دكتر فربد فدایی؛ روانپزشك
بیمار روانی به چه كسی گفته می‌شود؟
بیمار روانی به كسی گفته می‌شود كه از نظر كاركردهای روانی از جمله اندیشه، عاطفه، ادراك و رفتار دچار اختلال باشد. نزدیك به 300 نوع بیماری روانی وجود دارد كه در چند گروه عمده طبقه‌بندی می‌شوند. از جمله بیماری‌های خفیف روانی موسوم به حالات عصبی (روان نژندی یا به اصطلاح فرانسه آن نِوروزها) كه در آنها اختلال كاركرد روانی جزئی است و شامل اضطراب، افسردگی خفیف، وسواس، ترس بیمارگونه از اشیا و موقعیت‌ها (خوبی)، انواع هیستری و فراموشی با علت روانی می‌باشد. در این گروه از بیماری‌های روانی درمان، ساده و نتیجه آن خوب است و معمولا بیماری دیگر عود نمی‌كند.
گروه دیگر، بیماری‌های روانی شدید هستند كه به آنها روان‌پریشی (جنون و یا به اصطلاح فرانسه پسیكوز) می‌گویند. در این بیماری‌ها اختلال كاركردهای روانی شدید و فراگیر است و بیمار به اختلال در تفكر، عدم تناسب عواطف، توهم و هذیان و رفتارهای غیرعادی دچار می‌شود. برای درمان این بیماری‌ها گاه نیاز به بستری در بیمارستان است. از انواع روانپریشی‌ها می‌توان به (روان‌گسیختگی) اسكیزوفرنیا، بیماری شیدایی – افسردگی (بیماری مانیك – دپرسیو)، اختلالات هذیانی (پارانوئید) و افسردگی‌های شدید اشاره كرد. درمان این بیماری‌ها ساده نیست و نیاز به داروهای گوناگون و گاه تشنج برقی می‌باشد؛ اما بیشتر بیماران با درمان‌های مناسب بهبود می‌یابند. ع
ده‌ای از آنان به درمان طولانی‌مدت برای جلوگیری از برگشت نشانه‌های بیماری نیاز دارند. گاه فشارهای روانی منجر به بیماری‌های جسمی می‌شوند؛ از جمله افزایش فشارخون شریانی، زخم‌های معده و اثنی‌عشر، آسم، آكنه (جوش غرور جوانی) و التهاب‌های عصبی روده كه به آنها بیماری‌های روان‌تنی گفته می‌شود.
اختلال شخصیت عبارتست از شیوه رفتاری محدود و معدود، انعطاف‌ناپذیر و نادرست. فرد در برخورد با تمام مسائل زندگی كه هر چند همیشه اشكالات عمده برای وی پدید می‌آورد، اما او قادر به تغییر آنها نیست. غیر از این چهار گروه، گروه‌های دیگری از اختلالات روانی نیز وجود دارد كه در اینجا از آنها صرف‌نظر می‌شود.
چه عواملی در ایجاد بیماری‌های روانی نقش دارند و تاثیر وراثت و محیط چیست؟
در تحقیقات این شماره مشخص شده است كه بیماری‌های روانی دست كم دو عامل دارند؛ یكی زمینه مساعد و دوم فشار روانی كه سبب آشكار شدن زمینه می‌شود. زمینه مساعد را می‌توان به یك مخزن بنزین تشبیه كرد كه بالقوه آماده انفجار است و فشار روانی یا استرس جرقه‌ای است كه موجب انفجار این مخزن بنزین می‌شود. زمینه بیماری ممكن است جنبه زیست – شناختی داشته باشد؛ برای نمونه، عوامل ارثی، ابتلا به بیماری‌های گوناگون در دوره جنینی و شیرخوارگی، گاه عوامل روانشناختی زمینه را برای بیماری روانی مساعد می‌كنند؛ از جمله محیط سرد دوران كودكی، بی‌توجهی به نیازهای مادی و عاطفی كودك، تحقیر و توهین كودك، آسان‌گیری یا سختگیری بیش از حد.
عامل فشار روانی (استرسور) هم مممكن است جنبه زیست – شناختی داشته باشند؛ برای نمونه، ابتلا به یك بیماری شدید عفونی می‌تواند زمینه بیماری روانی را كه در فرد مستعد وجود دارد به صورت بالفعل درآورد و آشكار كند. گاهی نیز عامل فشار روانی جنبه صرفا روانشناختی دارد؛ مثلا ازدواج یا طلاق به عنوان عوامل استرس‌زا می‌تواند بیماری نهفته روانی را آشكار كند و بالاخره باید به نقش عوامل اجتماعی اشاره نمود كه می‌تواند یك بیماری نهفته روانی را ظاهر كند. مهاجرت، تغییرات ناگهانی در نحوه زندگی و ارزش‌ها، فقر شدید یا رسیدن ناگهانی به ثروت از جمله این عوامل هستند.
- برای پیشگیری از بیماری‌های روانی چه می‌توان كرد؟
برای پیشگیری از بروز بیماری‌های روانی هم باید زمینه بیماری‌ها را از بین برد هم از عوامل فشار روانی كاست. افزایش سطح بهداشت عمومی، مشاوره با پزشك پیش از ازدواج، در صورت موارد ارثی بیماری روانی، محیط خانوادگی گرم و دوستانه و شرایط مناسب اجتماعی از راه‌های پیشگیری از بیماری‌های روانی محسوب می‌شود. پیش از پاسخ به این پرسش ذكر مقدمه‌ای ضروری است: نیازهای اساسی جوانان در همه جای دنیا یكسان است. این نیازها باید در چهارچوب فرهنگ و قوانین هر جامعه برآورده شوند، در غیر این صورت جوانان دچار ناكامی، اضطراب، افسردگی و پرخاشگری خواهند شد. با توجه به این مقدمه باید گفت كه شایع‌ترین نوع اختلالات روانی در بین جوانان ایران انواع اضطراب و افسردگی است كه خوشبختانه شدت ندارد.
- نقش دارو و مشاوره را در درمان بیماری‌های روانی چگونه ارزیابی می‌كنید؟
مشاوره به موقع با روانپزشك یا روانشناس بالینی می‌تواند نقش موثری در پیشگیری از وخامت اختلالات روانی داشته باشد. با مشاوره می‌توان وجود یا عدم وجود و گاهی زمینه‌ها یا عوامل آشكارساز را تشخیص داد و احیانا برطرف نمود.برخی از بیماری‌های روانی به وسیله روان‌درمانی قابل معالجه است كه از آن جمله به تعدادی از روان –نژندی‌ها و مسائل موقعیتی و اختلالات شخصیت می‌توان اشاره كرد.
- مهم‌ترین عضو بدن در بروز بیماری‌های روانی كدام است؟
دستگاه عصبی مركزی، به‌ویژه مغز و به طور اختصاصی‌تر قشر مغز بیشترین نقش را در تعادل روانی یا در بیماری روانی دارد. در برخی موارد ضایعه منجر به بیماری روانی با چشم یا به وسیله دستگاه‌های تشخیصی قابل مشاهده است كه به این گروه از اختلالات، بیماری‌های روانی عضوی می‌گویند، اما بیشتر اوقات با امكانات موجود، ضایعه قابل دیدن وجود ندارد كه در این موارد كاركرد مغز دچار اختلال شده و مغز دچار بیماری روانی كاركردی است. به جز دستگاه عصبی مركزی، غدد درون‌ریز هم نقش مهمی در تعادل یا عدم تعادل روانی دارند. اختلال در سایر اعضای بدن، مانند كبد یا كلیه نیز به طور ثانویه با تاثیری كه بر مغز می‌گذارد می‌تواند موجب بیماری روانی شود.
