تحريريه پزشك امروز
اسکن «توموگرافی کامپیوتری تمام بدن» (FBCT) و دیگر آزمون‌های غربالگری انجام شده با تکنولوژی‌های پیشرفته، به طور روزافزونی برای تشخیص بیماریهای تحت بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. عوامل مختلفی که محبوبیت تصویربرداری از کل بدن را در جامعه غیر پزشکی افزایش داده، شامل پیشرفت در بهبود کیفیت تصاویر تشخیصی، تمایل عمومی به ترقی سلامت در جامعه و پیشگیری از بیماری‌ها می‌باشد. باوجود آنکه همه بیمه‌ها هنوز به طور عام، این اقدامات تشخیصی را پوشش نمی‌دهند، افراد نسبتا سالم و بدون علامت که از وضع اقتصادی خوبی برخوردار باشند، حاضر به پرداخت هزینه آن جهت اطمینان از سلامتی خود هستند. در ایالات متحده، تعداد مراکزی که این خدمات را ارایه می‌دهند، طی سال‌های 2001 تا 2003، دو برابر شده‌اند.
شناخت و آگاهی از میزان این افزایش تقاضا برای پزشکان مهم است، زیرا آنها اغلب تحت مشورت بیماران، در هر سطحی از وضعیت اقتصادی اجتماعی که باشند، در مورد خطرات و فواید احتمالی این روش‌های تشخیصی قرار می‌گیرند. اطلاعات اندکی در مورد خطرات و فواید تصویربرداری از کل بدن وجود دارد و تاکنون مطالعات تصادفی‌سازی شده‌ای نیز در این رابطه به چاپ نرسیده است. از آنجا که در حال حاضر سیتی اسکن, گسترده‌ترین روش تصویربرداری مورد استفاده برای اهداف غربالگری است، در این مبحث به دلایل منطقی و کاربرد FBCT در روند آزمون‌های بیماریابی پرداخته می‌شود.
این نکته قابل ذکر است که در این مبحث، غربالگری با MRI،PET یا دیگر روش‌های پیشرفته زیاد مورد بحث قرار نمی‌گیرد. باید توجه داشت تصویربرداری از کل بدن جهت کاربردهای غیرغربالگری مانند تشخیص بیماریهای متاستاتیک یا ارزیابی وضعیت تومورها نیز می‌تواند مناسب باشد.
اصول پایه
اگر چه یک عقیده عمومی می‌گوید: «تست‌های غربالگری روتین سرطان برای افراد سالم تقریبا همیشه یک عقیده خوب است» و بعضی معتقدند که تشخیص زودهنگام به پیامدهای بهتر می‌انجامد، باید بدانیم که این عقیده همیشه قابل قبول نیست و باید معیارهای لازم برای انجام برنامه‌های غربالگری وجود داشته باشند تا انجام شوند.
معیارهای انجام غربالگری
این معیارها شامل موارد زیر می‌باشند:
1) نوع بیماری‌ای که مورد غربالگری قرار می‌گیرد، باید به طور معقولانه‌ای شایع باشد و تاثیر قابل‌توجهی روی طول و کیفیت زندگی بگذارد.
2) باید درمان قابل قبول و موثری برای نوع بیماری مورد غربالگری وجود داشته باشد و بیماری به نوعی باشد که اگر در دوره بدون علامت آن تشخیص داده شد، درمان آن روی پیامد بیمار و بیماری تاثیر مثبت و پیش‌رونده‌ای داشته باشد.
3) باید درمان در دوره بدون علامت بیماری، به درمان مرحله پیدایش علایم، مقدم و ارجح باشد.
4) باید تست غربالگری, ایمن و قابل پذیرش از سوی بیمار بوده و حساسیت و اختصاصیت کافی داشته باشد.
5) باید کیفیت تست غربالگری برای بیمار و جامعه قابل پذیرش باشد.
6) باید شواهد کارآمدی بر تاثیر مداوم آن در طول زمان بر بیماری وجود داشته باشد.
به همین دلیل، به منظور مناسب بودن FBCT در مقام تست غربالگری، باید تمام 6 معیار فوق در مورد آن صحت داشته باشد. به هر حال برخلاف بیشتر تست‌های غربالگری، دلایل استفاده از FBCT بیشتر بر پایه ارزیابی بیماریهای مختلف, مانند بیماری عروق کرونر قلب و انواع مختلف بدخیمی‌ها در یک زمان متمرکز می‌شود.
سرطان ریه
تصاویر سیتی، به عنوان روشی برای ارزیابی سرطان ریه میان افراد سیگاری معرفی شده، لذا FBCT نیز می‌تواند به منظور غربالگری این نوع سرطان مورد توجه قرار گیرد، اما باید توجه داشت که نسبت مثبت کاذب به مثبت حقیقی یافته‌ها، حتی در گروه در معرض خطر پایین (افراد جوان و غیرسیگاری) هم زیاد است، بنابراین این موضوع مشخص می‌کند که اگر FBCT برای غربالگری وضعیت و بیماریهای با شیوع کم استفاده شود، چندان کارایی ندارد. شواهد کافی از کارآمدی غربالگری روتین سرطان ریه با سیتی قفسه‌سینه، حتی در گروه در معرض خطر بالا نیز در دست نیست.
بیماری عروق کرونر
غربالگری افراد بدون علامت برای یافتن کلسیفیکاسیون‌های احتمالی موجود در عروق کرونر با سی‌تی‌اسکنرهای سریع (شامل سیتی با اشعه الکترون، سیتی هلیکال، سیتی مولتی‌دتکتور)، به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود. هر چند انجمن قلب آمریکا با انتشار دو مقاله در این زمینه، مخالف انجام آن بوده است. آنچه پشت موافقت با این نوع برنامه غربالگری قرار دارد، بروز روزافزون بیماریهای قلبی عروقی در دنیا است و اینکه احتمال دارد با تشخیص زوددهنگام این ناهنجاری‌ها بتوان با کاربرد استراتژی‌های مناسب در سطح پیشگیری اولیه، بروز و شیوع آنها را کاهش داد.
شواهد زیادی حاکی از پیش‌بینی کلسیفیکاسیون عروق کرونر در زمینه خطر بالای بیماریهای قلبی عروقی و مورتالیتی زیاد آن است؛ هر چند که ارتباط متوسطی با عوامل خطر قلبی عروقی دارد، بنابراین به نظر می‌رسد سیتی می‌تواند پیش‌بینی احتمال بروز خطر را افزایش دهد. مطالعات اخیر نشان می‌دهند غربالگری افراد بدون علامت که تنها علایمی از تنگی عروق کرونر در تصاویر داشته باشند، به انجام روش‌های باز کردن تنگی‌ها و برقراری مجدد جریان عروق منجر می‌شود، هرچند هنوز اهمیت این مساله در پیامد نهایی بیماران مشخص نیست.
بنابراین تا زمانی که به نظر برسد اطلاعات بیشتر حاکی از ارزش پیش‌بینی مستقل این تنگی‌ها است، هنوز سوالات پاسخ داده نشده بسیاری در مورد تاثیرات سن، جنس و نژاد روی این تاثیرات وجود دارد. بیماری عروق کرونر، نمونه‌ای از یک وضعیت بالینی با شیوع بالاست و تصاویر سیتی، وابستگی آن را با خطر افزایش‌یافته نشان می‌دهد، اما در این شرایط هم نیاز به اطلاعات بیشتر داریم تا واقعا بتوانیم با اطمینان FBCT را به عنوان یک وسیله غربالگری مناسب و کارآمد معرفی کنیم.
سرطان روده بزرگ
کاربرد کولونوسکوپی مجازی همچنان مورد بحث است. گفته می‌شود با این روش، ناهنجاری‌های خارج از کولون هم می‌تواند به خوبی تشخیص داده شود؛ هر چندکه مطالعات نشان داده‌اند تنها 9 تا 12 درصد افرادی که مشکلاتی در خارج از محدوده کولون داشته‌اند، به بررسی‌های بیشتری نیاز دارند. در حال حاضر شواهدی مبنی بر منفعت بردن بیماران بدون علامت از این‌گونه مداخلات برای یافتن ناهنجاری‌های تصادفی در دست نیست.
