تحریریه ماهنامه دنیای سلامت
قبل از اینكه به بحث در مورد تأثیر آسم بر راههای هوایی بپردازیم، ابتدا نگاهی گذرا به ساختار و عملكرد راههای هوایی می‌اندازیم. هوایی كه از طریق بینی وارد بدن می‌شود، برای رسیدن به دستگاه تنفسی باید آماده و پردازش گردد و به صورت هوایی مرطوب، گرم و تمیز از تارهای صوتی و نای عبور كند.
عبور هوای سرد و خشك از نای باعث سرفه و خس خس می‌شود كه یك پاسخ طبیعی است. این هوا سپس از طریق دو راه هوایی بزرگ وارد ریه‌ها می‌شود كه هر راه هوایی به شاخه‌های كوچك‌تری تقسیم می‌گردد (درست مثل شاخه‌های یك درخت وارونه).
هوای استنشاقی از طریق این راههای هوایی به میلیون‌ها عدد كیسه هوایی می‌رسد (آلوئول) و اكسیژن (O2) از طریق این كیسه‌ها و رگ‌های خونی متعدد كوچكی به نام مویرگ، وارد جریان خون می‌شود و سپس محصول زائد این فرایند (CO2) دوباره به كیسه‌های هوایی و از طریق بازدم به محیط باز می‌گردد.
لوله‌های هوایی سالم، با سرعت بالا این كار را انجام می‌دهند و میزان O2 و CO2 در جریان خون ثابت می‌ماند. دیواره‌های خارجی راههای هوایی توسط عضلات صاف و نرمی احاطه شده‌اند كه به طور خودكار با هر نفس استراحت می‌كنند و همین امر باعث می‌شودهوای وارد و خارج شده از ریه‌ها تبادل داشته و میزان O2 و CO2 ثابت و طبیعی باقی بماند.
انقباض و استراحت این عضلات توسط دو سیستم عصبی مختلف كنترل می‌شود كه این سیستم‌ها به صورت هماهنگ با یكدیگر همكاری می‌كنند تا راههای هوایی را باز نگه دارند. پوشش داخلی راههای هوایی را مخاط برونش می‌نامند كه شامل اجزای زیر است:
(1غدد مخاطی: برای روان كردن راههای هوایی مخاط تولید می‌كنند.
(2انواع مختلف سلول‌های التهابی به نام لنفوسیت و ائوزینوفیل.
این سلول‌ها برای حفاظت از مخاط برونش در برابر آلرژن‌ها و محرك‌ها طراحی شده‌اند و همان‌طور كه می‌دانید محرك‌ها باعث ایجاد تورم و التهاب می‌شوند؛ لذا این سلول‌ها از تورم و التهاب جلوگیری می‌كنند. باریك شدن راههای هوایی تنفس كه مانع حركت طبیعی هوا به داخل و خارج بدن می‌شود، بیماری آسم را به وجود می‌آورد. آسم روی كیسه‌های هوایی یا بافت ریه تأثیر نمی‌گذارد. التهاب، اسپاسم و حساسیت از جمله دلایل این بیماری است.
التهاب
اولین و مهم‌ترین دلیل تنگ شدن لوله‌های هوایی، التهاب است. در این شرایط راههای هوایی قرمز، ملتهب و ضخامت دیواره راههای هوایی بیشتر می‌شود و بنابراین راههای عبور هوا كوچكتر و تنگ‌تر می‌گردد. این التهاب پاسخی است كه بدن به ورود واسطه‌های شیمیایی می‌دهد.
راههای هوایی ملتهب نیز مخاط بیشتری تولید می‌كنند و از به هم پیوستن این مخاط‌ها توده‌ای به وجود می‌آید كه راههای هوایی را باریك‌تر و مسدود می‌كند. التهاب سلولی باعث آسیب دیدن بافت شده و این سلول‌های آسیب‌دیده به درون راههای هوایی ریخته و آن را نازك‌تر می‌كنند. التهاب پاسخ طبیعی بدن به عفونت است.
اسپاسم
عضلات اطراف راههای هوایی در طول مدت یك حمله آسم كشیده می‌شوند. این انقباض عضلات راههای هوایی را «برونكو اسپاسم» می‌نامند كه موجب تنگ شدن راه‌هایی هوایی می‌شود. علت این انقباض، واسطه‌های شیمیایی و اعصاب در راههای هوایی است. این اسپاسم می‌تواند در تمامی افراد به وجود بیاید و تنفس در هوای سرد و خشك آن را تشدید می‌كند.
حساسیت
بیماران مبتلا به آسم، نسبت به محرك‌ها و عفونت‌های مختلف حساس‌تر از افراد عادی هستند و این حساسیت موجب می‌شود كه بدن به ورود هر نوع محرك، حتی كوچك‌ترین محرك خارجی واكنش نشان دهد و آسم شدیدتر شود.
تركیبی از این سه عامل منجر به دشواری تنفس شده و در نتیجه هوا به زور از راههای هوایی تنگ وارد بدن می‌شود و به همان سختی نیز بازدم انجام می‌گیرد و در این هنگام صدای خس‌خس سینه فرد بلند می‌شود. افراد مبتلا به آسم در واقع برای خارج كردن توده‌های مخاطی سرفه می‌كنند. كاهش جریان هوا و كمبود اكسیژن در خون باعث افزایش میزان دی‌اكسیدكربن می‌شود كه بسیار خطرناك است.
محرك‌های مشترك
گرده‌های فعلی گردوغبار، حیوانات خانگی و حتی حشرات افزودنی‌ها، مثل سولفیت‌ها محرك‌های شغلی، مثل فرمالدئید و لاتكس حدود 80 درصد از كودكان و 50 درصد از بزرگسالان مبتلا به آسم، آلرژی نیز دارند.
عفونت‌های تنفسی، مثل عفونت‌های ناشی از ویروس سرماخوردگی، برونشیت و سینوزیت مواد مخدر، داروهای مخدر و داروهایی همچون آسپرین، داروهای غیراستروئیدی و داروهای فشار خون و بیماری قلبی دود تنباكو مه، دود، تغییرات آب و هوایی عطرها و مواد شوینده ورزش در هوای سرد و خشك عوامل عاطفی مثل خنده، گریه، داد و فریاد و پریشانی عوامل هورمونی، مثل تغییرات قبل از قاعدگی در بیشتر موارد، این بیماری از اوایل دوران كودگی (2-6 سالگی) شروع می‌شود كه علت آن قرار گرفتن در برابر مواد آلرژی‌زا مثل غبار، دود سیگار و یا عفونت‌های ویروسی و تنفسی است.
در كودكان كمتر از دو سال، به سختی می‌توان با اطمینان وجود بیماری آسم را تشخیص داد. خس‌خس سینه در این اطفال اغلب به علت عفونت‌های ویروسی است و بدون اینكه منجر به آسم شود، درمان می‌گردد. این بیماری در زنان اغلب در میانسالی به سراغ‌شان می‌آید و غالباً به دنبال عفونت دستگاه تنفسی ایجاد می‌شود.
