دكتر محمدرضا خدایی
مورد1: بیمار خانم 30 ساله با سابقه قبلی سردردهای عصبی است. از دو روز پیش علاوه بر تشدید سردرد حالت خستگی، بی‌حوصلگی، اختلال در تمركز در كار روزمره پیدا كرده است. زودرنج و تحریك‌پذیر بوده و حوصله كسی را ندارد. سردرد وی بیشتر دو طرف سر و فشارنده است و او را آزار می‌دهد و گاهی حالت تهوع پیدا می‌كند، به گفته وی این ناراحتی پس از گذشت آلودگی هوا ایجاد شده است.
مورد 2: بیمار آقای 72 ساله كه محل سكونت وی در مركز شهر واقع است ذكر می‌كند پس از شدت آلودگی هوا تنگی نفس برای وی ایجاد و سرفه‌های خشك تحریكی دارد زودتر از حد معمول خسته می‌شود و گاهی حواس پرتی پیدا می‌كند و گیجی و منگی به وی دست می‌دهد. خواب او به هم ریخته است.
مورد 3: مراجع خانم 39 ساله است كه در تهران زندگی می‌كند به دنبال شنیدن این موضوع كه آلودگی هوا باعث بیماری‌های ریوی منجمله سرطان ریه می‌شود، فكرش مشغول این موضوع است كه ممكن است او هم دچار سرطان ریه شود. مدام به پزشكان مختلف مراجعه و تست‌های ریوی مختلف انجام داده است و با آنكه پزشكان از سلامت وی خبر می‌دهند باز هم خود نگران است و دچار وسواس شده است كه بالاخره سرطان ریه ناشی از آلودگی هوا وی را از پای در خواهد آورد.
این بیماران و بسیاری از بیماران و بیماری‌هایی دیگر می‌تواند اثرات روانشناختی آلودگی تلقی گردد. آلودگی فقط مختص آلودگی هوا نیست. آلودگی‌ها بر چند نوع است. آلودگی هوا- آلودگی صوتی- آلودگی محیط زیست (خاك، آب)، آلودگی بصری و بینایی، آلودگی ناشی از امواج ماورا صورت و رادیویی و برخی آلودگی‌ها كه فیزیكی نیست و بیشتر آلودگی‌های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی است همه این آلودگی‌ها اثرات زیان‌آور خاص خود از نظر جسمی و روانی دارند كه اختصاصی‌تر هستند ولی اثرات مشترك هم دارند.
آلودگی هوا و استرس
تمام آلودگی‌ها از نظر روانشناختی باعث استرس و به هم خوردن تعادل روانشناختی فرد می‌شوند و بر حسب اینكه واكنش انطباقی و روانی فرد چقدر قدرتمند باشد می‌تواند منشأ اختلالات روانشناختی خاص خود گردد كه از اختلالات اضطرابی ساده شروع و گاهی به بیماری‌های روانشناختی مهم‌تر ختم می‌گردد. آلودگی‌های هوا (بسته به نوع آلاینده‌ها) می‌تواند باعث استرس، اضطراب، حملات اضطرابی شدید كه اصطلاحاً به اختلال پانیك (هول) معروف است، سردردهای عصبی، زودرنجی، تحریك‌پذیری، اختلال در تمركز و توجه گردد. فرد كم‌حوصله می‌شود و احساس خستگی زودرس پیدا می‌كند.
ممكن است برخلاف روزهای قبل نشاط و انرژی سابق را نداشته باشد و در كار یا تحصیل، تمركز و توجه كافی نداشته و حالت گیجی و منگی برای وی پدیدار شود، این حالات در كودكان و یا سالمندان شدیدتر است. خواب و اشتها هم از مواردی است كه تحت تأثیر قرار می‌گیرد و فرد بد خواب شده و پس از بیدار شدن هم آن احساس رضایت از خواب را ندارد.
در برخی افراد مشغله فكری ناشی از آلودگی و به‌خصوص اگر فرد وسواس هم داشته باشد ممكن است باعث نگرانی وسواس‌گونه، از ابتلا به بیماری‌های ریوی یا پوستی خطرناك شود و به صورت تلقین‌گونه تشدید شود و دچار وسواسی بیماری می‌شود كه علیرغم اینكه تمام آزمایش‌ها بیماری را رد می‌كنند ولی او دچار وسواس‌می‌گردد كه حتما این آلودگی‌ها باعث بیماری وخیم برای من شده است و فرد دچار افسردگی مزمن می‌گردد.
هر چه منشأ آلودگی ناشناخته‌تر باشد و به‌خصوص اگر این آلودگی دست ساخته بشر و ناشی از مواد صنعتی و مضر باشد اثرات روانشناختی آن هم شدیدتر است به‌ویژه اگر فرد خود در این آلودگی نقش نداشته باشد قربانی این آلودگی‌ها باشد این اثرات بیشتر خواهد بود.
آلودگی‌های صوتی
در مورد آلودگی‌های صوتی مانند سر و صدای اتومبیل و وسایط نقلیه، كارخانجات، هواپیما، سر و صدای بی‌دلیل همسایگان و همچنین آلودگی‌های فراصوتی، رادیویی و ماهواره‌ای هم همین موارد حاكم است و بر حسب شدت، مدت زمان و میزان اثر این آلودگی‌ها و همچنین میزان مقاومت انسان در مقابل استرس، اثرات روانشناختی متفاوت خواهد بود و هر چه این آلودگی‌های صوتی صنعتی‌تر و توسط بشر ایجاد شده باشد و فرد احساس قربانی شدن خود در دنیای صنعتی نماید این اثرات شدیدتر است ولی سردرد، اضطراب، گیجی، منگی، خستگی، بی‌حوصلگی، نگرانی از بیماری‌های سخت مغزی و قلبی از جمله علائم روانی این آلودگی‌ها می‌باشد و پرخاشگری و عصبانیت هم به آنها اضافه می‌شود.
آلودگی‌های محیط زیست
در مورد آلودگی‌های محیط زیست، آب، خاك، دریاها و زمین... با آنكه ممكن است اثرات مستقیم و كوتاه مدت روانشناختی كمتر مشاهده شود اما دیدن صحنه‌های وحشتناك آلودگی‌ها و قربانی شدن تدریجی كره زمین و انسان‌ها می‌تواند باعث انزجار از عوامل ایجادكننده و اضطراب وجودی گردد. در همه این موارد یك چیز مشترك است و اینكه انسان باید از خود به خاطر این همه ظلم به خود، و زمین‌خود و مهم‌تر از همه از خدای خود خجالت بكشد و همه با كمك هم و با توكل به خدا خود را از آلودگی كه در همه جا وجود دارد نجات دهیم و در این زمینه مدیریت صحیح دست‌اندركاران همراه با كمك مردمی می‌تواند نقش‌آفرین باشد.
