مریم طهماسبی؛ کارشناس تغذیه، زیر نظر: دکتر احمد ساعدی؛ متخصص تغذیه
فواید طولانی مدت
هدف این بررسی، مستند سازی مزایای تغذیه انحصاری با شیر مادر، نگرانی‌هایی که ممکن است مانع از عمل تغذیه با شیر مادر شود و تغذیه تکمیلی است.
شیردهی، توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO)، مقرون به صرفه‌ترین روش برای کاهش بیماری‌ها در دوران کودکی مانند چاقی، فشار خون بالا و گاستروانتریت و همچنین مرگ و میر است.
تغذیه مناسب در دوران کودکی و نوزادی برای حصول اطمینان از رشد و سلامت ضروری است. عواملی که بر شروع، انحصاری بودن و مدت زمان شیردهی مادر مؤثر است شامل: انقباض پستان، درد در نوک پستان، کمبود شیر و در دسترس بودن فرمولا های مختلف مناسب نوزاد است.
از سوی دیگر، غذاهای مکمل حدود 4 تا 6 ماهگی شروع شده و مادران بهتر است از غذاهای خانگی استفاده کنند.
در سراسر جهان، شیردهی برای مادر و کودک، مفید شناخته شده و شیر مادر بهترین منبع برای تغذیه کودک محسوب می‌شود. شیردهی مادر فواید اقتصادی و اجتماعی زیادی نیز برای خانواده، سیستم مراقبت‌های بهداشتی و جامعه خواهد داشت.
درماتیت آتوپیک (اگزما)
نتایج مطالعات متعددی در رابطه بااثر شیردهی بر توسعه درماتیت آتوپیک مورد بحث است.
مطالعات عمومی نشان داده است که فرمولای تغذیه نوزادان و کسانی که شیر با پایه پروتئین سویا مصرف کرده‌اند بیشتر با اگزما و خس خس سینه مواجه شده‌اند.
عفونت گوش میانی
عفونت گوش میانی یک عفونت رایج در دوران کودکی است که از عفونت قسمت بالایی دستگاه تنفسی ناشی می‌شود.
مطالعات بسیاری نشان می‌دهد که تغذیه با شیر مادر در برابر این عفونت محافظت می‌کند که به علت وجود ایمونوگلوبولین ها و آنتی بادی‌ها است که علیه باکتری‌های رایج مانند هموفیلوس انفولانزا و استرپتوکوکوس پنومونیا فعالیت می‌کنند.
عفونت‌های گوارشی
عفونت‌های دستگاه گوارش در میان نوزادان بسیار رایج هستند و مطالعات بسیاری نشان داده‌اند تغذیه با شیر مادر در برابر خطر ابتلا به بیماری اسهال محافظت می‌کند.
عواملی مانند الیگوساکارید های ایمونوگلوبولین (IgA)، لاکتوفرین و سایر مواد مغذی موجود در شیر مادر ممکن است نوزاد را از طریق ایمنی اکتسابی از عفونت‌های مختلف محافظت کند.
بیماری‌های قسمت پایینی دستگاه تنفسی و آسم
بسیاری از نوزادان با عفونت متوسط و شدید تنفسی بستری هستند، بیماری‌های دستگاه ممکن است در نهایت منجر به آسم در دوران کودکی شود.
و این خطر در نوزادانی که به طور انحصاری برای 4 ماه یا بیشتر با شیر مادر تغذیه شوند، بر خلاف کسانی که با فرمولا تغذیه شده‌اند بسیار کمتر است.
بیماری‌های قلبی عروقی
در حالی که برخی از مطالعات نشان می‌دهد شیر مادر باعث کاهش قابل توجهی در فشار خون و مقدار LDL سرم کودک می‌شود، برخی دیگر شواهد نشان داده‌اند که تغذیه با شیر مادر با بیماری‌های قلبی مرتبط نیست.
بنابراین، به تحقیقات بیشتر لازم است.
دیابت نوع 1
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که رابطه مثبت بین تغذیه با شیر مادر و کاهش دیابت نوع 1، از طریق ایمنی اکتسابی، ایجاد شده توسط شیر مادر که غنی از آنتی بادی‌های ایمونوگلوبولین A است، می‌باشد.
از سوی دیگر، شیر گاو با وجود α-لاکتوگلوبولین موجب نقص سیستم ایمنی نوزاد می‌شود که ممکن است منجر به دیابت شود.
دیابت نوع 2
یک متا آنالیز انجام شده نشان داده است که در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده‌اند، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در زندگی کمتر از کسانی است که شیر مادر نخورده‌اند.
لوسمی دوران کودکی
لوسمی یکی از رایج‌ترین انواع سرطان در بین کودکان است.
گزارش شده است علت شایع لوسمی ویروس است، اما اکثریت لوسمی‌های انسانی و لنفوم ها یک علت خاص ندارند از آنجا که شیردهی ایمنی اکتسابی را فعال می‌کند، مطالعات نشان داده‌اند که تغذیه با شیر مــادر در کاهش خطر ابتلا به سرطان خون در شیرخواران دخیل است.
مرگ و میر نوزادان
تغذیه با شیر مادر در نهایت با کاهش خطر اسهال عفونی و بیماری‌های تنفسی، میزان مرگ و میر نوزادان را کاهش می‌دهد.
چاقی
ارتباط قوی وجود دارد بین شیر مادر و کاهش خطر ابتلا به اضافه وزن یا چاقی در نوجوانی و بزرگسالی.
عدم تغذیه با شیر مادر به ویژه در 6 ماهه اول زندگی سبب می‌شود که کودکان به تدریج در معرض بروز چاقی قرار گیرند.
توصیه سازمان بهداشت
سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که نوزادان تا 6 ماه به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه شوند و تا دو تا سه سال در کنار مواد غذایی تکمیلی شیردهی ادامه یابد.
شیر دادن یک نوزاد به طور انحصاری برای شش ماه زندگی مزایای متعددی مانند خطر کمتر عفونت دستگاه گوارش، پنومونی، عفونت گوش میانی و عفونت ادراری در نوزاد است در حالی که مادران بسیار سریع به وزن قبل از بارداری برمی‌گردند و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 کاهش می‌یابد.
برخی کارشناسان، تغذیه با شیر مادر را به عنوان راهی برای کمک به کاهش خطر ابتلای کودک به اضافه وزن یا چاقی توصیه می‌کنند.
تحقیقات مختلف نشان می‌دهد که تغذیه با شیر مادر، خطر ابتلا به چاقی در نوجوانی یا بزرگسالی را کاهش می‌دهد و بیشترین تأثیر در کودکانی مشاهده شد که به طور انحصاری فقط با شیر مادر تغذیه شده‌اند.
همچنین هرچه تغذیه با شیر مادر طولانی‌تر بود، ارتباط بین کاهش خطر چاقی و شیر مادر قوی‌تر بود. به‌طورکلی تغذیه با شیر مادر ممکن است به چند دلیل در افزایش وزن کودک در آینده تأثیر بگذارد که برخی از این دلایل شامل موارد زیر است:
الگوی غذایی مناسب: نوزادانی که از سینه مادر تغذیه می‌شوند، بهتر یاد می‌گیرند که به اندازۀ برطرف شدن گرسنگی‌شان غذا بخورند که این بعدها منجر به الگوهای غذا خوردن سالم‌تری می‌شود.
انسولین کم: میزان انسولینی که بدن کودک پس از ورود شیر مادر تولید می‌کند کمتر از شیر خشک است. انسولین ایجاد چربی را تحریک می‌کند و باعث افزایش وزن می‌شود.
لپتین بیشتر: لپتین، هورمونی است که به باور محققان نقش مهمی در تنظیم اشتها و چربی ایفا می‌کند و نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، لپتین بیشتری در بدن خود دارند.
افزایش وزن آهسته‌تر: در مقایسه با نوزادان تغذیه‌شده با شیر مادر، نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند، افزایش وزن سریع‌تری در هفته‌های اول زندگی دارند.
این افزایش وزن سریع با چاقی در دوره‌های بعدی زندگی ارتباط داده شده است.
موانع شیردهی
هر چند بسیاری از فواید شیردهی را باهم بررسی کردیم، اما باید بدانید که در بعضی شرایط بخصوص بهتر است شیر مادر استفاده نشود.
1- بیماری خاصی در نوزاد نظیر گالاکتوزمیا و بیماری ادرار شربت افرا و فنیل کتونوریا
2- بیماری‌های مادر از جمله سل درمان نشده، ایدز، هرپس نوک سینه
3- مصرف داروهای خاص غیر مجاز در شیردهی توسط مادر
4- شیمی درمانی و رادیوتراپی مادر
5- اعتیاد مادر
