كیوان علوی‌زاده ؛كارشناس ارشد روانشناسی مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مركزی
مقاوم‌ترها به استرس
ویژگی‌های شخصیتی افراد مقاوم در برابر استرس در سه كلمه «تعهد»، «مهار و كنترل» و «تلاش و مبارزه» خلاصه می‌شود. احساس در مهار و كنترل رویدادهای زندگی همان احساس شایستگی و عزت نفس است كه روی ارزیابی شناختی رویدادهای تنش‌زا تاثیر می‌گذارد.
اعتقاد و باور به اینكه «تغییرات زندگی امری طبیعی است و باید آنها را فرصتی برای رشد دانست تا تهدیدی برای امنیت». ویژگی شخصیتی ضعیف در برابر استرس الگوی تیپA است.
شخصیت‌های تیپ A به طور مزمن عصبی هستند، تند صحبت كرده و احساس كمبود وقت می‌كنند و از همه بدتر اینكه این حالت‌ها را با خصومت، تنفر و بدبینی به خود و افرادی كه با آنها زندگی می‌كنند، انتقال می‌دهند. مشخص شده است كه افراد تیپ A بیشتر در معرض بیماری قلبی هستند. به این افراد توصیه می‌شود از هیجانات خود بكاهند و الگوی تیپ B را سرمشق خود قرار دهند؛ یعنی افرادی كه خونسردترند و نگرشی آرام، آسوده و مثبت به زندگی دارند.
مقابله مسأله‌مدار (برخورد منطقی با مشكل)
بعضی افراد برای مقابله با استرس به مقابله «هیجان‌مدار» رو می‌كنند كه رفتاری مانند: استفاده از سیگار، الكل، داروها یا خالی كردن خشم خود بر سر دیگران و یا شناختی مانند فكر نكردن موقتی به مشكل، (به نظر خودم، ارزش نگرانی ندارد) است. اینگونه برخوردهای هیجانی ممكن است موقتا انطباقی هم باشند، ولی در واقع صورت مسأله اصلی پاك نشده و مشكل همچنان باقی است و حتی ممكن است شخص را بیشتر گرفتار استرس كند.
اما شیوه مقابله مسأله‌مدار می‌تواند به طور مستقیم با موقعیت یا محرك استرس‌زا مرتبط باشد؛ به طوری كه در نهایت آن را كاهش دهد یا برطرف كند. این روش به فرد كمك می‌كند به راه‌حل‌هایی مفیدتر و متنوع‌تر برای مقابله با بحران‌های زندگی فكر كند و آنها را مورد بررسی قرار دهد، حل مسأله در مواردی از قبیل ازدواج، طلاق مشكلات تصمیم‌گیری شغلی – تحصیلی و حتی تمایلات خودكشی می‌تواند راه‌حل‌های مفیدی در اختیار ما بگذارد.
به طور خلاصه تدابیر حل مشكل شامل مراحل زیر است:
1- شناسایی و تعریف مشكل (مشكل چیست؟)
2- تولید راه‌حل‌ها – بارش فكری (چه كاری می‌توان انجام داد؟)
3- بررسی راه‌حل‌ها (ممكن است چه پیش آید؟)
4- انتخاب بهترین راه‌حل‌ها (تصمیم چیست)؟
5- اجرا (چگونه باید اجرا كرد؟)6- مرور بر عملكرد و ارزیابی (آیا راه‌حل موثر بود؟)
با این حال به علت آشفتگی ذهنی، ممكن است امكان تفكر منطقی از فرد گرفته شود. در این حالت ضروری است زیر نظر یك متخصص روان‌شناس، فنون آرامش را آموخته و سپس مراحل روش حل مسأله انجام شود.
روش‌های روانشناسی برای حل استرس
روش‌هایی مانند، پسخوراندزیستی (biofeedback)، آرمیدگی (Relaxtion therapy)، درمان شناختی – رفتاری (CBT)، تنفس دیافراگمی، معنا درمانی (logotherapy)، حمایت اجتماعی (گروه‌های حمایت‌كننده در مورد مشكل خاص و مشترك)و كارگاه‌های آموزشی مهارت‌های زندگی از فنونی هستند كه مورد استفاده قرار گرفته و بسیار مفیدند. با مراجعه به متخصصان روانشناسی می‌توان این فنون را فرا گرفت و تاثیر آن را در زندگی تجربه كرد.
منابع مالی و استرس
همه ما بارها این جمله را شنیده‌ایم كه «پول همه چیز نیست»؛ اما وقتی به سازگاری با استرس مربوط می‌شود، پول و چیزهایی كه می‌توان با پول خرید، منابعی مهم هستند. پول راه‌های از بین بردن منابع استرس را افزایش و به این ترتیب استرس را كاهش می‌دهد. هنگامی كه فرد درآمد كافی دارد، از عهده خرید غذای مفید و سالم كه به سلامتی او كمك می‌كند، برمی‌آید، به خود كمك پزشكی یا روانشناسی می‌كند،
یا شغل استرس‌زا را رها و جهت آموزش دوباره و یافتن شغلی دیگر هزینه می‌كند. همچنین می‌تواند از عهده ثبت‌نام در برنامه‌های ورزشی برآید و در محلی زندگی كند كه نسبتا از وقوع جرم، شلوغی و آلودگی‌ها مصون باشد. خانه‌ای می‌خرد كه طبق معیارهای ایمنی ضدآتش، ضدزلزله و از این قبیل است. افراد اگر مهارت‌های استفاده موثر از پول‌شان را داشته باشند از عهده مشكلات بهتر برمی‌آیند و استرس‌های بسیار كمتری را تجربه می‌كنند.
روانشناسی به نام آبراهام مازلو (پایه‌گذار رویكرد روانشناسی انسان‌گرایی) پنج نیاز فطری را معرفی كرده است:
1- نیازهای فیزیولوژیكی
2- نیاز ایمنی
3- نیاز تعلق‌پذیری و عشق
4- نیازهای احترام به خود و دیگران
5- نیاز به خودشكوفایی (تحقق بخشیدن استعدادهای فردی). زمانی كه نیازهای زیستی تا حدی مناسب برطرف شود، می‌توان نیازهای دیگر را پرورش داد. برای فردی كه مدام نگران نیازهای اولیه و زیستی خود می‌باشد، نیازهایی مانند عشق و احترام و خودشكوفایی تقریبا پیش پا افتاده است. اما هنگامی كه این نیازها برآورده شود، شخص دیگر با این نیازهای ابتدایی هدایت نمی‌شود و اهمیت این نیازها از بین می‌رود.
همچنان كه برای افراد طبقه متوسط به ندرت پیش می‌آید كه نگران نیازهای فیزیولوژیكی خود باشند. «با این حال نباید به صورت افراطی روی پول تاكید كرد. برای مقابله با فشارهای زندگی كه به طور اجتناب‌ناپذیر با آنها مواجه هستیم به نكات زیر دقت كنید..
