تحریریه پزشك امروز
مقدمه
كبد نقش مهمی در ذخیره‌‌سازی و متابولیسم (سوخت و ساز) چربی‌ها برعهده دارد. كبد طبیعی حاوی حدود 5 گرم چربی در 100 گرم وزن خود بوده كه از این میزان، 14 درصد تری‌گلیسیرید، 14 درصد فسفولیپید، 8 درصد كلسترول و 14 درصد آن را اسیدهای چرب تشكیل می‌دهند.
هرگاه میزان چربی، بیش از 5 درصد وزن كبد باشد و یا بیش از 5 درصد سلول‌های كبدی حاوی قطرات چربی باشند، به این حالت «كبد چرب» گفته می‌شود.
در كبد چرب، امكان افزایش چربی به 50 درصد وزن آن نیز وجود دارد كه در این حالت بیش از نیمی از چربی‌ها را تری‌گلیسیرید تشكیل می‌دهد. این بیماری در نتیجه اختلال در یكی از چرخه‌های گردشی، بین سلول‌های كبدی و بافت‌های چربی حاصل می‌شود.
بیماری كبد چرب، بیماری شایع در جامعه است؛ به طوری كه در یك سوم از كالبدشكافی‌های انجام شده بر روی افراد بالغی كه مرگ آن‌ها ناشی از حوادث بوده و در زمان حیات نیز علائم این بیماری در آن‌ها دیده نشده، مشاهده گردیده است.
تظاهرات بالینی
بیشتر بیماران بدون علامت هستند و بیماری كبد چرب به دنبال بررسی بزرگی كبد (هپاتومگالی) و یا برررسی علل اختلالات خفیف در آنزیم‌های كبدی، در معاینات معمول توسط پزشك تشخیص داده می‌شود.
در برخی موارد، كبد چرب می‌تواند با خستگی و احساس ناراحتی در ربع فوقانی و راست شكم همراه باشد. در موارد شدید و حاد كبد چرب، علائم و نشانه‌های یرقان، درد شكم، تهوع، استفراغ، كبد بزرگ و دردناك نیز دیده می‌شود.
اقدامات تشخیصی
اختلالات آزمایشگاهی در كبد چرب طبق معمول خفیف است و در بیشتر موارد افزایش خفیفی در آنزیم‌های كبدی دیده می‌شود. وجود چربی در كبد با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود. حساسیت این روش حدود 60 درصد است كه به میزان بافت چربی بستگی دارد.
در بیمارانی كه كبد چرب آن‌ها به وسیله روش‌های تصویربرداری و شرح حال تشخیص داده می‌شود، نمونه‌برداری (بیوپسی) از كبد توصیه نمی‌شود. در فردی كه علائم بالینی (مانند خستگی بارز) وجود دارد و آنزیم‌های كبدی وی، بیش از شش ماه بالا باشد، انجام نمونه‌برداری توصیه می‌شود.
علل كبد چرب
1- الكل
در مطالعات انجام شده، نقش مصرف الكل در ایجاد كبد چرب در انسان و حیوانات، با رژیم غذایی كافی و كامل به اثبات رسیده است. كبد چرب به طور شایع، به دنبال مصرف مقادیر اندك یا زیاد الكل (حتی برای زمان كوتاهی) دیده می‌شود. درمان كبد چرب الكلی، به وسیله حذف كامل مصرف الكل و مصرف غذاهای متعادل میسر است.
2- چاقی
كبد چرب در افراد چاق شایع است و به شدت با چاقی ارتباط دارد و در 90-80 درصد موارد، چاقی مفرط دیده می‌شود. به دلیل اینكه چاقی، شایع‌ترین حالت همراه با این بیماری است؛ كاهش وزن، به طور جدی توصیه می‌شود. به هر حال كاهش وزن بیماران چاق و رسیدن به وزن مطلوب با مشكلات زیادی همراه است.
تاثیر كاهش وزن در درمان كبد چرب و طبیعی شدن آنزیم‌های كبدی به اثبات رسیده است. باید توجه داشت كه كاهش وزن به صورت تدریجی و متعادل صورت گیرد، بنابراین محرومیت غذایی جهت كاهش وزن توصیه نمی‌شود.
همچنین باید مصرف مواد پروتیینی و مواد مغذی اساسی حذف نشده و به مقدار كافی مصرف شوند. در موارد محرومیت شدید، مقادیر بیشتری چربی از بافت‌های چربی محیطی وارد خون و سپس كبد می‌شود و این موضوع سبب شدت وضعیت كبدی بیمار می‌شود.
3- دیابت
بزرگی كبد در بیماران مبتلا به دیابت، در نتیجه تجمع گلیكوژن یا چربی است. در كودكان مبتلا به دیابت نوع یك كنترل نشده، عامل اصلی بزرگی كبد و بالا بودن آنزیم‌های كبدی، تجمع گلیكوژن است و در صورت كنترل قند خون بزرگی كبد نیز برطرف می‌شود.
كبدچرب در بیماران مبتلا به دیابت نوع یك شایع نیست ولی در نیمی از مبتلایان به دیابت قندی نوع دو، دیده می‌شود. در این بیماران با استفاده از محدودیت مصرف چربی و مواد نشاسته‌ای و همچنین كاهش وزن، كبد چرب بهبود می‌یابد.
4- حاملگی
كبد چرب حاملگی یك حالت نادر جدی و بالقوه تهدیدكننده زندگی است كه در سه ماهه سوم بارداری رخ می‌دهد (احتمال وقوع آن، یك در ده هزار بارداری است) بیماری در حاملگی‌های اول، دوقلو و جنین مذكر شایع‌تر است. درمان این حالت ختم حاملگی است.
5- مسمومیت با سموم و داروها نیز از دیگر علل این بیماری است.
به طور خلاصه، كبد چرب حالتی از بیماری مزمن است و اگرچه بیماری در خانم‌ها، مبتلایان به دیابت و افراد چاق بیشتر دیده می‌شود ولی مطالعات اخیر بیانگر آن است كه تعداد قابل توجهی از بیماران، بدون این شرایط هستند و نكته آخر اینكه زیربنای اصلی درمان در این بیماری كاهش وزن افراد چاق است.
