زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تحریریه پزشك امروز

فیبروز کبد در اثر عوامل مختلفی به وجود میآید که به بافت کبدی آسیب میرسانند. بیماریهای ویروسی، اتوایمیون، ارثی، متابولیک و توکسینها از جمله عواملی هستند که باعث آسیب به کبد می‌شوند. در بیشتر موارد آسیبهای حاد، با از بین رفتن عامل آسیبرسان، کبد عملکرد و ساختار طبیعی خود را پیدا کرده و اثری از آن به جا نخواهد ماند.

فیبروز پیشرونده کبد از نشانه های آسیب مزمن کبدی می‌باشد که در نهایت می تواند به سیروز، نارسایی کبد و هپاتوسلولار کارسینوما منجر شود. تخمین دقیق میزان فیبروز کبد در ارزیابی پیشآگاهی (prognosis)، مراقبت (surveillance) و اتخاذ تدابیر درمانی در بیماری مزمن کبد اهمیت بسیار دارد.

بیوپسی کبد

بیوپسی از کبد به مدت طولانی به عنوان پایه ارزیابی فیبروز کبد باقی مانده، اما از آنجا که یک تست تهاجمی بوده و می تواند عوارض جدی (اگرچه نادر) داشته باشد، در همه موارد انجام داده نمی شود. عوارض جدی (عوارضی که نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد)، در 1 تا 5 درصد بیماران رخ می‌دهد و مرگ و میر در بیماران بین 1 در هزار تا 1 در 10 هزار بیمار رخ می‌دهد.

علاوه بر عوارض احتمالی، بیوپسی کبد دارای دو محدودیت شناخته شده است: خطای نمونه گیری و تفاوت بین مشاهده کنندگان (inter-observer variability). از سویی، سوزن بیوپسی تنها 50000/1 از کل کبد را جدا می‌کند، بنابراین امکان خطای نمونه گیری بسیار بالا است، به طوری که مطالعات اتوپسی و لاپاراسکوپی نشان داده که میزان خطای بیوپسی در عدم تشخیص سیروز بین 10 تا 30 درصد است.

همچنین اندازه نمونه بیوپسی و تعداد بیوپسی گرفته شده تاثیر عمدهای روی خطای نمونه گیری دارند. بیشتر مطالعات پیشنهاد می‌کنند که یک نمونه بیوپسی مناسب باید حداقل 15 میلیمتر طول داشته باشد و نمونه بیوپسی بیشتر از 5 مسیر پورت (portal track) داشته باشد.

نوع سوزنی که برای بیوپسی استفاده می‌شود نیز در دقت تشخیص تاثیرگذار است. بهنظر میرسد cutting needle نمای بهتری از فیبروز کبد به خصوص در افرادی که بیماری پیشرفته دارند ارایه می‌دهد.

با توجه به مطالب گفته شده، اگرچه در آینده نزدیک بیوپسی کبد در تشخیص بیماریهای نامشخص کبدی نقش مهمی خواهد داشت، به دلیل عوارض آن، خطای نمونه گیری وinter-observer variability ، جایگاه آن در ارزیابی و اندازه گیری فیبروز در بیماریهای ویروسی کبد نامشخص است. احتمالا در این موارد تستهای غیر تهاجمی جدید برای فیبروز کبد، نقش مهمی بازی خواهند کرد.

فیبرواسکن

Transient Elastography یک روش جدید تصویربرداری است که برای ارزیابی فیبروز کبد بهکار میرود. این وسیله اندازه گیری از یک واحد کنترلی توسط کامپیوتر و یک پروب اندازه گیری تشکیل شده است. در این روش، ارزیابی کبد بر اساس این واقعیت است که همچنانکه کبد به طور پیشرونده فیبروتیک می‌شود، سختتر شده و از انعطاف‌پذیری آن کاسته می‌شود.

این تکنیک به آسانی و به ‌صورت غیر تهاجمی متوسط میزان سختی کبد را اندازه گیری می‌کند. با استفاده از پروب که شامل یک مبدل اولتراسونیک است، یک ارتعاش با دامنه و فرکانس پایین (MHz 50) به کبد انتقال داده می‌شود. این ارتعاش باعث القای یک موج کوتاه الاستیک شده که در کبد منعکس می گردد.

میزان شدت موج اولتراسونیک با میزان سفتی کبد ارتباط مستقیم دارد. بهعنوان مثال هر چه کبد سختتر و سفتتر باشد، امواج سریعتر پخش می‌شوند. در نهایت نتایج بهصورت کیلوپاسکال گزارش داده می‌شوند. «فیبرو اسکن» میزان سفتی کبد را در حجمی به اندازه یک سیلندر به قطر یک سانتیمتر و به طول 5 سانتیمتر اندازه گیری می‌کند که تقریبا 100 برابر حجم بیوپسی کبد است، بنابراین خطای نمونه گیری کمتر از فواید این روش می‌باشد.

 مطالعات چه می گویند

استفاده از روش فیبرواسکن در تعدادی از بیماریهای کبد شامل هپاتیت B، هپاتیت C، بیماری الکلی کبد (ALD) و بیماری کبد چرب غیر الکلی مورد ارزیابی قرار گرفته است. استفاده از روش به‌طور مثال، در یک مطالعه ex vivo که روی 19 نمونه هپاتکتومی انجام شد، بین نتایج فیبرواسکن و یافته های هیستولوژیک همخوانی وجود داشت، اگرچه اختلافاتی در مواردی که امتیاز فیبروز آنها در حد میانی بود، مشاهده شد.

همچنین در یک متاآنالیز که روی 9 مطالعه انجام شد، نتایج فیبرواسکن برای تشخیص سیروز عالی بود (حساسیت 87 درصد و ویژگی 91 درصد). البته توانایی افتراق فیبروز خفیف از پیشرفته به خوبی سیروز نبود که ممکن است تا حدی بهدلیل یکسان نبودن حد آستانه برای سفتی کبد در بین مطالعات مختلف باشد.

مطالعات دیگر نیز بر حساسیت بالای تشخیصی فیبرواسکن تاکید می‌کنند.Transient Elastography بسیاری از خصوصیات لازم را برای ارزیابی غیرتهاجمی فیبروز کبد داراست. این روش، سریع و ارزان بوده و دارای تکرارپذیری خوبی می‌باشد. همچنین برای بیمار قابل قبول بوده و نسبتا قسمت زیادی از کبد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. البته محدودیتهایی نیز برای این تست وجود دارد.

این تکنیک در افرادی که فضای بین دندهای آنها باریک است، همچنین بیماران بسیار چاق یا آنهایی که میزان آسیت بالایی دارند، ممکن است محدودیت داشته باشد، زیرا چربی و مایعات باعث تضعیف امواج اولتراسونیک می‌شوند.

اگرچه نشان داده شده که در ارزیابی فیبروز در بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی یا NAFLD مفید است، این تکنیک در بیماران با شاخص توده بدنی بالاتر از 40 تایید نشده است.