زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تشخيص ژنتيكی بيماری آتروفی عضلات تحتانی

بیماری SMA

آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) بیماری عصبی – عضلانی ژنتیكی است كه مهمترین عامل مرگ و میر در بین كودكان زیر دو سال می‌باشد. این بیماری ناشی از اختلال در عملكرد نورون‌های حركتی است.

در 95 درصد موارد، بروز این بیماری ناشی از حذف در اكسون‌های 7 و 8 ژن Survival Motor Neuron (SMN) واقع در كروموزوم شماره 5 می‌باشد. این ژن مسؤول ساخت پروتئین SMA بوده و نقش مهمی در عملكرد صحیح نورون‌ها به عهده دارد. در صورت عدم حضور پروتئین SMA سلول‌های عصبی از بین رفته و در نتیجه سلول‌های عضلانی، پیام عصبی را به طور كامل دریافت نمی‌كنند؛ بنابراین عملكردشان مختل شده و عضلات تحلیل می‌روند.

انواع SMA

SMA وابسته به ژن SMN برحسب سن ابتلا و شدت بروز تظاهرات بالینی، در سه گروه طبقه‌بندی می‌شود:

- تیپ I (وردنیگ – هافمن)

- تیپ II (حد واسط)

- تیپ III (كوگلبرگ – ولاندر)

در هر سه تیپ بیماری SMN1 در هر دو كروموزوم افراد مبتلا حذف شده است. تفاوت شدت و ضعف علائم بیماری مربوط به تعداد نسخه‌های ژن SMN2 است. هر چه تعداد كپی‌های ژن SMN2 بیشتر باشد، از شدت این بیماری كاسته می‌شود.

ژنتیك SMA، نحوه توارث و اهمیت مشاوره ژنتیك:

SMA بیماری ژنتیكی با الگوی وراثت اتوزوم مغلوب است. از هر 40 نفر یك نفر ناقل ژن بیماری‌زاست و احتمال ابتلا به این بیماری به نسبت 1 در 6000 تولد می‌باشد. ریسك تولد نوزاد مبتلا به SMA، در صورتی كه هر دو والد حامل ژن جهش یافته باشند، 25 درصد است. خویشاوندان بیمار مبتلا به SMA، به ویژه بستگان درجه یك، ریسك زیادی برای ناقل بودن دارند؛ بنابراین برای جلوگیری از تولد فرد مبتلای دیگر، لازم است ناقلین در خانواده شناسایی شده و در صورت لزوم تشخیص قبل از تولد صورت گیرد.

تشخیص مولكولی بیماران مبتلا به SMA

جهت تشخیص قطعی بیماری SMA پس از مشاهده علایم بالینی و مطالعه سوابق خانوادگی، باید تست‌های فیزیكی، گرفتن نوارهای عصبی و الكترومیوگرام (EMG-NCV) انجام شود.

تعیین ناقلین SMA با روش كمی

به علت ساختار پیچیده ژن‌های SMN1 و SMN2، تشخیص ناقلین بسیار دشوار است و تا همین اواخر نیز آزمایشگاه‌های ژنتیك تنها قادر به تشخیص بیماران بودند و امكان تعیین ناقلین میسر نبود. مشكل تشخیص ناقلین با ابداع روش‌های كمی اندازه‌گیری تعداد نسخه‌های ژن از طریق Real-Time PCR حل شد. با توجه به تعداد بالای ناقلین در جمعیت به كلیه افرادی كه در شجره خانوادگی آنها فرد مبتلا و یا مشكوك به SMA وجود داشته است، پیشنهاد می‌شود با این تست وضعیت ناامنی خود را مشخص نمایند.

در دستگاه Real-Time PCR، تفاوت در تكثیر ژن مرجع و SMN1 و ورود به فاز لگاریتمی با رنگ‌های مجزا مشخص می‌شود. در نمونه‌‌های نرمال (نمودار 1) ورود به فاز لگاریتمی برای ژن مرجع و SMN1 تقریبا به صورت همزمان صورت می‌پذیرد؛ اما در نمونه‌های افراد ناقل یا هتروزیگوت (نمودار 2) به دلیل وجود حذف یك آلل ژن SMN1 این تعادل به هم خورده و ژن SMN1 با یك تاخیر فاز وارد فاز لگاریتمی می‌شود. این تفاوت با ایجاد فاصله بین دو منحنی قابل مشاهده است. در این روش ژن SMN1 در فرد مبتلا تكثیر نمی‌یابد كه در نمودار 3 كاملا مشهود است. بنابراین تعیین ناقلیت افراد با دقت و حساسیت بسیار بالا و در زمان بسیار كوتاه امكان‌پذیر شده است.

تشخیص پیش از تولد

علاوه بر خانواده‌هایی كه دارای فرزند مبتلا به SMA بوده‌اند، امروزه برای زوج‌هایی كه پس از انجام آزمایش دوزاژ ژنی ناقل بودن آنها محرز گردیده است، امكان تشخیص پیش از تولد وجود دارد. به این منظور، در ماه‌های اولیه بارداری، نمونه‌برداری از جنین در هفته 12-10 با روش نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) و یا در هفته 16-14 با روش آمنیوسنتز صورت می‌گیرد.

با تشخیص بموقع می‌توان از تولد نوزادان مبتلا به این عارضه جلوگیری نمود. لازم به ذكر است این آزمایش برای اولین بار در كشور به منظور تشخیص SMA پیش از تولد در حال انجام می‌باشد.