دكتر سيد محمود اسحاق حسينی؛ فوق تخصص گوارش و كبد
زخم به عنوان شكستگی سطح مخاطی به وسعتی كمتر از mm5 با عمقی تا زیر مخاط تعریف می‌شود.(peptic ulcer (PUDزخم‌های معده و زخم‌های اثنی عشر، نمودهای مشترك بسیاری در آسیب‌زایی، تشخیص و درمان دارند اما چند عامل سبب تمایز آنها از هم می‌شود.
زخم‌های معده (cu) نسبت به ضایعات دوازدهه در سنین بالاتر ایجاد می‌شوند و حداكثر میزان بروز آنها در دهه ششم گزارش شده است.بیش از نیمی از زخم‌های معده، در مردها ایجاد می‌شود و شیوع كمتری نسبت به زخم دوازدهه دارند. شاید این شیوع كمتر به واسطه وجود احتمال خاموش‌بودن بیشتر و آشكارشدن فقط بعد از ایجاد عارضه، در زخم‌های معده باشد.آسیب‌شناسی زخم‌های معده نشان می‌دهد بیشترین شیوع در ناحیه محل اتصال بین آنترومخاط ترشح‌كننده اسید می‌باشد این محل اتصال از نظر اندازه، متغیر است اما به طور كلی مخاط ناحیه آنتر به حدود دوسوم مساحت انحناء كوچك و یك‌سوم بالای انحنای بزرگ محدود می‌شود.زخم پپتیك معده در ناحیه فوندوس كمتر دیده می‌شود. زخم‌های معده می‌تواند همراه با هلیكوباكتر پیلوری و گاستریت ناحیه آنتر همراه باشد.زخم‌های وابسته به NSAID با گاستریت ترپن همراه نمی‌شود اما ممكن است به جای آن شواهد یك گاستروپاتی شیمیایی را داشته باشد.
پاتوفیزیوپولوژی زخم معده
زخم معده مثل زخم اثنی عشر می‌تواند تحت‌تاثیر هلیكوباكتر پیلوری یا آسیب مخاطی ناشی از NSAID ایجاد شود زخم‌های ناحیه پر پیلوریك می‌تواند در همراهی با زخم فعال دئودنوم و یا اسكار زخم قبلی دئودنوم وجود داشته باشد. برون‌ده اسید معده (پایه و تحریك شده) در مبتلایان به زخم معده طبیعی یا كاهش یافته است. اختلالات فشار اسفنگتر پیلور در حال استراحت، تحریك همراه با افزایش همزمان برگشت محتویات دوازدهه به معده در بعضی از مبتلایان زخم معده وجود دارد.از طرف دیگر اسیدهای صفراوی و آنزیم‌های لوزالمعده ممكن است به مخاط معده آسیب برساند همچنین تاخیر در تخلیه مواد جامد از معده در مبتلایان زخم معده باعث تشدید بیماری می‌شود.
آلودگی معده با هلیكوباكتر پیلوری علت بسیاری از زخم‌های معده است همچنین این باكتری در ایجاد (MALT) و آدنوكارسینوم معده نقشی دارد. البته هنوز روشن نیست كه این ارگانیسم موجود در معده چگونه باعث ایجاد زخم در دوازدهه می‌شود، یا چرا ریشه‌كنی آن به كاهش سرطان معده می‌انجامد. این باكتری كه در آغاز كامپیلو باكتر پیلوری گفته می‌شود یك باكتری گرم منفی میكروآئور فیل است.
بیشترین شیوع در قسمت‌های عمقی‌تر ژل مخاطی پوشاننده مخاط معده یا بین لایه‌های مخاطی و پوششی معده یافت می‌شود این باكتری ممكن است به اپی‌تلیوم معده بچسبد، اما با گذشت زمان به قسمت‌های پروگزیمال مهاجرت می‌كند.
این باكتری توان تغییر شكل به شكل كروی دارد كه این حالت نشانگر وضعیت خواب باكتری است كه ممكن است ادامه بقاء باكتری را شامل شود. گونه‌های متعددی از هلیكوباكتر پیلوری وجود دارد.
خواص آزمایشگاهی باكتری عبارتند از: اوره آز مثبت (كه اوره را به NH3 و آب تبدیل كرده و باعث قلیایی‌شدن محیط اسیدی اطراف می‌شود) عامل فعال‌كننده پلاكت پروتئین ژن همراه با سیتوتوكسین (CAGA) و سیتوتوكسین‌های ایجاد واكوئل (VACA).
اپیدمیولوژی زخم معده
شیوع هلیكوباكتر پیلوری در نقاط مختلف دنیا متفاوت است و تا حد زیادی به استانداردهای كلی شیوه زندگی در هر منطقه بستگی دارد بطوریكه در مناطق در حال توسعه 80 درصد جمعیت ممكن است تا سنین 60 سالگی آلوده باشند. درد شكمی از شایع‌ترین علامت زخم معده می‌باشد كه به صورت سوزشی و یا مالشی توصیف می‌شود همچنین در این ناراحتی شكل احساس درد به صورت درد گرسنگی توصیف می‌شود. در زخم معده درد ممكن است با خوردن غذا بدتر شود. گوناگونی در شدت درد یا محل توزیع درد شكمی و نیز شیوع علائم با تهوع و استفراغ در زخم معده، ممكن است دیده شود.
ارزیابی تشخیص در زخم معده نیاز به تایید زخم می‌باشد كه بیشتر به وسیله آندوسكپی و یا رادیوگرافی معده و اثنی‌عشر می‌باشد. قبل از كشف هلیكوباكتر پیلوری درمان بر روی اصل قدیمی (نه اسید نه زخم) استوار بود ولی امروزه با مشخص شدن نقش هلیكوباكتر پیلوری، درمان براساس ریشه‌كنی میكروب فوق می‌باشد كه پروتكل‌های مختلف درمانی دارد. خوشبختانه با درمان هلیكوباكتر پیلوری امروزه عوارض زخم شامل خونریزی، سوراخ‌شدگی و عود زخم كمتر دیده می‌شود.
