دكتر جلال شكوهی؛ دبير انجمن راديولوژی ايران
از مزایای MRI می‌تواند به علت نداشتن اشعه یونیزان اشاره كرد، به همین دلیل در بررسی جنین و مادر حامله اندیكاسیون مصرف دارد. امروزه بیشترین كاربرد MRI در ستون مهره‌ها و سپس در سیستم مغزی، عروقی و استخوان و مفاصل و بقیه بدن می‌باشد.
سیستم عصبی مركزی و مغز و نخاع
به دلیل تفكیك آسان ماده سفید از خاكستری، مایع داخل بطن‌ها و جداسازی آن با مایع گیر افتاده درون نسوج به عنوان ادم و تشخیص تومور و التهاب به علت بالا رفتن درصد آب میان‌بافتی در این تیپ بیماری‌ها نسبت به پارانشیم طبیعی مغز MRI برای بررسی كاسه بسته‌ای، كه همیشه مغز را از چشم پزشكان دور نگه می‌داشت، ایده‌آل است. ماده سفید مغز حاوی میلین، ماده‌ای چرب و ماده خاكستری حاوی مایع میان‌بافتی با 7 درصد اختلاف آب میان‌بافتی به خوبی از هم تفكیك می‌شوند. پلك‌های MS با استفاده از MRI قابل مشاهده شد كه البته تایید علائم بالینی و تست‌های نورولوژیك و الكتروفورز CSF برای تایید تشخیص این بیماری الزامی است و MRI یكی از چهار ضلع تشخیصی را تشكیل می‌دهد. MRI بیماری ام‌اس را با حساسیت بالایی نشان می‌دهد، ولی به همان اندازه غیراختصاصی خواهد بود.
ریموند دامادیان می‌خواست با MRI فقط سرطان را تشخیص دهد؛ چون مردم از سرطان می‌ترسند و بهتر برایش پول خرج می‌كنند و این بیشتر یك انگیزه تجاری بود تا پزشكی. اما لوتر بور می‌خواست موقعیت پروتون در بدن را در هر حالتی نشان بدهد؛ لذا هدفی فراتر از انگیزه‌های تجاری داشت و به همین دلیل داوران علم پزشكی او را شایسته جایزه نوبل دانستند.
MRI به زودی جای CT و آزمایش‌های تهاجمی نورولوژی، نوروسرجری و نورو رادیولوژی را گرفت و حتی مقدار زیادی از موارد X-ray CT را كم كرد.
هر پزشك می‌تواند برای بیمار خود درخواست انجام MRI كند به شرطی كه بیمار را به خوبی معاینه كرده و انجام MRI برای بیمارش لازم باشد.
شكسته شدن سد خونی مغزی در بیماری‌ها باعث نفوذ ماده پارامگنت از رگ خونی به داخل بیماری می‌شود، در حالی كه ماده حاجب یاد شده در سلول مغز سالم وارد نمی‌شود و با گردش در خون از كلیه دفع می‌گردد؛ لذا در بیماری‌های التهابی، تومورال، عفونی و ... انجام تزریق وریدی ضروری است.
كاربرد MRI در سیستم عصبی مركزی: اگرچه استخوان در سی‌تی‌اسكن مزاحم عبور اشعه و تصویر خوب از مغز و نخاع می‌گردد ولی به علت نمای بدون سیگنال استخوان در MRI هیچ مزاحمتی در جمجمه و یا قاعده جمجمه و به‌خصوص گودال خلفی ندارد؛ لذا مغز و مخچه به راحتی مشاهده می‌شوند. اخیرا با MRI و به روش تراكتوگرافی میتوان راه‌های عصبی و الیاف را به صورت دسته‌بند‌ی‌های اختصاصی نمایش داد.
برای تشخیص دقیق‌تر آناتومی و فیزیولوژی نیز تحقیقات زیادی با استفاده از MRI انجام گرفته است. در روش‌های عملكردی یا (functional) ثابت شده است كه شنیدن تنها به مركز شنوایی ارتباط ندارد، چرا كه وقتی صدایی به صورت انفجار شنیده شود بلافاصله تصمیم‌گیری و عكس‌العمل صورت می‌گیرد؛ بنابراین پس از شنیدن صدا بلافاصله مركز آن فعال شده، موضوع درك و تصمیم‌گیری می‌شود و به پاها دستور فرار از راه بهتر داده می‌شود. در این حالت مركز بینایی و مراكز تعادلی نیز فعال می‌شوند و فرد از خطر انفجار فرار می‌كند.
MRI نه تنها یكه‌تاز و پیشتاز تصویرگری از مغز است، بلكه می‌تواند عروق شریانی و وریدی مغز را نیز نشان دهد، زیرا غیرتهاجمی و آسان است. اگرچه امروز تمام آنژیوگرافی‌ها با تزریق صورت می‌گیرد، ولی در مطالعه آنوریسم در حلقه ویلیس بهتر است از روش غیرتزریقی استفاده نمود. بررسی وریدها اجبارا با تزریق وریدی گادولینیوم صورت می‌گیرد. اخیرا برای MRI موفق به اجرای پروتكلی با ماشین‌های میدان قوی شده‌اند كه نیازی به تزریق ندارد.
گادولینیوم فلزی بسیار نادر و سنگین‌تر از ید است كه سه ظرفیت مثبت دارد و به شدت سمی می‌باشد؛ اما با چلاتورها دوز 100/1 كشنده آن بی‌خطر شده و تا 3 درصد نیز میتوان آن را تزریق كرد. احتمال حساسیت دارویی با گادولینیوم بسیار كمتر از ید در X-ray CT است، ولی به هر حال حساسیت وجود دارد؛ لذا افرادی كه به غذاها، داروها و به‌خصوص پنی‌سیلین و ید حساسیت دارند نبایستی این دارو را تزریق كنند.
از گادولینیوم در التهابات، تومورها و عفونت‌ها استفاده می‌شود. در كشورهای خارج به 50-40 درصد بیماران برای MRI گادولینیوم تزریق می‌شود، ولی در كشور ما این درصد به 30-20 درصد می‌رسد.
قبل از كاربرد MRI نخاع و سیستم مهره‌ای با مایلوگرافی بررسی می‌شد، اما امروز برای بیماری‌های دیسك، نخاع و مهره‌ها یك MRI ساده جوابگوست. هر كمردردی كه علائم رادیكولر داشته باشد، اندیكاسون بررسی MRI را دارد كه ممكن است دو هفته پس از استراحت و بررسی بالینی بیشتر و یا بلافاصله درخواست شود. در عكس MRI میتوان دررفتگی دیسك را مشاهده كرد، در حالی كه بیمار ممكن است علامتی نداشته باشد. بیشترین كاربرد MRI در ناحیه كمر است چون بیماری كمر شایع بوده و بیشتر افراد تا چهل سالگی یكی دو بار كمردرد را تجربه می‌كنند.
كاربرد MRI در سر و گردن: بررسی چشم و گوش و حلق و بینی و گردن اصولا با هر دو روش MRI و CT انجام می‌شود و مكمل یكدیگرند؛ مثلا برای تومورهای گوش MRI ولی در شكستگی‌های آن CT بسیار مناسب است.
در مورد گردن انجام MRI و بررسی ضایعات مفاصل TMJ بهتر است، در حالی كه برای بررسی مشكلات سینوس‌ها، سی‌تی‌اسكن بهتر خواهد بود.
كاربرد MRI در ریه‌ها و قلب: اگر چه در حال حاضر آنژیوگرافی عروق كورونری با سی‌تی‌اسكن 64، 128 یا 256 انجام می‌شود، اما بررسی فونكسیون قلب و چگونگی فعالیت میوكارد را MRI نشان می‌دهد. MRI با قدم‌های بلندی در حال جایگزینی برای بررسی عروق كورونری است و شاید روزی CT را كنار بزند.
پارانشیم ریه‌ها بهتر است با CT بررسی شود و فعلا MRI ادعایی در این مورد ندارد.
جدار سینه هم با CT و هم با MRI قابل بررسی است.
MRI از غدد شیرساز
Breast یا غدد شیرساز هنوز با ماموگرافی و به عنوان مكمل با MRI با تزریق و بدون تزریق مورد بررسی قرار می‌گیرد.
كاربرد MRI در شكم و لگن
در مورد شكم و لگن هر دو مورد CT و MRI اندیكاسیون تقریبا مساوی دارند، ولی هنوز چشم‌ها به تصاویر CT آشناترند و اینكه تزریق در MRI مورد ولی در CT اسكن همیشگی است.
آنژیوگرافی‌ها در ریه، شكم و یا لگن با MRI و با CT و نیز آنژیوگرافی استاندارد انجام می‌شوند، ولی با MRI و تحت عنوان GD MRA آسان‌تر است.
مجاری صفراوی و ادراری با رویكرد جدیدی تحت عنوان MRCP و MRU یا EMRU مورد بررسی قرار می‌گیرند كه در روش آخری گادولینیوم هم تزریق می‌شود. در مورد روده‌ها هنوز CT بهتر است.
سیستم عضلانی و مفصلی
سیستم موسكولو اسكلتال نیز كمی دیرتر از سیستم عصبی مركزی مورد تاخت و تاز MRI قرار گرفت و چون بسیار نیازمند بررسی بود MRI توانست به راحتی داخل عضلات و مفاصل و حتی داخل مغز استخوان را بگشاید.
غضروف‌ها و تاندون‌ها هرگز دیده نشده بودند، ولی امروزه با MRI به خوبی مورد بررسی قرار می‌گیرند. سیستم عروقی در اندام نیز با MRI قابل پیگیری می‌باشد.
آینده MRI
در آینده‌ای نه چندان دور 90-80 درصد تصویربرداری پزشكی را MRI به عهده خواهد داشت، چرا كه اشعه مضر ندارد، همه چیز را نشان می‌دهد و ماشین‌ها قوی‌تر و ظریف‌تر خواهند شد و تا 4/9 تسلا ایمن شناخته شده است. فعلا بهترین ماشین برای بررسی بدن انسان دستگاه‌های 5/1 تسلای سوپركانداكتیو هستند.
