زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

بهناز محمودی؛ دانشجوي كارشناسي ارشد علوم بهداشتي در تغذيه

یکی از یافته‌های مهم تغذیه‌ای اهمیت مصرف غذاهای حاوي مواد الكترون دهنده از جمله غذاهاي گیاهی در پیشگیری از بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های قلبی عروقی یا (CVD  (Cardio vascular disease می‌باشد. نتایج بسیاری از تحقیقات علت عمده این موضوع را به فیتوکمیکال‌های موجود در گیاهان که ضد اکسیدان‌ها و فلاونوئیدها  بخش بالقوه‌ای از آنها هستند نسبت داده‌اند.

در طول فعالیت‌های معمول، فرایندهای گوناگون درون سلول‌ها، گونه‌های اکسیژن فعال را تولید می‌کنند که برای احیا شدن نیاز به دریافت الکترون از مواد و ترکیبات دیگردرون سلولی دارند زمانی که این ترکیبات در مقادیر زیاد تولید شوند می‌توانند باعث آسیب به پروتیئن‌ها، چربی‌ها و شکل و ساختار DNA (ماده ژنتیکی انسان)گردند که باعث پیشرفت فعالیت‌های کارسینوژنیک در بدن می‌گردند.

نتایج مطالعات مختلف در شکل‌گیری بیماری‌های قلبی عروقی تاکید بر اهمیت اکسیداسیون کلسترول بعنوان یک ذره خطرناک و ايجاد كننده بيماري‌هاي قلبي عروقي داشته‌اند که از این رو لازم است ترکیباتی با قدرت الکترون دهندگی بالا در سلول‌ها حضور داشته باشند که بطور مرتب باعث احیاء گونه‌های اکسیژن فعال ویا در اصطلاح رادیکال‌های آزاد گردند که این وظیفه بر عهده آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشد.آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است بصورت آنزیمی در بدن حضور داشته باشند مثل کاتالاز،گلوتاتیون، پراکسیداز، سوپر اکسید دسموتاز یا غیر آنزیمی گلوتاتیون،تیول‌ها مواد حاوي گوگرد، تعدادی از ویتامین‌ها(A, E, C) و فلزها،فیتوکمیکال‌ها مثل ایزو فلاون، پلی‌فنول‌ها و فلاونوئیدها.

برخی از دهنده‌های الکترون موجود در رژیم غذایی

نوع آنتی اکسیدان    خصوصیات    منابع غذایی ویتامین E    ویتامین محلول در چربی که مهمترین آنتی‌اکسیدانی است که بر روی LDL حمل می‌شود و مقادیر آن 20-300 برابر بیشتر از هر آنتی‌اکسیدان دیگری است و عملکرد اصلی آن ممانعت از اکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع (PUFA) در غشای سلولها است.   

روغن‌های گیاهی مثل روغن جوانه گندم، روغن بادام، روغن آفتابگردان روغن زیتون ویتامینC    ویتامین محلول در آب که احیا‌کننده ویتامین E در شرایط اکسیداتیو می‌باشد و جزء قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها در انسان است    مرکبات، گوجه فرنگی، سبزیجات تازه
کاروتنوئیدها    گروهی شامل بیش از 600 رنگدانه در گیاهان که مسئول رنگ‌های قرمز، نارنجی و زرد هستند و لیکوپن معمولترین آنها در رژیم انسان می‌باشد. انواع آنها شامل آلفاکاروتن، بتاكاروتن، بتاکریپتوگزانتین، لیکوپن، لوتئین، زآنتین است که غیرفعال‌کننده رادیکال‌های آزاد در بدن هستند.   

هویج، سبزیجات با برگ سبز تیره مثل کلم، لوبیا سبز،بروکلی،کاهو،اسفناج وگوجه فرنگی و فراورده‌های آن، هندوانه و. .. کوانزیم Q10    جزء ترکیبات محلول در چربی    ماهی چرب، گوشت اندام‌ها مثل جگر، ماهیچه و غلات کاملفلاونوئیدها    زیر گروهی از ترکیبات فنولیک در گیاهان با ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی مهم هستند    میوه و سبزی، چای، کاکائو، شکلات،كرفس، پیاز، موسير، سیب،کاهو، سیب‌زمینی،گوجه‌فرنگی، سبوس گندم و... 

یافته‌های حاصل از مطالعات

مطالعات متعدد در سالیان مختلف اثرات احياكنندگي(دهندگي الكترون) را بر روی بیماری‌های  قلبی-عروقی و عوامل پیش‌ساز آنها مثل چاقی، هیپرلیپیدمی، پرفشاری خون، دیابت و ... چه در سطوح آزمایشگاهی وچه انسانی بررسی نموده‌اند. به عنوان مثال در تعدادی از آنها نقش انواع توت و عصاره آنها (بعنوان منابع فلاونوئیدها) به خصوص در زنان یائسه بررسی شده که نتایج حاصله حاکی از این است که افزودن توت به رژیم غذایی می‌تواند بطور مثبت وموثر باعث پیشگیری از بروز عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی گردد که مکانیسم عمل آن از طریق ممانعت از التهاب و تشكيل رادیکال‌های آزاد تنظیم متابولیسم ایکوزانوئیدها (ترکیبات موثر در بروز التهاب، تشکیل لخته و ... در بدن)، بهبود عملکرد غشای درونی مویرگ‌ها،کاهش فشار خون، ممانعت از تجمع پلاکت‌ها، افزایش HDL، افزایش مقاومت به اکسیداسیون LDL و افزایش سطح ظرفیت آنتی‌اکسیدانی بدن صورت می‌گیرد.

همچنین مطالعات مختلفی بر روی پلی فنول‌های موجود در چای(بعنوان دومین نوشیدنی درجهان)، بخصوص کاتچین که اصلی‌ترین فلاونوئید چای می‌باشد صورت گرفته است که نتایج نشان داده‌اندکه مصرف 3 فنجان چای در روز با کاهش 11 درصدی در بروز سکته قلبی همراه بوده است، که مکانیسم اثر شامل موارد ذکر شده قبلی است، بخصوص در بعضی از مطالعات به کاهش کلسترول خون، بهبود عملکرد نیتریک اکساید (گشادکننده عروق)، افزایش مصرف انرژی و کاهش چربی احشایی در افراد با چاقی شکمی(بخصوص با مصرف چای سبز) اشاره شده است.

نتیجه‌گیري

حال که منابع غذایی دهنده الكترون را شناختیم باید بدانیم که بهترین روش با توجه به نتایج مطالعات متعدد در غنی‌سازی بدن از منابع آنتی‌اکسیدانی و پیشگیری از اکسیداسیون LDL ، استفاده از رژیم‌های غذایی ترکیبی که منبع فلاونوئیدها و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌باشند بیان شده است. انجمن قلب آمریکا با توجه به یافته‌های سال‌های اخیر استفاده از مکمل ویتامین E را برای پیشگیری از بروز بیماری بیماریهای  قلبی عروقی توصیه نمی‌کند. در نتیجه گنجاندن میوه و سبزی(حداقل 400 گرم)روزانه در رژیم غذایی، اضافه کردن حبوبات، مصرف مناسب چای (بخصوص چای سبز)، انگور قرمز و روغن زیتون می‌توانند اثرات آنتی‌اکسیدانی همدیگر را تقویت نموده و در پیشگیری از ایجاد عوامل خطر بروز CVD نقش بسیار موثر و از نظر اقتصادی کم هزینه و بصرفه داشته باشند.