تحريريه پزشك امروز
سرطان بعد از بیماری‌های قلبی، دومین علت اصلی مرگ ومیر را در جوامع بشری تشکیل می‌دهد. شیمی درمانی نیز یک مرحله از درمان سرطان بعد ازجراحی و پرتو درمانی می‌باشد. در حفره دهان نیز به عنوان یکی از نواحی مهم و حساس بدن عوارض متعدد در پی انجام شیمی درمانی مشاهده می‌شود. از عوارض عمومی ناشی از شیمی درمانی می‌توان سرکوب مغز استخوان، سرکوب ایمنی، تهوع، استفراغ، ریزش مو و خشکی دهان را نام برد.
واکنش‌های ازدیاد حساسیت و نارسایی اندام‌هایی نظیر کبد و کلیه و ریه و قلب و مثانه وپانکراس نیز از عوارض عمومی شیمی درمانی ذکر شده است. از عوارض دهانی به صورت موکوزیت یا التهاب مخاط دهان و همچنین خونروی و عفونت‌های قارچی و كاندیدایی و عفونت‌های لثه‌‌ای حاد و پالپی نیز گزارش شده است. در کودکان مبتلا به سرطان عوارض دهانی سه برابر بیشتر از بزرگسالان می‌باشد که نهایتا باعث تغییر واختلال در رشد و نمو فکین و ناهنجاری‌های دندانی می‌شود. خصوصا بدخیمی‌‌های خونی عوارض دهانی بیشتری درکودکان ایجاد می‌کند.
دندانپزشک در برخورد با بیماران سرطانی در درمان و تسکین عوارض دهانی و پیشگیری ازاین عوارض نقش بسیار مهمی دارد که باید در معاینات اولیه و مراقبت‌های بعدی توجه خاصی به این بیماران مبذول داشت. همچنین باید تاریخچه پزشکی و دندانپزشکی وناراحتی‌های فعلی بیماران را مد نظر داشته باشیم. به این بیماران باید توصیه‌های فراوان برای بهداشت دهان انجام شود وتوصیه کنیم که هر 2 تا 4 ساعت یکبار بعد از هروعده غذایی مسواک زدن به طور منظم انجام شود. اگر مسواک کردن برای این بیماران باعث خونریزی ازلثه ومخاط دهان شود توصیه می‌کنیم برای تمیز کردن دهان خود به طور منظم ازدهان شویه‌ها و مواد شستشو دهنده دیگر که قدرت کنترل پلاک را دارند استفاده نمایند. کارهای معمول دندانپزشکی بهتر است در دوره‌های بهبود موقت (Remission) برای بیماران انجام گیرد.
بیمارانی که در معرض شیمی درمانی هستند و همچنین ازایمپلنت استفاده می‌کنند درمعرض خطرات جدی‌تری قرار خواهند داشت لذا با برخوردی صحیح تصمیم به نگهداری یا خارج ساختن ایمپلنت‌های دهانی برحسب شرایط بیمار گرفته می‌شود. در این بیماران انجام رادیوگرافی و معاینات دقیق اهمیت ویژه‌‌ای دارد.
همچنین در این بیماران استفاده از پروتز محافظ موقتی برای تسکین درد ناشی از زخم‌های دهانی در اثر مصرف دارو تجویز می‌شود. قبل ازشیمی درمانی و درمان‌های وابسته باید از معالجاتی که عواقب وخیمی به دنبال دارند و نیز از جراحی‌هایی که باعث عفونت وخونریزی‌های دهانی و نکروز بافت می‌شوند خودداری نمود. در افراد لوسمیک تظاهرات خاصی در لثه‌ها مشاهده می‌شود.
شایع‌ترین عوارض دهانی مصرف داروهای ضد سرطان ضایعات اریتماتوزیا اولسراتیو منتشر است که ضایعات اریتماتوز 3 تا 5 روز بعد ولی ضایعات اولسراتیو 7 روز پس از شروع درمان تظاهر می‌نماید که ضایعات دردناکی می‌باشند که عمدتا و در ابتدا روی مخاط غیر کراتینیزه ازقبیل باکال و اطراف زبان و کف دهان به وجود می‌آیند. سایر مناطق دهان نظیر کام سخت، لثه چسبنده و سطح پشتی زبان به ندرت دچار التهاب می‌شود ولی ممکن‌است دردناک باشد.
تغییرات ثانویه مخاط دهان معمولا دو هفته پس از مصرف عوامل شیمی درمانی بروز می‌کند و در بیماران مبتلا به نوتروپنی همزمان با رسیدن تعداد گلبول‌های سفید خون به پایین‌ترین حد خود به وقوع می‌پیوندد. در این افراد لثه چسبنده و پاپیلری و مارژینال شایع‌ترین محل‌هایی هستند که تحت تأثیر قرار می‌گیرند که با شروع تخریب اولیه لثه، خونریزی و زخم ناشی از آن نکروز شده و به هر ناحیه از مخاط دهان گسترش یافته و خونروی وعفونت ژنرالیزه‌‌ای را دردهان به وجود می‌آورد.
تجویز دوز بالای داروهای شیمی درمانی درازمدت باعث بروزموکوزیت شده که التهاب مخاط با شربت دیفن هیدرامین به عنوان دهان شویه و یا سالین گرم و یا محلول 20 درصد غلیظ ازلیدوکائین هیدروکلراید که باعث بی‌حسی موضعی دهانی می‌شوند قابل کنترل می‌باشد.
از شربت استامینوفن کدئین نیز در التهابات شدید مخاطی یک ربع قبل از هر وعده غذایی می‌توان به عنوان دهان‌شویه در ابتدا و سپس خوردن آن استفاده نمود. این بیماران بهتر است ازغذاهای نیمه‌نرم که کمتر باعث سوزش و تحریک مخاط دهان و گلو می‌شوند، استفاده نمایند. همچنین مصرف سیگار و الکل نیز در بیماران منع شده است. خشکی دهان ناشی از پرتودرمانی خیلی بیشتر از شیمی‌درمانی می‌باشد که نهایتا باعث عفونت‌های کاندیدایی می‌شود که بهتر است پزشک جدول ساعت و مقدار دارو را تغییر دهد.
