بیماری‌های سیستم اعصاب مركزی «Central Nervous System (CNS)» كه در حیطه درمان‌های توانبخشی می‌گنجند و ارائه خدمات توانبخشی برای این بیماران مفید فایده خواهد بود، عمدتا عبارتند از:
1) آسیب‌های مغزی شامل ضربه مغزی
2) اختلالات عروقی مغز مانند پارگی عروق و خونریزی‌های این عضو یا تشكیل لخته در عروق خونی مغز و بروز انفاركتوس و به طور كلی CVA (Cerebrovascular accident)
3) فلج مغزی یا (cp) كه عمدتا با علل حاملگی یا حوالی زایمان كودكان را مبتلا می‌كنند.
4) اختلالات حركتی همانند پاركینسون كه ناشی از تخریب سلول‌های مغزی است.
5) مولتیپل اسكلروزیس یا MS
6) آسیب‌ها یا بیماری‌های طناب نخاعی
بخش مشترك علائم بالینی در كلیه بیماری‌های فوق اختلالات و مشكلات حركتی بیماران می‌باشد؛ چه آنان كه در اثر سكته مغزی دچار فلج یكطرفه بدن شده‌اند و یا آنان كه در اثر آسیب طناب نخاعی به فلج اندام‌های تحتانی مبتلا گردیده‌اند یا كسانی كه در اثر بیماری‌های تخریبی سلول‌هایی مغز، روند رو به پیشرفت اختلال‌های حركتی را از خود نشان می‌دهند.
همگی این موارد نیازمند درمان‌های پیشرفته در حیطه تخصصی توانبخشی اعصاب هستند (Neurorehabilitation).
توانبخشی در این زمینه با به كارگیری تكنیك‌ها و روش‌های شناخته شده و موثر سعی در بازآموزی مجدد سلول‌های حركتی سیستم اعصاب مركزی دارد.
این روش‌ها اكثرا به نام دانشمندان علوم اعصاب و پزشكانی كه در این زمینه‌ها سال‌ها بررسی و مطالعه كرده‌اند، ثبت و استفاده می‌شوند. مانند روش Bobath، Shepazd، Brunn strum و Rood .
متخصص توانبخشی با آگاهی از این روش‌ها و پس از معاینه دقیق بیمار و شناخت كامل توانمندی‌های فیزیكی (حسی و حركتی بیمار) روش مناسب را انتخاب و تیم توانبخشی را در جهت ارائه خدمات لازم به بیمار، رهبری خواهد نمود. در كنار این هدف كه همانا بازگشت حركتی و بهبود عملكرد فرد و افزایش میزان استقلال فردی وی در انجام امور شخصی و اجتماعی است، پزشك متخصص توانبخشی از عوارض درازمدت بیماری‌های ناتوان‌كننده سیستم اعصاب مركزی نیز آگاه است و جهت پیشگیری از آنها اقدامات لازم را انجام خواهد داد.
این عوارض به طور كلی عبارتند از: زخم‌های فشاری (قبلا زخم بستر گفته می‌شد)، التهاب یا لخته درون سیاهرگ‌های عمقی اندام‌های تحتانی، اختلالات دستگاه اداری، مشكلات گوارشی همچون سوء تغذیه، اختلال بلع، یبوست و... اختلالات شانه و دردهای اندام‌های فوقانی، اختلالات خواب و افسردگی و... درمان این بیماران را به صورت یكجا امكان‌پذیر نخواهد بود مگر در یك مركز جامع توانبخشی اختلالات جسمی – حركتی و با به كارگیری تیم درمانگر پزشكی توانبخشی و تجهیزات و دستگاه‌های لازم و پیشرفته امروزی.
سیستم اعصاب محیطی در ادامه سیستم اعصاب مركزی برای ارتباط با كلیه ارگان‌ها، اعضا و اندام‌های بدن قرار گرفته و به عبارتی اگر مغز و عناصر وابسته و واسطه آن با نخاع و خود نخاع را سیستم اعصاب مركزی بدانیم، بلافاصله پس از نخاع، اعصاب محیطی شروع می‌شود. ریشه‌های اعصاب نخاعی اولین مناطق عصبی در این سیستم می‌باشند كه در معرض آسیب‌ها و خطرات مرتبط با ستون فقرات می‌باشند.
یكی از این آسیب‌ها یا بیماری‌ها بیرون‌زدگی دیسك بین مهره‌های ستون فقرات است كه می‌تواند به ریشه‌های عصبی آسیب زده و درد را به مناطق مرتبط با آن ریشه‌ها را انتشار دهد.
مثلا در بیماری‌های دیسك‌های بین مهره‌ای گردن درد به صورت تیركشنده یا انتشاری در اندام‌های فوقانی حس می‌شود كه عمدتا همراه با علایم بی‌حسی، گزگز یا مورمور شدن و ضعف حركتی است یا در موارد دیسكوپاتی ناحیه كمر درد به صورت تیركشنده و به اندام‌های تحتانی با علائم یا بدون علائم حسی بوده كه اصطلاحا به نام سیاتیك معروف است.
درمان‌های توانبخشی در این خصوص بر روش‌های فیزیكی غیردارویی و غیرجراحی متمركز می‌باشد. درمان‌های دستی ستون فقرات (Spinal manipulation) گاهی به طور شگفت‌انگیزی منجر به رفع اختلال و علائم بیمار می‌شود. در این روش درمانی بیمار باید به دقت انتخاب گردد.
استراحت مناسب و آموزش ورزش‌های درمانی دقیق و مناسب علائم بیمار (Therapeutic exereise) و به كارگیری مدالیته‌های فیزیكی مناسب از طریق فیزیوتراپی همچون سرمادرمانی، گرمادرمانی، الكتریسیته درمانی، لیزردرمانی و الكتروتكنیك درمانی، چنانچه بجا و صحیح استفاده گردند، تاثیر چشمگیری در بهبودی بیمار خواهند داشت.
یكی دیگر از بیماری‌های سیستم اعصاب محیطی درگیری‌های این اعصاب در اندام‌ها و قسمت‌های خاصی همچون مچ دست‌هاست.
به هر دلیلی كه بر رشته‌های اعصاب محیطی فشار وارد شود، علائم این آسیب یعنی درد، ضعف حركتی و اختلال حسی در منطقه مربوط به آن عصب بروزز می‌كند و در معاینه نیز نشانه‌ها و یافته‌های خاصی را به وجود می‌آورد.
نكته مهم این است كه به كمك تست نوار عصب و عضله یا الكترومیوگرافی (EMG, NCV) به دقت می‌توان به نوع آسیب، شدت آن و حتی پیش آگهی درمان پی برد و در تصمیم‌گیری‌های درمانی نیز به كار خواهد آمد.
سیستم اعصاب محیطی برخلاف سیستم اعصاب مركزی، قابلیت ترمیم‌پذیری بالایی دارد و خوشبختانه به كمك روش‌های موجود در طب فیزیكی و توانبخشی می‌توان روند بهبودی را تسریع كرد.
