دكتر محمدرضا خدایی اردكانی؛ روانپزشک
یك خانم 31 ساله با شكایت از سردرد مراجعه می‌كند. بیشتر هنگامی كه با همسر خود بگومگو می‌كند و یا از كم‌توجهی او به خود ناراحت است، دچار آن می‌شود. درد او درد مبهمی است كه بیشتر از پشت سر شروع و به تمام سر كشیده می‌شود و او احساس می‌كند سرش را فشار می‌دهند که در این حالت، احساس خستگی و منگی می‌كند و كج‌خلق می‌شود.
خودش می‌گوید در دوران پریود بدتر است و فقط باید دراز بكشد یا مسكن بخورد تا بهتر شود.
آقایی 36 ساله و مدیر یك شركت خصوصی است که بسیار به نظم اهمیت می‌دهد و از یك‌سو وقتی دیگران رعایت نظم و ترتیب را نمی‌كنند، عصبی می‌شود. مدتی است دچار سردردهای یكطرفه می‌شود كه با اشكریزش همراه است و بیشتر شب‌ها سراغ او می‌آید. سردرد بسیار شدید باعث كلافگی او می‌شود که در عرض یك ربع به حد نهایت می‌رسد و پس از دوسه ساعت آرام می‌شود.
سردرد یكی از شكایات شایع در بین مردم است و هر سن و جنسی را درگیر می‌كند. شاید بتوان گفت شایع‌ترین شكایت از بیماری سردرد است.
علل سردرد متفاوت است: از علل جسمی مانند سینوزیت، عیوب چشم، بیماری‌های دندان و فك، بیماری‌های عفونی و ویروسی، مسمومیت‌ها سردرد می‌دهند تا سردردهایی كه منشأ عصبی علت بروز آنهاست. از جمله سردردهای با منشأ عصبی می‌توان به سردردهای خوشه‌ای و همچنین سردردهای تنشی و انقباض عضلانی اشاره كرد.
سردرد خوشه‌ای
بیشتر درمردان اتفاق می‌افتد که معمولاً در یك طرف سر یا اطراف چشم یكطرف می‌باشد و بیشتر شب‌ها اتفاق می‌افتد و با اشكریزش یا قرمزی یكطرفه چشم همراه است. شروع سردرد ناگهانی است و یکی دو ساعت طول می‌كشد و باعث آزار شدید فرد می‌شود. بیشتر در افرادی اتفاق می‌افتد كه دوست دارند همه‌چیز با میل و اراده آنها پیش برود و به قول معروف شخصیت‌های وسواسی هستند.
در نیمی از بیماران در همان طرفی كه سردرد وجود دارد، گرفتگی بینی یا آبریزش و گرگرفتگی صورت همراه با حالت تهوع دیده می‌شود که بیمار وقتی به كاری مشغول می‌شود، سردردش كاهش می‌یابد (برخلاف میگرن كه محیط آرام و ساكت بهتر است).
این سردردهای یكطرفه و شدید ممكن است در عرض 1-2 ماه پشت سر هم باعث آزار فرد گردد و سپس چند ماه هیچ حمله‌ای دست ندهد و مدتی بعد با استرس یا حتی بدون استرس مجدداً سراغ فرد بیاید. دیده شده است مصرف سیگار و الكل، باعث تشدید بیماری و خواب منظم و زندگی كم‌استرس باعث كاهش آن می‌شود.
لازم به ذكر است این نوع سردرد ناگهانی و معمولاً شدید می‌باشد و مراجعه به پزشك به عنوان اولین راه درمان است. یك پزشك با مهارت بالینی خود و همچنین تجربه و استفاده از آزمایش یا عكس می‌تواند سایر علل سردرد را كنار بگذارد و درمان مناسب دارویی را انجام دهد.
اما آنچه مهم است، اینكه زندگی توأم با آرامش همراه با برنامه‌ریزی، خواب و ورزش منظم و تغذیه مناسب می‌تواند تا حدودی در پیشگیری مؤثر باشد و استفاده از داروهای مسكن (بعد از غذا) و قرص سوماتریپتان یا ارگوتامین و پروپرانولال در صورتی كه توسط پزشك تجویز شود، مؤثر خواهد بود. لازم به ذكر است در حال حاضر درمان قطعی برای این سردرد وجود ندارد. در برخی كشورها از اسپری بینی زویمترپیتان نتیجه خوبی گرفته شده است.
سردرد تنشی (سردرد انقباض عضلانی)
بیشتر خانم‌های جوان و میانسال درگیر این نوع سردرد می‌شوند و استرس هیجانی اغلب باعث انقباض عضلات در پس سر، گردن و اطراف سر می‌گردد. درد مبهم است و در پشت سر شروع و مانند كمربند محكم اطراف سر احساس می‌شود. سردرد معمولاً دوطرفه است و زندگی فرد را مختل می‌کند.
شدت درد معمولاً زیاد نبوده و با حالت تهوع همراه نیست و ممكن است در هر زمانی از روز بروز کند؛ به‌خصوص بعدازظهرها كه خستگی روزانه یا استرس بیشتر است. زودرنجی، حساس بودن، مشخصه فكری و وسواس در كارها، عدم استراحت كافی، خستگی زیاد، بدخوابی یا كم‌خوابی، استرس‌های هیجانی عوامل مستعدكننده این نوع سردرد هستند و به‌خصوص در بین خانم‌ها نزدیك عادت ماهیانه بیشتر دیده می‌شود.
سردرد ممكن است ضرباندار، مبهم و فشاردهنده باشد و در پس سر و دور چشم‌ها بیشتر احساس گردد. درد معمولاً پس از چند ساعت بهتر می‌شود و با استراحت یا درمان دارویی سریع‌تر آرام می‌گیرد. برای پیشگیری بهترین فرد، خود بیمار است. با توجه به اینكه این سردردها در برخی موارد ممكن است مزمن شوند، فرد باید خودش به پزشك كمك كند؛ به این ترتیب كه با ثبت مواقعی كه دچار سردرد می‌شود، همچنین با شناسایی عوامل شروع سردرد و عوامل کاهش‌دهنده درد، پزشك را در تشیص یاری دهد.
بیمار باید برخی غذاها مانند غذاهای محرك، همچنین سوسیس، كالباس و یا غذاهایی كه خود فرد براساس تجربه احساس می‌كند به بهتر یا بدتر شدن سردرد كمك می‌كند، را یادداشت كند. برای درمان بهتر است به پزشك متخصص مراجعه كنید. از استرس و هیجان تا حد امكان بپرهیزید و روش‌های مدیریت استرس خود را فرا گیرید. زودرنجی و پرتوقع بودن را كنار بگذارید. سعی كنید زود نتیجه‌گیری و قضاوت نكنید.
خود را درگیر مشكلات نكنید و در حل مشكلات از دیگران هم كمك بخواهید. از وسواس بیش از اندازه و كمال‌طلبی در كارها پرهیز كنید و همیشه به خاطر بسپارید كه افراط و تفریط در هر چیزی آسیب‌رسان است. زود عصبانی نشوید، خودخوری و نشخوار فكری را كنار بگذارید و بدانید كه حسادت چیز بدی است و بدتر از آن قهر با دیگران و حتی با خود است؛ چون باعث مشغله فكری می‌شود.
آرامش خود را حفظ كنید و تمرین‌های آرام‌سازی (جسمی و ذهنی) را فرا گیرید. سعی كنید عضلات خود را به‌خصوص عضلات پس سر و پیشانی را شل و این شل كردن را با تمام وجود احساس كنید. ذهن خود را هم خالی و آرام کرده و به خدا توكل كنید. رژیم غذایی مناسب توام با سبزیجات و میوه‌جات و غذاهای سالم را فراموش نكنید و از غذاهای ناسالم، و محرك و پرچرب بپرهیزید.
از برخی گیاهان دارویی، از جمله چای سبز، زعفران به میزان كم، سنبلطیب و بیدمشك می‌توان استفاده نمود. به یاد داشته باشید خواب منظم و كافی می‌تواند به جلوگیری از سردرد کمک کند و ورزش سبك هم كه جای خود دارد. بیش از اندازه از مسكن استفاده نكنید، چون مسكن زیاد گاهی جواب برعكس می‌دهد. با شروع سردرد، كیسه آب گرم كه دمای مناسب داشته باشد و گاهی كیسه آب سرد (برحسب تجربه قبلی شما) می‌تواند مؤثر باشد.
ماساژ ملایم و گاهی بستن پارچه‌ای به دور سر در برخی افراد كمك‌كننده است. گاهی مواقع هنگام سردرد یك استراحت یا چرت كوتاه می‌تواند سردرد را کاهش دهد. موقع سردرد ممكن است شما زودرنج‌تر و حساس‌تر باشید و با كوچك‌ترین چیزی عصبانی شوید، پس سعی كنید زیاد با كسی جر و بحث نكنید؛ چون ممكن است بعداً پشیمان شوید! به یاد داشته باشید سیگار، الكل و موادمخدر باعث تشدید سردرد در درازمدت می‌شوند.
در صورتی كه با این روش‌ها سردردتان كمتر نشد، به پزشك مراجعه كنید. پزشك پس از بررسی تشخیصی بیشتر درمان‌های دارویی و غیردارویی برای شما تجویز می‌كند. مصرف برخی داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی تحت نظر پزشك، می‌تواند به درمان كمك كند.
گاهی برخی پزشكان ممكن است برای شل كردن عضلات دور سر (اگر شدید باشد)، حتی از تزریق داروی فلج‌كننده عضلات (بوتاكس) هم استفاده كنند. این درمان‌ها را حتماً به پزشك متخصص بسپارید و خوددرمانی نكنید. در انتها به یاد داشته باشید كه حتی اگر سردرد هم بگیرید بالاخره خوب خواهید شد؛ چراکه پایان شب سیه سپید است.
