دكتر رضا ملك‌زاده؛ فوق تخصص گوارش و كبد
سرطان معده در حال حاضر به تنهایی نزدیك به 10 درصد كل سرطان‌ها را در جهان تشكیل می‌دهد و یكی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها می‌باشد. هر سال بیش از 870 هزار مورد جدید در سطح جهان گزارش می‌شود و سالیانه بیش از 650 هزار نفر از این سرطان در سطح جهان فوت می‌كنند. سرطان معده شایع‌ترین سرطان دستگاه گوارش می‌باشد كه بخصوص در نواحی شمال غرب كشور بروز بسیار بالایی دارد. در ایران برخلاف كشورهای غربی و ژاپن میزان بروز سرطان معده در طی دو دهه گذشته رو به افزایش بوده است.
در شمال غرب كشور نوع كاردیا و در جنوب كشور سرطان غیركاردیای آن بروز بیشتری دارد. مهمترین عامل خطرساز این بیماری عفونت با هلیكوباكترپیلوری است. ولی وجود و تاثیر متقابل عوامل متعدد محیطی و ژنتیكی برای بروز سرطان معده ضروری می‌باشد. فقر، مصرف كم سبزی و میوه تازه، بالا بودن میزان نیترات در رژیم غذایی و مصرف زیاد دخانیات از عوامل مهم خطر این بیماری می‌باشند.
پیشگیری اولیه با ریشه‌كنی هلیكوباكترپیلوری به خصوص در كشورهایی چون ایران كه تعداد كثیری از مردم آلوده به میكروب هلیكوباكترپیلوری می‌باشند، جای تردید دارد. استفاده از پپسینوژن به عنوان یك عامل پیش‌بینی‌كننده بروز سرطان مورد بررسی می‌باشد. هم‌اكنون مطالعات متعددی در رابطه با تعیین دقت اندازه‌گیری پپسینوژن 1 و 2 سرم در بیماران ایرانی با آتروفی مخاط معده در تنه و آنتروم، در دست بررسی می‌باشد كه نتایج این مطالعات و دیگر مطالعات آینده‌نگر می‌تواند كمك موثری به شناسایی عوامل خطرساز بیماری و پیش‌بینی بروز سرطان نماید.
تا سال 1980 میلادی، شایع‌ترین سرطان در سطح جهان، سرطان معده بود ولی میزان شیوع این سرطان طی پنجاه سال گذشته در كشورهای غربی و ژاپن كاهش چشمگیری داشته است. این كاهش بخصوص با استفاده وسیع از یخچال‌های خانگی در نگهداری از غذا و مصرف بیشتر میوه و سبزیجات تازه در رژیم غذایی، هم زمانی داشته است. اما به طور همزمان میزان شیوع سرطان ریه افزایش داشته كه احتمالا به علت مصرف بیشتر دخانیات بوده است. با وجود كاهش میزان شیوع سرطان معده در سطح جهان، «عدد مطلق» موارد جدید سرطان معده در هر سال در حال افزایش است و این به دلیل افزایش طول عمر انسان در سطح جهان می‌باشد.
در حال حاضر میزان شیوع سرطان معده در مناطق مختلف جغرافیایی كاملا متفاوت است و از این نظر می‌توان جهان را به سه منطقه با شیوع بالا (ASR>20) Age-adjusted-rate مانند چین، روسیه، ژاپن، شیلی، كاستاریكا و اكوادر، مناطق با شیوع متوسط (ASR>10) اروپای شرقی، مكزیك، برزیل و هند و مناطق با شیوع پایین (ASR<10) ایالات متحده آمریكا، اروپای غربی، استرالیا، كانادا و اندونزی تقسیم نمود. در كشور ما ایران مناطق شمالی كشور، بخصوص استان‌های آذری زبان، با شیوع بالا، مناطق مركزی و غربی با شیوع متوسط و مناطق جنوبی جزء مناطق با شیوع پایین محسوب می‌شوند.
انواع سرطان معده
تقسیم‌بندی سرطان معده بر دو مبنا، یكی محل آناتومیك (كاردیا و غیركاردیا) ظهور سرطان و دیگری بافت‌شناسی لورن (diffuse و intestinal) صورت گرفته است. دلیل این نوع تقسیم‌بندی این نكته است كه هر یك از این سرطان‌ها از نظر اتیولوژی، علائم ظهور و پیش آگهی، با هم متفاوت هستند.
در حالی كه شیوع سرطان ناحیه غیركاردیای معده در سطح جهان در حال كاهش است، ولی سرطان ناحیه كاردیا به سرعت در حال افزایش است.
اپیدمیولوژی سرطان معده در ایران
در ایران برخلاف كشورهای اروپای غربی، آمریكای شمالی و ژاپن، میزان شیوع سرطان معده طی 30 سال گذشته رو به افزایش بوده و در استان آذربایجان، بخصوص اردبیل به بالاترین میزان رسیده است. بررسی كامل سرطان معده در مناطق با شیوع بالا در ایران (اردبیل) نشان می‌دهد كه علت افزایش میزان سرطان معده در این مناطق، بالا بودن میزان سرطان ناحیه كاردیا می‌باشد.
مقایسه میزان سرطان ناحیه كاردیا در اردبیل با سایر نقاط جهان، نشان می‌دهد كه شیوع سرطان كاردیا در اردبیل، درحد بالاترین میزان شیوع این نوع سرطان در جهان محسوب گردیده و بخصوص از میزان شیوع آن در آمریكای شمالی، اروپای غربی، ژاپن و كره بالاتر است.
بالاترین میزان شیوع سرطان معده گزارش شده از ایران( ASR=49.1 در مردان و ASR=25.4 در خانم‌ها)در استان اردبیل می‌باشد كه ASR=26.4 در مردان و ASR=8.6 در خانم‌ها مربوط به نوع كاردیای معده می‌باشد. در تمام مناطق ایران سرطان نوع غیركاردیای معده (Non-Cardia) هنوز به طور متوسط با ASR=12 شایع بوده و آنچه موجب بالا بودن شیوع در مناطق شمالی، غربی، شمال غربی و برخی مناطق مركزی ایران گردیده است، افزایشی است كه در سرطان ناحیه كاردیای معده رخ داده است، و همانطور كه در مورد اردبیل ذكر گردید، می‌تواند تا ASR=26 در مردان را شامل شود.
در جنوب كشور، مثلا درخوزستان، سرطان نوع Non-Cardia هنوز بخش اعظم سرطان معده (بیش از 85 درصد) را تشكیل می‌دهد. در تهران میزان سرطان در قسمت فوقانی معده (Cardia) به تدریج در حال افزایش است.
