دکتر برلیانت بزرگمهر؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
با شروع فصل پاییز و بازگشایی مدارس، رفت و آمدهای بین شهری با اتومبیل بسیار افزایش یافته و این امر به آلودگی هوا بطور قابل توجهی می افزاید.
آلودگی هوا و وجود ریزگردها در فضا پدیده ای بسیار زیان آور و حتی خطرناک است.
آلودگی هوا بر سلامت افراد بخصوص کودکان و سالمندان اثرات مخرب بیشتری دارد زیرا این افرادجزء گروه آسیب پذیر به حساب آمده و بدنشان در برابر آلاینده ها و سموم مقاومت کمتری دارد و سریع‌تر و آسان‌تر از سایر افراد ممکن است به بیماری مبتلا شوند.
بخاطر داشته باشیم که آلودگی هوا هر ساله جان میلیون‌ها نفر را در جهان می گیرد و یا موجب معلولیت گاه غیر قابل درمان اشخاص زیادی می شود که از بین آنان کودکان قربانیان بیشتری را تشکیل می دهند.
تأثیرات مخرب آلودگی هوا
در اینجا لازمست بررسی داشته باشیم بر تاثیر آلودگی هوا بر دستگاه‌های بدن.
هوای ناسالم و آلوده بر اکثر دستگاه‌های بدن اثرات نامناسب و مخرب داشته و گاه حتی موجب از کار انداختن بسیاری از ارگان‌ها می شود اما این اثرات منفی بر بعضی دستگاه‌های بدن بیشتر است از جمله: دستگاه تنفسی، سیستم قلبی عروقی، مغزی، دستگاه گوارش، پوست، اعصاب و روان، چشم و بروز آلرژی در بدن
در کودکان آلودگی هوای تنفسی اثرات ناگواری بر ریه هایشان بجا می گذارد، از جمله در دستگاه تنفسی فوقانی.
احتمال خطر عفونت‌های گوش و سینوزیت در هنگام آلودگی هوا در کودکان افزایش می یابد که می تواند منجر به عفونت‌های چرکی مکرر گوش در تعقیب هر سرماخوردگی بشود.
سرماخوردگی‌های مکرر، عفونت ریه، سرفه های شدید دارای خلط و بروز برونشیت از عوارض ناراحت کننده ایست که کودکان را در معرض خطر قرار می دهد.
ضمنا احتمال خطر آسم در تعقیب سرما خوردگی‌های مکرر و عفونت‌های تنفسی ممکن است گریبانگیر آنان شود.
این عوارض چنانچه بسرعت و از همان ابتدای بروز، درمان قطعی نشوند می توانند تا آخر عمر گریبانگیر شخص شده و منجر به بروز عوارض ناگوار شود.
کودکان قربانیان اصلی آلودگی هوا
- اثرات مخرب آلودگی‌های مختلف، ریزگردها و مواد آلرژن (تولید کننده آلرژی) بر سیستم قلبی - عروقی - نارسایی‌های قلبی و حتی سکته قلبی را می‌تواند در آینده برای شخص فراهم آورد.
این عوارض از کودکی در فرد منشا گرفته و در سنین بزرگسالی ، اختلالات ناگوار آن بروز می نماید.
- تاثیر مخرب آلودگی هوا بر مغز، از دیگر خطراتی است که می تواند گریبانگیر شخص و بخصوص شاگردان مدارس بشود زیرا:
الف- کودکان ناگزیرند مدت نسبتا طولانی را در خارج از منزل و در مدرسه بگذرانند، لذا بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار می گیرند.
ب- این گروه سنی چون در مرحله یادگیری مستمر و فراگیر هستند و فعالیت ذهنی زیادی دارند، لذا هرنوع اختلالی که بر مغز آنان اثر بگذارد می تواند بر فعالیت ذهنی آنان تاثیر گذار بوده و موجب افت تحصیلی و عدم موفقیت آنان در تحصیل بشود.
در هوای آلوده بعلت کمبود اکسیژن در هوا، میزان اکسیژنی که در اثر استنشاق به مغز می رسد کاهش یافته و در یادگیری، تمرکز و حافظه آنان اختلال ایجاد می کند.
-در ارتباط با آلودگی هوا و دستگاه گوارش، لازم بذکر است که این مسئله می تواند موجب بی اشتهایی در کودکان شده و چنانچه میزان سرب در هوا بالا باشد می تواند ایجاد دل درد، تهوع و استفراغ بنماید.
- آلرژی‌های پوستی مانند خارش، سوزش، خشکی پوست و در مراحل شدید، اگزما از سایر عوارض وجود آلاینده ها در هوا است.
- تاثیر آلودگی هوا بر سیستم عصبی براثر آلودگی هوا و کمبود اکسیژن در هوای استنشاقی، میزان اکسیژنی که به سلول‌ها از جمله سلول‌های عصبی می رسد کافی نبوده و نمی تواند نیاز به سیستم عصبی را جهت فعالیت طبیعی روزمره تامین کند که نتیجه آن بروز اختلالات عصبی از جمله عصبانیت، بی حوصلگی، سستی و رخوت،اضطراب و حتی بدخوابی و بیخوابی است.
اثرات آلاینده ها بر چشم
برخی از محصلین بهنگام تمرکز روی مطالب درسی از جمله انجام تکالیف مدرسه، تمرکز برکتب و مطالب درسی که بر روی تخته کلاس نوشته می شود، دچار حساسیت، خارش و سوزش چشم می شوند و بطور کلی وقتی فعالیت چشمی بیشتری دارند، این عارضه شدیدتر بروز می نماید.
علت آن ایجاد آلرژی بعلت تاثیر آلاینده ها و ریز گردها بر مخاط چشم است.
-آلودگی هوا و بروز آلرژی بروز حساسیت‌های عمومی که اکثرا بصورت عطسه های پی در پی، تنگی نفس، آبریزش از بینی و چشم و سایر عوارض آلرژیک نیز ارمغان آلودگی هوا و وجود گرد و غبار، مواد سمی و سایر مواد آلاینده در هوای استنشاقی می باشد.
این عوارض بخصوص در کودکان شدت و شیوع بیشتری دارد.
حال این سوال در ذهن والدین عزیز مطرح می شود که چگونه می توانند فرزندان خود را در برابر این خطر بزرگ یعنی آلودگی هوا که بخصوص در کلان شهرهای شلوغ و صنعتی شیوع بسیار زیادی دارد ایمن نموده و از بروز عوارض وخیم آن در کودکان پیشگیری کنند؟
تقویت سیستم ایمنی
لازم بذکر است که بدن انسان دارای سیستم بسیار قوی و کامل جهت حفظ سلامت و ایمنی شخص در برابر میکروب‌ها، سموم و آلاینده ها می باشد.
اما لازمست جهت حفظ و تقویت این سیستم، شیوه زندگی انسان و عمدتا تغذیه شخص بگونه ای باشد که لطمه ای به سیستم ایمنی وارد نسازد.
آلودگی‌های محیطی سیستم دفاعی بدن را فلج نموده و موجب می شود که بدن نتواند با عوامل مخرب مبارزه کند و این تخریب بوسیله موادی صورت می گیرد که در اثر آلاینده ها در بدن تشکیل می شوند.
آنتی اکسیدان‌ها موادی هستند که از عمل این عوامل مخرب جلوگیری کرده و در نتیجه مانع اختلالات حاصل از آلاینده های محیطی می شوند.
مواد آنتی اکسیدان عبارتند از ویتامین A و پیش سازهای آن (کاروتنوئیدها)، ویتامین E، ویتامین C، ضمنا ویتامین D هم در مقابله با عوارض ناشی از آلاینده ها موثر است.
مواد معدنی مانند سلنیوم، کلسیم، منیزیم و نیز اسیدهای چرب امگا سه نیز در حفظ ایمنی بدن در برابر آلودگی هوا اثر دارند.
برای حفاظت از سلامت خود در برابر آلودگی هوا چگونه تغذیه کنیم؟
- گنجاندن سبزیجاتی از گروه کلم مانند گل کلم، کلم، کلم بروکلی و نیز سبزی‌هایی از قبیل سیر، پیاز، تره فرنگی، پیازچه در برنامه غذایی روزانه.
این سبزیجات چنانچه بصورت خام و تازه مصرف شوند تاثیر بیشتری در حفظ ایمنی افراددر برابر آلودگی هوا دارند.
بطور کلی اختصاص قسمت مهمی از مواد غذایی مصرفی فرزندانمان به سبزی‌ها و میوه های تازه گام موثریست در حفظ سلامت آنان.
- حبوبات جزء موادغذایی بسیار مفید و دارای ارزش تغذیه ای بالاست و مصرف آن (بجز در موارد خاص) برای همگان توصیه می شود.
حبوبات علاوه بر دارابودن موادمغذی مفید - حاوی فیبر بالا است که در حفظ سلامت شخص تاثیر مهمی دارد.
توصیه‌های تغذیه‌ای
* بهتر است حبوبات را بهمراه یکی دیگر از منابع پروتئین گیاهی یعنی غلات یا مغز دانه ها مصرف کرد، در اینصورت ارزش پروتئینی آن بالا رفته و کیفیتی مشابه پروتئین‌های حیوانی پیدا می کند.
* لازمست فرزندانمان را ازهمان ابتدای کودکی به مصرف حبوبات عادت دهیم.در غیر اینصورت، با افزایش سن هرگز نمی تواننداین دسته از مواد غذایی مفید را استفاده کنند زیرا با مصرف آن دچار ناراحتی‌های گوارشی خواهند شد.
* مغز دانه ها(آجیل) بدون نمک نیز در حفظ مقاومت در برابر آلودگی‌های محیطی مفید و موثرند.
* انواع ماهی و محصولات دریایی با دارابودن اسیدهای چرب امگاسه جزء موادی هستند که از عوارض ناشی از سموم و آلاینده های محیط پیشگیری می کنند البته منظور ماهی‌هایی است که در دریا زندگی می کنند.
* غلات مصرفی کودکان بهتر است از نوع غلات با سبوس باشد زیرا از نظر ویتامین Eغنی بوده و ضمنا دارای فیبر بالا می باشند و در افزایش قدرت ایمنی آنان بسیار موثر است.
روغن مورد استفاده در غذای کودکان باید از نوع چربیهای اشباع نشده با چند باند مضاعف که در حرارت محیط مایع هستند (مانند روغن زیتون، روغن کنجد و ...) باشد.
این نوع روغن‌ها چنانچه بمیزان متعادل مصرف شوند اثرات مفیدتری نسبت به چربیهای دیگر دارند.
* مصرف لبنیات (شیر، ماست، پنیر، دوغ و ...) برای همه افراد بخصوص برای کودکان و نوجوانان بسیار ضروریست.
البته لازمست لبنیات مصرفی همه افراد از جمله کودکان از نوع کم چربی انتخاب شود. زیرا لبنیات پرچرب علاوه برآنکه چاق کننده هستند به سلامت قلب و عروق نیز لطمه زده و مشکلات قلبی-عروقی ایجاد می کنند.
* آب سالم و بهداشتی باید بمیزان کافی مصرف شود، لازمست فرزندانمان را از ابتدا به مصرف آب بجای نوشابه های گازدار، شربت‌های آماده، آب میوه های آماده عادت دهیم.
نکته
لازم بذکر است که کلسیم موجود در منابع غذایی مانند لبنیات در صورتی از روده جذب می شود و در استخوان‌ها رسوب کرده و بمصرف استخوان سازی و استحکام و سلامت استخوان‌ها می رسد که میزان کافی ویتامین D به بدن برسد.
بنابراین باید فرزانمان را در روز حدود یکساعت در معرض اشعه مستقیم نور خورشید قرار دهیم تا مقدار کافی ویتامین D در بدنشان تولید شود و کلسیم مصرفی بتواند بطور کامل بمصرف رشد برسد.
