دكتر ناصر اقدمی؛ دكترای ایمونولوژی
علائم
بیماران سیروزی معمولا علائم مختصری دارند. دو مشكل عمده‌ای كه در نهایت باعث ایجاد علائم در این بیماران می‌شود، از دست رفتن تدریجی عملكرد سلول كبدی به دلیل فرسودگی كبد و فیبروز آن است. بیماران ممكن است حالاتی مانند خستگی، ضعف، ناتوانی، بی‌اشتهایی، تهوع و یا كاهش وزن داشته باشند.
با كاهش تدریجی عملكرد كبد، پروتئین كمتری در این عضو ساخته می‌شود. به عنوان مثال ساختن آلبومین كه پروتئین مهم خون است كاهش می‌یابد و در نتیجه، آب در پاها تجمع می‌یابد كه به آن ادم می‌گوییم و یا اینكه آب در شكم تجمع می‌یابد كه به آن آسیت می‌گوییم. از طرفی كاهش پروتئین‌های انعقاد خون ایجاد كبودی در پوست بدن و خونریزی از سوراخ‌ها و مخاط‌های بدن را افزایش می‌دهد.
در مراحل نهایی، پوست ممكن است زرد شود كه به علت رنگدانه‌های زرد صفراوی است و در بعضی افراد به علت رسوب اصلاح صفراوی در زیر جلد، خارش پوست مشاهده می‌شود. شیوع سنگ كیسه صفرا در این افراد به علت نبود صفرای كافی در كیسه صفرا است. كبد این افراد توانایی پاكسازی سمومی كه در خون ساخته و حمل می‌شوند را ندارد.
این سموم باعث كاهش عملكرد ذهن و تغییرات شخصیتی و حتی خواب آلودگی و كما می‌شوند. ممكن است اولین علامت تجمع این سموم در مغز، بی‌توجهی به ظاهر شخصی خود، فراموشی، عدم تمركز حواس و تغییر در عادت زمان خواب باشد (بی‌خوابی شبانه و چرت‌زدن روزانه). به طور معمول داروها توسط كبد جذب و از بدن پاك می‌شوند. در بیماران سیروتیك روند پاكسازی بدن از داروها به كندی صورت می‌گیرد.
لذا تاثیر داروها در بدن تا مدت‌های بیشتری می‌ماند لذا بیماران سیروتیك به عوارض جانبی داروها حساس‌تر هستند. از مشكلات دیگر بیماران سیروتیك وضعیت فشارخون عروقی است كه در كبد جریان دارند. به طور طبیعی خون از روده‌ها و طحال از طریق ورید باب وارد كبد می‌شود. ولی در این بیماران این جریان خون كند می‌شود و باعث بالا رفتن فشار در ورید باب می‌شود. این مسأله باعث توقف جریان طبیعی خون و باعث بزرگ شدن طحال می‌شود.
ایجاد مسیرهای فرعی برای خروج بار اضافی خون باعث ایجاد واریس‌های متورم در اعضاء مختلف مانند مری، معده، ناحیه مقعد و اطراف ناف می‌شود. البته شیوع بالای بواسیر (هموروئید) در بیماران سیروتیك ربطی به بالا رفتن فشار ورید باب ندارد. گاهی اوقات واریس در ناحیه مری و معده منجر به پارگی این اعضا و خونریزی می‌شود كه در این صورت بیمار در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد و پزشك باید فورا خونریزی را به هر نحو ممكن قطع كند
تشخیص
پس از معاینه فیزیكی كامل و اخذ شرح حال، در صورتی كه پزشك به سیروز شك داشته باشد تركیبی از چند آزمایش می‌تواند تشخیص را قطعی كند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش خون، رادیوگرافی و بررسی تصاویر كبد و بیوپسی از كبد است كه بیوپسی كبد به طور قطعی قادر به تشخیص سیروز است.
آزمایش‌های خون جهت بررسی عملكرد كبد
اندازه‌گیری سطح بعضی از آنزیم‌ها و موادی كه در كبد تولید می‌شوند:
آلبومین و پروتئین موجود در سرم خون: آلبومین خود نوعی پروتئین است و بیماری‌های كبدی می‌توانند سبب كاهش پروتئین سرم شوند.
زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) و زمان پروترومبین (PT): جهت بررسی فاكتورهای انعقادی خون كه در كبد ساخته می‌شوند.
بیلی‌روبین: بیلی‌روبین از تخریب هموگلوبین (ماده‌ای كه سبب حمل اكسیژن توسط گلبول‌های قرمز خون می‌شود) در كبد حاصل می‌شود. سیروز می‌تواند سبب افزایش بیلی‌روبین در خون و در نتیجه زردی و یرقان شود.
آزمایش‌های خونی كه برای تعیین التهاب كبد به كار می‌روند و به اندازه‌گیری سطح آنزیم‌های كبدی می‌پردازد:
AST یا SGOT یا آسپارتات آمینوترانسفراز: افزایش این آنزیم در خون نشان‌دهنده آسیب و یا مرگ سلول‌های كبدی است.
ALT یا SGPT یا آلانین آمینوترانسفراز: افزایش این آنزیم نیز می‌تواند نشان‌دهنده آسیب و یا مرگ سلول‌های كبدی باشد.
LDH یا لاكتات دهیدروژناز: افزایش این آنزیم نیز نمایانگر آسیب سلولی كبد است.
ALP یا آلكالین فسفاتاز: افزایش این آنزیم می‌تواند نشانه انسداد مجاری صفراوی باشد.
GGP یا گاما گلوبولین ترانس پپتیداز: موارد مصرف الكل، انسداد مجاری صفراوی، استفاده از داروهایی مثل دیلانتین و فنوباربیتال و التهاب كبد، مقدار آن در خون بالا می‌رود. تصویربرداری در بیماری‌های كبدی و سیروز برای تشخیص تومورها، انسداد مجاری صفراوی، افزایش اندازه كبد و افزایش جریان خون كبدی:
1- رادیوگرافی شكم
2- سی‌تی اسكن از شكم جهت بررسی كبد، كیسه صفرا و طحال
3- MRI از شكم
4- اسكن كبد و طحال
سایر آزمایش‌های تشخیصی
بیوپسی كبد: عبارت است از فرو بردن سوزن در بین دنده‌های تحتانی سمت راست (محل قرارگیری كبد) برای نمونه گرفتن از كبد و سپس بررسی میكروسكوپی نمونه كه تنها راه تشخیص قطعی سیروز است.
پاراسنتز
در موارد آسیت (وجود مایع در فضای شكمی) و یا پریتونیت خودبخودی باكتریال، انجام می‌شود كه عبارت است از كشیدن مایع شكم با سرنگ و بررسی آزمایشگاهی این مایع
آندوسكوپی
جهت بررسی واریس گوارشی و احتمال خونریزی گوارشی.
