پریسا پورعلمداری
كم‌خونی فقر آهن یكی از بیماری‌های شایع می‌باشد كه ارتباط مستقیمی با نوع زندگی و تغذیه افراد دارد. گلبول‌های قرمز خون وظیفه انتقال اكسیژن به سلول‌های بدن را به عهده دارند و چنانچه برای ساختن این گلبول‌ها، آهن به مقدار كافی در دسترس بدن نباشد، بدن ابتدا از ذخایر آهن خود استفاده می‌كند و سپس در صورت ادامه كمبود، ذخایر آهن بدن كاهش می‌یابد و به‌تدریج تخلیه می‌شود و كم‌خونی فقر آهن بروز می‌كند.
مادران با توجه به نقش محوری‌شان در حفظ سلامت خود و خانواده از طریق مدیریت تغذیه خانوار و مدیریت بهداشت می‌توانند با رعایت نكات زیر و تصحیح عادات تغذیه‌ای افراد خانواده، از عوارض مربوط به این كمبود پیشگیری نمایند:
1) مادران می‌باید بین حاملگی‌های خود حداقل 2 سال فاصله گذارند و اگر از (آی-یو-دی) برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌كنند و به این دلیل دچار خونریزی‌های شدید ماهانه می‌شوند، ضمن مشورت با پزشك روش پیشگیری خود را تغییر دهند.
2) مادران می‌بایست در هنگام بارداری، از پایان ماه چهارم تا سه ماه پس از زایمان روزانه یك قرص آهن مصرف كنند و برای كاهش عوارض گوارشی ناشی از مصرف قرص آهن، آن را بعد از غذا و یا شب، قبل از خواب میل كنند. نیاز به آهن در بارداری حیاتی است و باعث پیشگیری از ضعف و ناتوانی بدن، كاهش خطر نوزاد كم‌وزن، نارس و سقط جنین و مرگ و میر هنگام زایمان می‌گردد.
3) مادران می‌بایست بلافاصله پس از تولد نوزاد، او را با شیر خود تغذیه كنند و تغذیه تكمیلی شیرخوار خود را به موقع شروع كنند. به شیرخوار خود از 6 ماهگی تا پایان 2 سالگی (همزمان با شروع تغذیه تكمیلی) قطره آهن (به میزان 10 قطره در روز) بدهند و بدین‌وسیله از كاهش ضریب هوشی و كاهش مقاومت بدن كودك خود پیشگیری كنند.
4) مادران می‌توانند در برنامه غذایی كودكان و نوجوانان خود از انواع خشكبار مانند توت خشك، برگه آلو، انجیر خشك، كشمش و... كه منابع آهن هستند به عنوان میان‌وعده‌های غذایی و یا تغذیه مدرسه استفاده كنند.
5) تغذیه دختران در سنین بلوغ به دلیل جهش رشدی و شروع عادت ماهانه توجه بیشتری را طلب می‌كند.
6) تصحیح شیوه تغذیه مناسب افراد خانواده به عهده مادران است، لذا آنها می‌توانند همراه با غذا، سالاد (شامل گوجه‌فرنگی، كاهو، كلم، فلفل سبز دلمه‌ای) و یا سبزیجات تازه و بعد از غذا، میوه‌جات به‌خصوص مركبات كه حاوی ویتامین ث می‌باشند، استفاده كنند تا جذب آهن غذا در آنها افزایش یابد. همچنین برای افزایش جذب آهن، افزودن حتی مقدار كمی گوشت به غذاهای گیاهی بسیار مهم است. پرهیز از نوشیدن چای یك ساعت قبل از غذا و یك تا دو ساعت بعد از صرف غذا نیز به جذب بهتر آهن كمك می‌كند.
7) در صورتی كه سبزیجات در باغچه خانگی تهیه می‌شود، با محصور كردن آن و جلوگیری از ورود حیوانات می‌توان از آلودگی سبزیجات به تخم انگل پیشگیری كرد.
8) مادران می‌باید برای جلوگیری از ابتلا به‌آلودگی‌های انگلی اصول بهداشت فردی را به خصوص شستن كامل دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج رعایت كرده و این اصول را به سایر اعضای خانواده آموزش دهند.
9) اعضای خانواده باید از آب آشامیدنی سالم و سبزی‌های ضدعفونی شده مصرف كنند.
10) با جمع‌آوری و دفع زباله‌ها می‌توان از بیماری‌های عفونی روده‌ای كه توسط مگس، حشرات موذی و موش منتقل می‌شوند جلوگیری كرد.
11) مادران می‌توانند در برنامه غذایی خانواده از غلات و حبوبات جوانه زده استفاده كنند تا علاوه بر دریافت ویتامین‌های گروه B جذب آهن هم در آنها افزایش یابد و هنگام استفاده از سویا، مقدار كمی گوشت به آن اضافه كنند تا آهن بهتر جذب گردد.
12) اگر در خانه نان تهیه می‌كنند از خمیر ترش استفاده شود و استفاده از نان‌هایی كه از خمیر ورنیامده و یا با جوش شیرین تهیه می‌شوند، پرهیز نمایند. در میان نان‌هایی كه به طور سنتی پخت می‌شوند، نان سنگك با توجه به نوع تهیه و عدم استفاده از جو‌ش‌شیرین مناسب‌تر است.
13) مصرف جگر، گوشت قرمز، مرغ و ماهی، تخم‌مرغ و سبزیجاتی مانند جعفری، اسفناج و حبوباتی چون عدس و لوبیا كه منابع غنی آهن می‌باشند در سبد غذایی خانواده بسیار اهمیت دارد.
14) و در آخر آنكه مادران عزیز می‌باید نشانه‌های كمبود آهن و كم‌خونی فقر آهن را در افراد بشناسند. این نشانه‌ها شامل: كمرنگ‌تر شدن زبان و مخاط و پلك چشم از حد طبیعی و در كم‌خونی شدید، گود شدن ناخن (ناخن قاشقی) می‌باشد. افرادی كه دچار كمبود آهن هستند، احساس خستگی زودرس و ضعف مفرط دارند و در مراحل پیشرفته، دچار سیاهی رفتن چشم، بی‌تفاوتی، سرگیجه، سردرد، بی‌اشتهایی، حالت تهوع، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها و به‌تدریج تنگی نفس همراه با تپش قلب می‌شوند.
