود که این شل شدگی در عضلات معده و مری و روده وجود دارد. به عبارت بهتر این عضلات در سنین بالا تنبل و حرکات این عضلات کند می‌شود.
گاهی مشاهده کردیم که فرد سالمندی مراجعه می‌کند و از مشکل در بلعیدن گلایه می‌کند.
این علامت خوبی نیست زیرا فرد را نگران سرطان مری می‌کند، اما وقتی بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که عضلات مری این بیمار شل شده و توانایی هدایت غذا را از دست داده است.
درمواردی نیز شاهد تنبلی معده هستیم، به ویژه در افرادی که دیابت دارند، معضل تنبلی معده دیده می‌شود.
معده این افراد نمی‌تواند غذای هضم شده را به روده هدایت کند و ریفلاکس به وجود می‌آید و ایجاد نفخ می‌کند. تنبلی و شل شدن روده نیزمشکل آفرین می‌شود.
اگر روده بزرگ خوب کار نکند، تخلیه به درستی صورت نمی‌گیرد و باکتری‌ها نیز در روده انباشته می‌شود که ایجاد نفخ و گازهای روده‌ای می‌کند.
در این افراد احساس تنگی نفس وجود دارد و گمان می‌کنند که به شکم‌شان فشار می‌آید. بنابراین اختلالات حرکتی عامل نفخ در سالمندان است.
البته باید بررسی شود که ضایعه‌ای نباشد.
دارویی برای درمان نفخ وجود دارد؟
در این افراد می‌توان با دارو نفخ را کاهش داد، اما وقتی سن بالا می‌رود و عضلات شده توان حرکتی خود را از دست می‌دهند، باید در خوردن غذا دقت شود.
بهترین روش آن است که سالمندان توجه کنند با خوردن کدام غذا، بیشتر به نفخ مبتلا می‌شوند. البته غذاهای تند، چرب و فست فود همواره در لیست رژیم غذایی قرار دارند.
تحرک نداشتن نیز بسیار مهم است و سالمندان باید ورزش روزانه را در دستورکار خود قرار دهند. نکته مهم دیگر این است که غذا به مدت طولانی و کامل جویده شود.
متاسفانه بیشتر سالمندان دندان مناسب ندارند یا اصلاً دندان ندارند و همین امر باعث می‌شود غذای نیمه جویده که هضم آن برای معده مشکل است را بلعیده و مبتلا به نفح شوند.
سالمندان باید غذاهایی را استفاده کنند که سفت نباشد و در جویدن و بلعیدن مشکل ساز نشود.
یبوست نیز یکی از چالش‌های بسیاری از افراد است. دلیل و راهکار مقابله با آن چیست؟
بی‌شک یبوست ناشی از برنامه غذایی نامناسب، به ویژه کمبود مایعات در بدن است.
بیمارانی که یبوست دارند، باید مصرف آب را در دستور کار قرار دهند و در روز حداقل 8 لیوان آب بنوشند و چنان چه مایل به کاهش یبوست هستند، مصرف آب روزانه را تا 12 لیوان نیز باید افزایش دهند.
مایعات فقط مختص به آب نیست، بلکه می‌توانند آب میوه و سوپ را نیز در برنامه غذایی خود بگنجانند. البته مصرف آب نه تنها برای سیستم گوارش بلکه برای کلیه و مجاری ادرار نیز اهمیت خاصی دارد.
افرادی که یبوست دارند، باید غذاهای خشک و چرب را کمتر مصرف کنند. البته مصرف غذاهای دارای فیبر نیز در کاهش یبوست مؤثر است و نان سبوس‌دار، میوه، سبزی و مواد غذایی از این دست اهمیت دارد.
ورزش همواره اهمیت زیادی در سلامت بدن دارد که نقش بسزایی نیز در کاهش یبوست دارد.
مصرف ملین تا چه اندازه در کنترل یبوست مؤثر است و آیا می‌توان به صورت مداوم ملین مصرف کرد و مصرف مداوم به دستگاه گوارش آسیب نمی‌زند؟
اگر یبوست شدید باشد، مبتلایان می‌توانند از داروهای ملین استفاده کنند، اما تاکید بر این است که با مصرف مایعات، ورزش و رژیم غذایی بر یبوست غلبه کنند.
ولی اگر این روش‌ها نتیجه نداد، می‌توانند برخی شربت‌های ملین مانند لاکتولوز و شیرمنیزیم یا پودر پیدرولاکس را مصرف کنند و ادامه بدهند، زیرا این ملین‌ها ضرری ندارند.
اما قرص‌های بیزاکودیل، سیلاکس یا برگ صنا داروهای ملین قوی هستند که اگر به صورت مداوم استفاده نشود، بهتر است.
وقتی زخم معده بهبود می‌یابد، چرا تکرار آن خطرساز می‌شود؟
همین که دوباره اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد که فرد زمینه این بیماری را دارد و مستعد بیماری‌های بعدی است. راه تشخیص زخم معده تنها با آندوسکوپی است.
اگر در آندوسکوپی زخم مشاهده شود، که درمان خاص خودش را دارد، اما چنان چه علایم وجود داشته باشد اما زخمی نباشد، از طریق نمونه‌برداری از جدار معده و ارائه آن به پاتولوژیست، امکان سرطان معده را بررسی می‌کنیم.
به این روش «اوره آز» گفته می‌شود زیرا میزان آنزیم «اوره آز» در جدار معده مورد بررسی قرار می‌گیرد و مشخص می‌کند که معده فرد عفونت دارد یا ندارد.
زخم یا عفونت بسیار جدی است و درصورت وجود عفونت، درمان باید به صورت جدی آغاز شود.
در مورد روده نیز به صورت مختصر توضیحاتی بدهید؟
سرطان کلون یا روده بزرگ بسیار شایع و البته مهم است. افرادی که این نوع سرطان را به صورت ارثی در خانواده دارند، باید در سنین 40 سال به پزشک مراجعه کنند و حتماً باید کلونوسکوپی انجام بدهند، اما برای افرادی که سابقه ارثی ندارند، باید در سنین 50 سال کلونوسکوپی انجام بدهند تا از احتمال سرطان کلون در سال‌های آینده پیشگیری کنند.
البته آزمایشی تحت عنوان "خون مخفی در مدفوع" انجام می‌شود که باید به صورت سالانه انجام شود.
اگر پاسخ این آزمایش منفی بود، می‌توانند کلونوسکوپی را انجام ندهند و اگر پاسخ آزمایش مثبت بود، باید کلونوسکوپی انجام شود.
اما در مجموع نباید دستگاه گوارش را به حال خود رها کرد و لازم است با مشاهده برخی علایم، به سرعت به پزشک مراجعه شود.
بیشتر بخوانید:
از رفلاکس معده چی میدانید؟
علل و علائم روده تحریک پذیر
عوامل ایجاد سنگ کیسه صفرا
