دكتر مجید صادقی؛ روانپزشك
گرچه وسواس بیماری شایعی است (از هر 50 نفر یك نفر دچار وسواس است)، اما معمولاً بیماران وسواسی دیر به پزشك مراجعه می‌كنند. بررسی‌ها نشان داده از شروع بیماری تا زمان مراجعه ممكن است 9 سال طول بكشد.
انواع وسواس
وسواس انواع مختلفی دارد. شایع‌ترین آن كه بیشتر مردم هم با آن آشنایی دارند، «وسواس شست‌وشو» یا وسواس «نجس و پاكی» است كه بیمار همه چیز را نجس می‌داند و بارها و بارها باید خودش یا وسایل منزل را آب بكشد. البته برخی نیز نگران ابتلا به بیماری و آلودگی هستند و به این دلیل رو به شست‌وشوی افراطی می‌آورند.
دومین وسواس شایع، وسواس چك كردن و وارسی است. بیمار از منزل خارج می‌شود، فكر می‌كند در را نبسته یا شیر گاز را خاموش نكرده و چندین بار آنها را چك و وارسی می‌كند.
وسواس‌های دیگر عبارتند از: وسواس شمردن، وسواس نظم که در آن بی‌نظمی بیمار را آزاد می‌دهد و او مكرراً همه چیز را منظم و صاف می‌كند، وسواس قرینگی؛ یعنی همه وسایل دوروبر بیمار باید قرینه باشند، نشخوارهای ذهنی وسواسی که شامل جر و بحث‌های روانی است و مجادلات مداوم و پایان‌ناپذیری در ذهن بیمار مرور می‌شود.
تصاویر ذهنی وسواسی از دیگر انواع وسواس است كه به صورت صحنه‌های چندش‌آور یا خشونت‌آمیز در ذهن فرد ظاهر می‌شوند. تكرار كلمات و مناسك وسواس نیز شامل اعمال مكرر و بی‌معنی هستند. بیماران وسواسی معمولاً در فعالیت‌های روزمره، به دلیل تكرارهای بیش از حد و طولانی کُند عمل می‌کنند. اضطراب و افسردگی هم در آنها شایع است. زن‌ها و مردها تقریباً به طور مساوی به وسواس مبتلا می‌شوند.
عامل وسواس
دو عامل مهم در بروز وسواس دخالت دارد؛ یكی ژنتیك یا ارث و دیگر یادگیری و تجارب اولیه فرد. میزان بروز وسواس در بین اعضای خانواده بیمار بیشتر از افراد عادی است كه نشان می‌دهد این بیماری یك زمینه ارثی دارد. همچنین ممكن است مادران وسواسی علائم خود را از طریق یادگیری به فرزندان خود منتقل كنند.
وسواس معمولاً به دنبال رویدادهای استرس‌زای زندگی شروع می‌شود. نزدیك به دوسوم بیماران ظرف یك سال با درمان مناسب بهبود می‌یابند. یك سوم باقیمانده مسیر طولانی و پرافت و خیزی دارند كه با دوره‌هایی از بهبودی نسبی یا كامل (از چند ماه تا چند سال) همراه است. درمان وسواس معمولاً با استفاده از دارودرمانی و رفتاردرمانی صورت می‌گیرد.
بیماران وسواسی گاه اعمال و رفتار خود را آنقدر عجیب و غیرمنطقی تصور می‌كنند كه اغلب نگران از دست دادن كنترل خود یا دیوانه شدن هستند.
معمولاً به بیماران اطمینان می‌دهیم كه چنین اتفاقاتی برای آنها نخواهد افتاد. همچنین با توجه به اینكه علائم وسواسی اغلب در شرایط پراسترس تشدید می‌شود، به‌خصوص اگر موجب خشم بیمار شده و قادر به ابراز آن نباشد، توصیه می‌كنیم روش برخورد با این موقعیت‌ها را بیاموزند یا از آن بپرهیزند.
بیماران باید در برابر انجام اعمال وسواسی مقاومت كنند. این كار ممکن است در ابتدا باعث تشدید اضطراب و ناراحتی آنها شود؛ اما به‌تدریج از شدت وسواس آنها خواهد كاست. اگر بیمار بخواهد، یك دوست نزدیك یا یكی از بستگان می‌تواند به او كمك كند و مانع بروز این رفتارها شود.
درمان
امروزه داروهای بسیار مفیدی برای درمان وسواس وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد كه مغز این بیماران دچار كمبود و اختلال در كاركرد نوعی ماده شیمیایی به نام سروتونین است. داروهایی كه سروتونین مغز را تنظیم می‌كنند، در درمان بیماران وسواسی کمک‌كننده هستند.
برخی از این داروها عبارتند از فلكوكستین، سرترالین، فلووگزامین و ستیالوپرام. این داروها معمولاً عوارض جانبی بسیار كمی دارند و بیمار به خوبی آنها را تحمل می‌كند. اما بیمار وسواسی باید بداند كه اولاً از زمان شروع دارو تا اولین علامت بهبودی بین 4-12 هفته طول می‌كشد و ثانیاً پس از بهبودی باید دارو را تا مدت طولانی، حتی تا چند سال (بسته به شدت و مدت وسواس)، مصرف کند.
