زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تحریریه پزشك امروز

 دستگاه همودیالیز جایگزین عملكرد كلیه در بیمارانی است كه دچار مشكلات عمده شده باشد (مانند امراض كلیوی). كلیه، مایعات بدن، الكترولیت‌ها و تعادل اسید و باز در بدن را حفظ و اثرات ناپایداری فعالیت‌های متابولیكی را خنثی می‌كند. اختلال در عملكرد كلیه باعث می‌شود مواد زائد متابولیكی و آب اضافه در بدن باقی بماند. دستگاه همودیالیز، این مواد به علاوه یون‌ها و نمك‌های آلی اضافی را از جریان خون خارج می‌كند.

ساختار فیزیكی – مكانیكی دستگاه

سیستم همودیالیز تك نفره به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: سیستم انتقال محلول دیالیز، مدار انتقال خون خارجی و دیالیزكننده. خون به وسیله مدار خارجی به داخل دیالیزكننده برای خروج مواد محلول و مقداری از مایعات آن هدایت می‌شود؛ سپس به بیمار بازگردانده می‌شود.

سیستم انتقال دهنده محلول دیالیز: این سیستم، انتقال‌دهنده محلول دیالیز را كه محلولی از آب تصفیه شده و الكترولیت‌هایی همانند الكترولیت‌های موجود در خون است آماده كرده به دیالیزكننده انتقال می‌دهد. محلول دیالیز مواد زائد متابولیكی را از خون خارج می‌كند، همچنین به عنوان منبع یون برای نگهداری سطح الكترولیت‌ها در خون و pH خون هم عمل می‌كند.
آب تصفیه شده، وارد ماشین دیالیز شده و اغلب از درون یك گرم‌كننده و سیستم جداكننده هوا از محلول دیالیز، قبل از مخلوط شدن با مواد غلیظ حل شونده، عبور می‌كند. دو نوع سیستم متفاوت برای مخلوط كردن آب و مایع غلیظ، مورد استفاده قرار می‌گیرد:

سیستم كنترل‌كننده نسبت ثابت:كه مقدار معین و از پیش تعیین‌شده‌ای از آب و مایع غلیط را با هم مخلوط می‌كند و سیستم كنترل‌كننده سروو كه میزان رسانایی محلول دیالیز را اندازه می‌گیرد، میزان مایع غلیظ را برای رسیدن به رسانایی و pH مناسب تنظیم می‌كند. دمای محلول دیالیز برای جلوگیری از تغییر دمای شدید در خون در محدوده 34 تا 42 درجه سانتیگراد نگه داشته می‌شود.

سنسورهای رسانایی و حرارتی به وسیله هشدار و سیستم‌های منحرف‌كننده از ورود محلول نامناسب به دیالیزكننده جلوگیری می‌كند. بعضی سیستم‌ها پارامترهای دیگری را نیز مانند pH اندازه می‌گیرند.

مدار خون خارجی: سیستم انتقال دهنده خون خارجی، بخشی از خون بدن بیمار را از دیالیزكننده عبور داده و به بدن باز می‌گرداند. یك شریان و یك سیاهرگ از طریق مجرایی كه در دست بیمار ایجاد می‌شود در دسترس قرار می‌گیرند. از نوعی سوزن(دو سوراخ‌دار) نیز استفاده می‌شود. یك پمپ، خون را داخل تیوپ و دیالیزكننده حركت می‌دهد. برای رعایت ایمنی از آشكارساز هوا و كف استفاده می‌شود تا از ورود حباب هوا همراه با خون به داخل بدن بیمار جلوگیری كند.

فشارخون خارجی هم در طرف شریانی و هم در طرف سیاهرگی كنترل می‌شود. هشدارهای فشار پایین یا بالا در صورت ضرورت، پمپ خون را خاموش می‌كنند. از آنجایی كه خون هنگام تماس با سطوح خارجی تمایل به تشكیل لخته خونی دارد (در داخل دیالیزر و تیوپ) هپارین كه یك ماده ضد انعقاد است به وسیله یك سرنگ به بخش شریانی مدار خونی تزریق می‌شود. پمپ تزریق، هپارین را با سرعتی كه روی آن تنظیم شده، به داخل مدار انتقال می‌دهد. یك اتاقك قطره چكان در بخش سیاهرگی مدار خونی به كمك یك فیلتر جداكننده لخته خونی، مانع از عبور آنها و دیگر رسوبات به خون بیمار می‌شود.

دیالیزر (دیالیزكننده): یكی از اجزای یك بار مصرف دستگاه است كه برای تبادل مواد حل شده و پاك كردن خون به كار می‌رود و به سه شكل اصلی ساخته می‌شود: مارپیچ (كه دیگر استفاده نمی‌شود) صفحات موازی و فیبرهای توخالی. در هر سه مورد الكترولیت‌ها، مواد زاید و آب از یك غشاء نیمه تراوا به داخل جریان محلول دیالیز عبور می‌كنند. به وسیله انتشار، اسمز و اولترافیلتراسیون آب و مواد زاید متابولیكی بین خون و مایع دیالیز مبادله می‌شوند.

غلظت محلول‌ها باعث می‌شود محصول‌های زاید بدن مثل اوره و كراتینین از طریق غشاء از خون به مایع دیالیز منتقل می‌شود. الكترولیت‌ها برای حفظ تعادل در دو جهت منتشر می‌شوند. گلبول‌های سفید و قرمزخون و پروتئین‌ها برای عبور از سوراخ های غشاء بسیار بزرگ هستند. اولترافیلتراسیون با استفاده از گرادیان فشار، كه دلیل اصلی خروج آب اضافی از خون و از طریق غشاء نیمه تراوا است، عمل می‌نماید (فشارخون، مثبت و فشار محلول دیالیز، منفی است).

میزان خروج مایع از بدن برحسب سرعت UF اندازه‌گیری می‌شود كه در دستگاه‌های جدید به صورت اتوماتیك كنترل می‌شود. دیالیز با جریان سریع كه اغلب زمان درمان را كوتاه می‌كند، نتیجه تحقیقات روی دیالیزكننده‌های بزرگتر و كاراتر است كه مساحت غشا در آنها افزایش یافته و تراوایی آنها اجازه عبور مایع بیشتری را نسبت به دیالیزكننده‌های معمولی می‌دهد. بهینه‌سازی دیواره‌های نازك و غشا فیبرهای توخالی، UF را تقویت كرده و سرعت پاك كردن را افزایش داده است.

ماشین‌های همودیالیز كه در آنها از دیالیزكننده‌های جریان بالا استفاده می‌شود، باید توانایی رساندن فشار میان غشایی نزدیك به صفر را برای كنترل كافی روی UF داشته باشد. از آنجایی كه كارایی دیالیزكننده‌های جریان بالا در پاك كردن خون از مواد متابولیكی هنوز به اثبات نرسیده است، استفاده از آنها هنوز مورد بحث است. همچنین نگرانی‌هایی در این مورد وجود دارد كه باكتری‌ها و اندوتوكسین‌ها نیز بتوانند از غشاء این نوع از دیالیزكننده‌ها عبور كنند. در بعضی از بیمارستان‌ها از دیالیزكننده‌های جریان بالا برای درمان over dose دارویی و مسمومیت شیمیایی به دلیل توانایی فیلتر خون با سرعت بالا استفاده می‌كنند...