دكتر محسن نراقی؛ فلوی رسمی جراحان بینی آمریكا
حلق انسان شاهراهی است که هم در عبور غذا و هم در مسیر هوا نقش دارد و به همین دلیل در معرض بسیاری از عفونتهای مختلف باکتریایی و ویروسی است. عفونتهای حلق به‌طور کلی فارنژیت نامیده میشوند و برحسب علت ایجاد کننده تقسیم‌بندی میشوند که در این بحث انواع مختلف آن را توضیح می‌‌دهیم.
فارنژیت باكتریایی
فارنژیت باكتریایی در اكثر مواقع توسط ارگانیسم‌های چرك‌زای استرپتوكوكی ایجاد می‌شود، ولی ممكن است توسط استافیلوكوك، نایسریا و سایر گونه‌های باكتریایی هم ایجاد شود. اغلب شروع بیماری ناگهانی است. فارنژیت باكتریایی اغلب همراه با تونسیلیت باكتریایی (فارنگوتونسیلیت) است.
دمای بدن ممكن است تا بیش از39 درجه بالا رود. اغلب، مخاط حلق قرمز روشن و متورم است و تورم زبان كوچك و قرمزی كام نرم وجود دارد. زمانی كه لوزه‌ها درگیر شوند، ملتهب میشوند و در حفره‌های آن‌ها ترشحات چرکی (اگزودا) وجود دارد. معمولا، غدد لنفاوی فوقانی گردن در لمس دردناك هستند.
درمان فارنژیت استرپتوكوكی پنی‌سیلین بنزاتین به صورت تك دوز عضلانی یا پنی‌سیلین خوراكی به مدت ده روز و در صورت حساسیت به آن، اریترومایسین است.
فارنژیت ویروسی
فارنژیت ویروسی اغلب هم سبب درگیری مخاطی حلق بینی و هم سبب درگیری حلق دهانی می‌شود. بیماران معمولا از گلودرد منتشر رنج می‌برند. در كودكان كوچك‌تر ممكن است تب بالا هم دیده شود. اغلب، سایر علایم عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی هم وجود دارد.
معاینه گلو معمولا قرمزی ملایم و تورم دیواره پشتی حلق را نشان می‌دهد. غدد لنفاوی گردن ممكن است كمی بزرگ شوند، ولی به‌‌ندرت در لمس حساس هستند. درمان شامل مرطوب كردن، غرغره با محلول نمكی و استامینوفن برای كاهش درد است. انتظار می‌رود كه در عرض 4ـ3 روز بهبودی حاصل‌آید.
آنژین لودویگ
آنژین لودویگ، التهاب فضاهای تحت فكی، زیرزبانی و تحت چانه‌ای با انتشار سریع است كه موجب تورم، محدودیت شدید در بازکردن دهان، و ریزش بزاق از دهان می‌شود. زبان‌متورم و به طرف خلف جابه‌جا شده است. در ناحیه تحت فكی سفت شدگی بافت‌ها وجود دارد. التهاب و تورم ممكن است به سرعت پیشرفت كرده، آبسه تشكیل دهد و سبب انسداد راه هوایی شود.
معمولا سابقه كشیدن دندان یا عفونت دندانی وجوددارد. ارگانیسم‌های عامل معمولا استرپتوكوك، استافیلوكوك و بی‌هوازی‌های دهان هستند. درمان شامل برش و درناژ آبسه به همراه استفاده داخل وریدی آنتی‌بیوتیك‌ها است. در موارد به خطر افتادن راه هوایی، تراكئوتومی ضروری است.
آبسه‌های دورلوزه‌ای
آبسه‌های دورلوزه‌ای، در یك طرف بروز می‌كند و سبب گلودرد شدید یك طرفه می‌شود كه به گوش همان طرف انتشار می‌یابد. ممكن است به علت التهاب وتحریك عضله مجاور، موجب محدودیت شدید در بازکردن دهان شود. در معاینه، برآمدگی قطب فوقانی لوزه درگیر و انحراف زبان‌كوچك به سمت مقابل دیده می‌شود.
وجود محدودیت شدید در بازکردن دهان ممكن است مانع از انجام معاینه شود. درمان شامل آنتی‌بیوتیك، برش و تخلیه آبسه است. دست كم به مدت 10 روز تجویز آنتی‌بیوتیك (مانند پنی‌سیلین) ادامه می‌یابد. درمان ناكافی آبسه‌های دور لوزه‌ای ممكن است منجر به عفونتهای عمقی گردن شود كه برای حیات مخاطره‌انگیز است.
آبسه‌های پشت حلقی
آبسه‌های پشت حلقی یا رتروفارنژیال بیشتر در كودكان كوچك‌تر رخ می‌دهد. آبسه پشت حلقی اغلب عارضه عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است كه در آن غدد لنفاوی پشت حلقی چركی سبب تشكیل آبسه میشوند. ممكن است به علت ضربه نافذ ایجاد شود (به مانند مدادی كه دیواره خلفی حلق را سوراخ كرده و موجب رسوب مقدار كمی از ماده مغز مداد شده است).
گاهی این آبسه در افراد بزرگسال، به ویژه در صورت وجود زمینه دیابت، در اثر علل مختلف مانند خراشیدگی ناشی از اجسام خارجی ـ استخوان ـ رخ می‌دهد. علامت اصلی آبسه پشت حلقی گلودرد حاد، اختلال در بلع و بلع دردناك ـ حین بلع بزاق ـ است‌كه با تب بالا، سفتی گردن و گاه اختلال تنفسی همراه‌است.
تورم اغلب در یك‌طرف بیشتر است و سبب ورم حساس به لمس در همان سوی گردن می‌شود كه با تورم غدد لنفاوی گردنی حساس به لمس همراه است. در معاینه، دیواره خلفی برآمده و قرمز است. رادیوگرافی نیم‌رخ بافت نرم گردن مؤید تشخیص است.
علایم رادیولوژیك شامل افزایش ضخامت نسج نرم قدام ستون فقرات و از بین رفتن انحنای طبیعی گردن در اثر اسپاسم عضلات گردنی است. درمان، تخلیه جراحی از طریق داخل یا خارج دهان، همراه با حفظ راه هوایی ـ برای جلوگیری از استنشاق مواد چركی ـ است. پس از تخلیه جراحی، درمان آنتی‌بیوتیك داخل وریدی ضروری است.
آنژین ونسان
آنژین ونسان وضعیتی است كه در آن یك یا هر دو لوزه كامی، زخمی پوشانده شده توسط غشای چركی خاكستری كثیف را نشان می‌دهد. بیمار گلودرد دارد و مكررا دردی به سوی‌گوش را احساس می‌كند. بوی بد دهان نیز اغلب وجود دارد. عامل شایع آن، باسیل فوزیفرم به‌همراه اسپیروكت است. درمان شامل تجویز خوراكی یاتزریق پنی‌سیلین و بهداشت مناسب دهان است.
التهاب حاد لوزههای زبانی
التهاب حاد لوزههای زبانی یا تونسیلیت زبانی حاد اغلب با صدای سیب‌‌زمینی داغ (صدایی شبیه به این كه یك سیب‌‌زمینی داغ در پشت زبان بیمار قرار دارد) و وجود گلودرد تظاهر می‌كند. معاینه با آیینه، لوزههای زبانی بزرگ شده را نشان می‌دهد كه معمولا با ترشحات چركی پوشیده شده‌اند. درمان آنتی‌بیوتیك، مشابه درمان فارنژیت باكتریایی حاد است.
برفك
برفك یا كاندیدیازیس عفونت قارچی‌است كه در بیماران دچار وضعیت‌های ناتوان كننده، دیابت، نقص ایمنی یا افرادی كه سابقه مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیك دارند، سبب گلودرد می‌شود. در معاینه، قرمزی گلو و تورم به همراه ترشحات سفیدرنگی كه می‌تواند كنده شود، دیده می‌شود. در بررسی میكروسكوپی، اشكال مخمری در حال جوانه زدن دیده‌می‌شود. درمان شامل استفاده موضعی از دهان‌شویه‌های نیستاتین، كلوتریمازول، یا هر دو، تا برطرف شدن عفونت است.
دیفتری حلقی
گرچه امروزه دیفتری حلقی شایع نیست، می‌تواندسبب فارنژیت حاد با سیر سریع شود كه مشخصه آن‌تشكیل غشای سفید ـ خاكستری است كه روی همه ساختمان‌های حلقی را می‌پوشاند. غشای كاذب دیفتری‌كثیف است و در صورت كنده شدن، خونریزی می‌كند. غشا از محدوده لوزه تجاوز می‌كند. بیماری با تب خفیف، تورم غدد لنفاوی قدامی گردن، نبض تند و بی‌حالی تظاهر می‌كند.تشخیص قطعی با كشت میكروب است. محافظت از راه هوایی مهم است.
مونونوكلئوز عفونی
مونونوكلئوز عفونی بیماری ویروسی است كه به فارنژیت باكتریایی حاد شباهت دارد. فارنژیت دو‌طرفه چرکی به همراه احساس بی‌حالی، تب خفیف و تورم غدد لنفاوی گردنی باید پزشك را به این بیماری مظنون سازد. شمارش كامل سلول‌های خونی معمولا نشانگر بالا رفتن لنفوسیت‌‌های غیرمعمول است و تشخیص براساس آزمون‌های سرولوژیك است.
