كیوان علوی‌زاده ؛كارشناس ارشد روان‌شناسی مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مركزی
فشار روانی یا استرس هنگامی ایجاد می‌شود كه شخص در اثر اتفاقاتی سلامت جسم یا روانش به خطر می‌افتد. این اتفاقات شامل رویدادهای مخاطره‌آمیز، مانند فاجعه‌های طبیعی، سوانح، تعارض‌های جسمی و ... یا رویدادهای كنترل‌ناپذیر هستند؛ یعنی نمی‌توان آنها را مهار كرد؛ مانند مرگ نزدیكان یا دوستی محبوب ابتلا به بیماری وخیم و یا هر تغییری در زندگی كه مستلزم سازگاری مجدد با آن موقعیت باشد كه به صورت تنش تجربه می‌شود؛ حتی اگر یك رویداد خوشایند باشد، مانند ازدواج یا مرخصی.
این مقاله تلاش دارد درباره استرس و مدیریت آن اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار دهد.
واكنش به استرس
واكنش به فشار روانی می‌تواند به صورت جسمی (فیزیولوژیایی) یا ذهنی (روان‌شناختی) باشد. واكنش‌های جسمانی مانند افزایش ضربان قلب، فشارخون، تنش عضلانی، افزایش میزان سوخت و ساز بدن و واكنش‌های ذهنی مانند اضطراب، خشم، افسردگی، اختلال شناختی و عدم تمركز.
مراحل استرس
واكنش‌های جسمی و ذهنی مجموعه پاسخ‌هایی هستند كه ما در برابر تنش نشان می‌دهیم.
این تغییرات به نام «نشانگان كلی انطباق» شناخته می‌شوند كه طی سه مرحله یا دوره است:
1- مرحله هشدار، كه بدن برانگیخته می‌شود و با فعال شدن دستگاه عصبی سمپاتیك آغاز می‌گردد.
2- مرحله پایداری یا مقاومت، كه فرد با روش جنگ (برخورد با استرس) یا گریز (فرار یا كنار كشیدن) با موقعیت تهدید مقابله می‌كند.
3- مرحله فرسودگی، هنگامی روی می‌دهد كه فرد با شرایط، انطباق پیدا نكرده است و منابع فیزیولوژیایی خود را تحلیل می‌برد. به عبارت دیگر، بدن برای تامین سوخت و ساز به مقدار بیشتری قند نیاز دارد و در نهایت برای تبدیل چربی‌ها و پروتئین‌ها به قند، هورمون‌هایی ترشح می‌شوند كه اگر این فرایند ادامه داشته باشد، می‌تواند زمینه بروز بعضی بیماری‌ها را فراهم كند.
تاثیر فشار روانی بر سلامت
كوشش فرد برای انطباق با استرس مستمر، ذخایر بدن را تحلیل می‌دهد و او را در مقابل بیماری‌ها آسیب‌پذیر می‌كند. فشار روانی دائمی می‌تواند موجب بیماری‌های جسمانی مانند زخم‌های گوارشی و بیماری قلبی شود و ارتباط آن با بیماری‌هایی مانند آسم، اگزمای پوستی، ضعف سیستم ایمنی بدن و سرطان شناخته شده است.
به عنوان مثال در پژوهشی، نشانه‌های عفونت ویروسی و علائم سرماخوردگی در گروهی كه فشار روانی را تجربه كرده بودند (گروه آزمایشی) افزایش یافت و در مقایسه با گروهی كه كمترین فشار روانی را داشتند (گروه كنترل)، به طور معناداری بیشتر گرفتار عفونت ویروسی و سرماخوردگی شدند.
رفتارهای سلامتمدار
رفتارهایی هستند كه بر توان بدن برای مقابله با بیماری و عملكرد عمومی بدن تاثیر مثبت دارند. فشار روانی به صورتی غیرمستقیم با كاستن از رفتارهای سلامتمدار و افزودن بر رفتارهای زیانبار بر سلامت آدمی تاثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، سبك زندگی بر میزان مقابله با تنش، تاثیر مثبت یا منفی دارد. رفتارهای سلامتمدار مواردی از قبیل: ورزش كردن، تغذیه مناسب، خواب كافی و عدم مصرف سیگار و مشروبات الكلی هستند و حتی نوع نگرش مثبت و واقع‌بینانه را در برمی‌گیرند.
علت استرس در نظریه شناختی
سه نظریه عمده در مورد علت استرس وجود دارد. براساس نظیره روان‌كاوی استرس ریشه در تعارض‌های ناهشیار ذهن دارد؛ نظریه «رفتارگرایی» جایگاه استرس را شرطی شدن‌ها و شیوه‌های یادگیری افراد می‌داند. اما به نظر می‌رسد در زندگی امروزه ما «نظریه شناختی» كاربردی‌تر است. روان‌شناسان شناختی معتقدند كه هرگاه شخصی، اتفاقات منفی را همیشه به خودش نسبت دهد (تقصیر خودم بود) احتمال درماندگی در برابر اتفاقات بیشتر خواهد بود.
شیوه اسناد (نگرش بدبینانه یا مثبت) بر وضع سلامت تاثیر می‌گذارد. مشخص شده است كه بین شیوه اسناد بدبینانه و ضعف سیستم ایمنی بدن، رابطه وجود دارد.
به عنوان مثال، در پژوهشی در مورد سلامت سالمندان مشخص شد كه عملكرد سیستم ایمنی در افراد بدبین، ضعیف‌تر از افراد خوشبین است و افراد بدبین بیشتر به بیماری مبتلا می‌شوند. به این ترتیب، نگرش بدبینانه به رویدادها، با كاهش كارایی دستگاه ایمنی به طور مستقیم و از راه كاهش تمایل شخص به رفتار سلامتمدار (مانند ورزش كردن، خواب كافی و تغذیه مناسب) بر سلامت شخص تاثیر می‌گذارد...
