دكتر الهام امیرآذر؛ طب سوزنی، لیزرتراپی
ملاتونین، هورمونی است كه به طور طبیعی توسط غده پنیه‌آل (اپی تالاموس یا صنوبری) در بخشی از ساختار مغز، شبكیه و گلبول‌های خون تولید می‌شود. این غده كوچك به اندازه یك دانه عدس در مركز مغز می‌باشد. ملاتونین در غده اپی فیز از اسیدآمینه تریپتوفان و سروتونین كه یك ماده پیام‌آور است ساخته می‌شود. در حالی كه تابش نورخورشید به چشم از تولید ملاتونین جلوگیری می‌كند، تاریكی شب تولید این هورمون و آزادسازی آن را در خون افزایش داده و ایجاد خواب آلودگی می‌نماید (تولید ملاتونین در شب 10 برابر روز است) ملاتونین هورمون‌های دیگری را در بدن تنظیم می‌كند كه مجموعه این هورمون‌ها آهنگ و الگوی 24 ساعته (ریتم سیركارین) عملكرد و پاسخ‌های بدن را تنظیم و بنابراین خواب و بیداری ما را منظم می‌كنند.
این ماده زمان و آزاد شدن هورمون‌های جنسی زنانه را تنظیم و كنترل می‌كند و بر روی دوره‌های قاعدگی، بلوغ و یائسگی تاثیر می‌گذارد. میزان ملاتونین در فصل زمستان كه تابش نور صرفا چند ساعت است، افزایش می‌یابد. خستگی و احساس خواب (خواب زمستانی) نیز به همین علت می‌باشد. كاهش ملاتونین در بدن می‌تواند باعث ایجاد بی‌خوابی شود افزایش سن، كارهای شیفتی، سفرهای طولانی (قاره‌ای) باعث كاهش ملاتونین و ایجاد بی‌خوابی می‌شوند.
ملاتونین در شیرخواران (كه خواب نامنظم دارند) كاهش یافته ولی بعد از شیرخوارگی تا 7 سالگی به طور مستمر افزایش می‌یابد و سپس شروع به كاهش می‌كند. ملاتونین طی مراحل خواب باعث می‌شود كه هیپوفیز هورمون رشد را در بچه‌ها ترشح كند. بنابراین كودكانی كه شب‌ها دیر می‌خوابند، ممكن است از فرایند رشد مناسب محروم بمانند. ملاتونین به تدریج در بدن كاهش یافته و در سن 45 سالگی شدیدترین میزان كاهش این هورمون رخ می‌دهد.
علل اختلال در عملكرد اپی‌فیز و بی‌خوابی:
روند پیری، وجود نور در ساعات شب (مثلا چراغ خواب) و ریتم نامنظم خواب و بیداری موجب كاهش ملاتونین می‌شود. مثلا افرادی كه دیر به رختخواب می‌روند و صبح‌ها دیر بیدار می‌شوند، اگرچه ممكن است 8 ساعت هم خوابیده باشند، ولی چون قسمت عمده خواب آنها بعد از طلوع آفتاب بوده است میزان هورمون ملاتونین در بدن آنها كاهش می‌یابد و باعث بی‌خوابی می‌گردد.
پس سعی كنید اوایل شب و قبل از نیمه شب بخوابید. سفرهای مكرر به نقاط دور با اختلاف افق چند ساعته، به ویژه برای خدمه پرواز، تماشای بیش از حد تلویزیون، استفاده از تلفن‌های همراه و بیسیم، وجود كابل‌های برق فشار قوی در محل خواب، همگی باعث اختلال این غده كوچك می‌شوند. طی سه دهه گذشته، آمار بیماری‌هایی مانند سرطان‌های سینه در خانم‌ها و پروستات در آقایان، بیماری‌های قلبی – عروقی، روماتیسم مفصلی، انواع آلرژی‌ها، ام‌اس، كاهش حافظه و... در كشورهای صنعتی به شدت افزایش یافته است؟ چه موادی حاوی ملاتونین هستند؟
موادی مانند گوجه‌فرنگی، آلبالو، انگور قرمز، خیار، موز، ترب، هویج‌فرنگی، مغزها (بادام، گردو، فندق، بادام هندی) و برخی گیاهان درمانی حاوی ملاتونین هستند اما مقدار آنها اندك است كلاً از طریق مصرف این مواد به تنهایی نمی‌توان ملاتونین لازم را به دست آورد.
خواص سودمند ملاتونین:
1- درمان بی‌خوابی
2- بهبود بعضی از سرطان‌ها (به خصوص آنهایی كه وابسته به هورمون هستند، مانند سینه و پروستات)
3- بهبود افسردگی
4- درمان ام.اس، بیماری‌های قلبی – عروقی، صرع، پوكی استخوان و...
5- كاهش استرس و پاكسازی بدن از رادیكال‌های آزاد
منع مصرف ملاتونین:
امروزه ملاتونین به صورت مكمل‌های غذایی در بیشتر داروخانه‌ها در دسترس است (قرص‌هایی حاوی 3 میلی‌گرم ملاتونین برای مصرف شبانه یك عدد كافی است)، ولی این مكمل در مواردی هم منع مصرف دارد:
(البته میزان مصرف در مورد سرطان‌ها تا 50 میلی‌گرم در روز هم هست).
افراد دارای سابقه تشنج، لوپوس، روماتیسم مفصلی، سرطان‌هایی نظیر لنفوم و لوكمی همچنین خانم‌های باردار و شیرده بهتر است آن را مصرف نكنند. در افرادی كه افسردگی شدید دارند، گاه ممكن است علائم افسردگی را تشدید كند. در افرادی كه از كورتیكواستروئید استفاده می‌كنند، با احتیاط مصرف شود. گاهی نیز ممكن است مانع از بارداری شود.
تداخل‌های احتمالی
ویتامین B12 باعث افزایش ملاتونین می‌شود. داروهایی مثل آتنولول و پروپرانولول داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل بروفن و نیز سالیسیلات‌ها (مثل آسپرین) دوز ملاتونین را كاهش می‌دهند. پس موقع خواب یا همراه مكمل ملاتونین از این داروها استفاده نكنید.
ویتامین B6 و B3 باعث افزایش ملاتونین می‌شوند.
دیازپام و آلپرازولام باعث كاهش ملاتونین می‌شوند.
الكل، كافئین، داروهای دیورتیك و كلسیم بلوكر مانع از تولید ملاتونین می‌شوند، بهتر است آنها را هنگام خواب مصرف نكنید.
پس:
بموقع بخوابید (قبل از نیمه شب)، در تاریكی مطلق بخوابید، از تماشای بیش از حد تلویزیون در شب و صحبت زیاد با تلفن همراه و گوشی‌های بیسیم بپرهیزید تا خوابی راحت داشته باشید.
