برلیانت بزرگمهر : مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران ؛ مشاور تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : مسئله پیروی از رژیم لاغری در سنین رشد، موضوع بسیار مهمی است که باید به آن توجه کافی مبذول گردد، زیرا کودکان در دوران بسیار حساسی از زندگی قرار دارند و سلامت جسمی و روحی آنان از اهمیت خاصی برخوردار است. ابتدا این سؤال در ذهن‌مان مطرح می‌شود که:
آیا پیروی از رژیم لاغری، در سنین رشد کار صحیحی است؟
پاسخ آن است که بلی، کار کاملاً صحیحی است، مشروط بر آنکه حتماً تحت نظر رژیم‌شناس انجام شود. علت صحیح بودن این کار این است که:
الف. در کشورهایی که از نظر علمی پیشرفته هستند، از سنین خیلی پایین به کودکان چاق رژیم لاغری صحیح تجویز می‌نمایند و شاهد اثرات مفید آن در کاهش وزن و سلامتی کودک هستند.
ب. رژیم‌های لاغری صحیح در کودکی موجب تغییر عادات غذایی غلط و نامناسب شده و در کودکان عادات صحیح و مناسب غذایی را برقرار می‌کند.
پ. چون پیروی از الگوی غذایی صحیح، وابستگی زیادی به عادات غذایی شخص دارد، لذا رژیم لاغری صحیح با اصلاح عادات غذایی غلط، موجب می‌شود که کودکان با میل و رغبت و علاقه شخصی به پیروی از برنامه غذایی صحیح بپردازند، بدون آنکه اجبار تحمیلی در کار باشد و این عادات صحیح تا آخر عمر با آنان خواهد بود.
بیشتربخوانید:
چاقی کم تحرکی و ورزش در کودکان
ت- به طور کلی هر نوع اجباری در تغذیه موجب بروز استرس (به خصوص در دوران کودکی) شده و استرس باعث می‌شود که تنظیم کار ارگان‌های بدن به هم خورده و دستگاه‌های داخلی نمی‌توانند کار خود را به خوبی انجام دهند، از جمله آنکه هورمون‌هایی که موجب سوخت مواد انرژی‌زا در بدن می‌شوند، به خوبی ترشح نشده و در نتیجه مواد انرژی‌زا عمدتاً به جای سوختن و تولید انرژی، تبدیل به چربی شده و در بدن ذخیره می‌شوند. ضمناً از نظر روانی چنانچه در تغذیه تحمیل و اجباری وجود داشته باشد، شخص را بیشتر تشویق به استفاده از مواد غذایی و تنقلات مضر و پرکالری می‌کند و در واقع باعث ریزه‌خواری می‌شود که منجر به چاقی می‌گردد. به اضافه آنکه چون تنقلات پرکالری جانشین مواد مفید و باارزش تغذیه‌ای بالا می‌شود، موجب نرسیدن میزان کافی مواد مغذی ضروری به بدن شده و سوء‌تغذیه از پیامدهای ناگوار ناشی از آن است.
- برقراری عادات غذایی صحیح در فرد، چنانچه از کودکی انجام شود، بسیار با ثبات‌تر و موثرتر از دوران بزرگسالی بوده و تا آخر عمر همراه شخص خواهد بود. به طور کلی هر نوع عادتی چنانچه از کودکی در فرد برقرار شود، بسیار پایدارتر و مستحکم‌تر از دوران بزرگسالی می‌باشد.
خصوصیات رژیم لاغری صحیح در کودکان
لازم است سه توصیه بسیار مهم متخصصین تغذیه در مورد برنامه غذایی، بسیار جدی‌تر و با استحکام بیشتر، در مورد کودکان اجرا شود. این سه توصیه عبارتند از:
کفایت، تعادل و تنوع:
تعریف کفایت: کفایت به معنای آن است که تمام مواد مغذی ضروری به میزان کافی به بدن برسد و هیچ نوع کمبودی از این نظر در شخص (به خصوص کودکان) ایجاد نشود.
تعریف تعادل: تعادل یعنی مواد مغذی به میزان متعادل و مناسب دریافت گردد. لازم به ذکر است که حتی مفیدترین و ضروری‌ترین مواد مغذی چنانچه به میزان بیش از حد لازم دریافت گردد، پس از مدتی نه چندان طولانی، موجب بروز اختلالات و عوارض ناگوار در شخص می‌شود. پس تعادل در تغذیه برای همه افراد، به خصوص برای کودکان (به علت شکل‌گیری عادات غذایی در کودکی) بسیار ضروری است.
تعریف تنوع: تنوع به معنای آن است که لازم است در برنامه غذایی روزانه، از تمام گروه‌های غذایی اصلی به میزان لازم گنجانده شود. 5 گروه غذایی اصلی عبارتند از:
گروه نان و غلات، گروه شیر و لبنیات، گروه گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات و مغز دانه‌ها، گروه سبزی‌ها، گروه میوه‌ها.
البته در شماره‌های قبل مجله به گروه‌های اصلی غذایی و میزان یک واحد از هر گروه اشاره شده است. لازم به ذکر است که در الگوی غذایی روزانه باید از تک‌خوری و رژیم‌های غذایی یکنواخت جدا پرهیز شود. این امر برای همه افراد در هر گروه سنی، جنسی و در شرایط مختلف ضروری است، به خصوص برای کودکان حائز اهمیت بیشتری است.
بیشتربخوانید:
پیشگیری از چاقی در کودکان پیش دبستانی
اختلالات ناشی از رژیم‌های لاغری غلط در کودکان
الف- اختلال در رشد: با توجه به اینکه کودکان در مرحله رشد سریع هستند و این رشد با مصرف مواد مغذی ضروری توسط آنان تأمین می‌شود، لذا هر نوع کمبودی در تغذیه آنان می‌تواند به روند رشدشان لطمه وارد سازد. مهم این است که پس از طی شدن دوران رشد، دیگر این اختلال قابل جبران نخواهد بود، بنابراین لازم است در این دوره حساس زندگی، تغذیه کودکان به گونه‌ای باشد که کلیه مواد مغذی ضروری برای رشد را تأمین نموده و هیچ گونه اشکال و اختلالی در این مورد وجود نداشته باشد.
ب- اختلال در قدرت حافظه، یادگیری و تمرکز: به علت دریافت نکردن مواد مغذی ضروری جهت فعالیت و سلامت سیستم عصبی، در قدرت یادگیری دروس اشکال ایجاد خواهد شد و کودک حافظه و تمرکز کافی جهت بهره‌گیری از کلاس و یادگیری دروس نخواهد داشت که نتیجه آن عدم موفقیت تحصیلی و موفق نشدن در امتحانات خواهد بود.
پ- کاهش قدرت ایمنی و سیستم دفاعی بدن: چنانچه از طریق غذا، میزان لازم و کافی مواد مغذی به سیستم ایمنی بدن نرسد، سلول‌های ایمنی نمی‌توانند وظایف خود را در جهت حفظ ایمنی و مقاومت در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف انجام دهند که نتیجه آن ضعف قدرت ایمنی، کاهش قدرت دفاعی بدن و آسیب‌پذیری در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف است. به خصوص این امر در مورد کودکان مهم‌تر است، زیرا این گروه سنی به علت کمبود مواجهه با میکروب‌ها و ویروس‌ها، مقاومت کمتری در برابر بیماری‌ها نسبت به بزرگسالان دارند. کاهش قدرت ایمنی، علاوه بر ابتلا به امراض مختلف، موجب ضعف قوای جسمانی و خستگی و بی‌حالی و رخوت در آنان شده و به علت بروز بیماری‌های مکرر و دیر بهبود یافتن بیماری و بستری شدن‌های طولانی، باعث افت تحصیلی، افسردگی و ناامیدی و احتمال ضعف و ناتوانی شخص تا آخر عمر خواهد شد.
ت- تأثیر در نشاط و شادابی: نظر به اینکه نشاط و شادابی و پرانرژی و پر تحرک بودن از خصوصیات نرمال هر کودکی است، کمبودهای تغذیه‌ای به خصوص در رژیم‌های لاغری، در کودکان ایجاد بی‌حوصلگی و افسردگی کرده و آنان را از تحرک طبیعی محروم می‌نماید و در واقع کودکان از شادابی و سرزندگی طبیعی این دوران خوش زندگی، به دور می‌مانند.
دلایل ایجاد تنوع در برنامه غذایی
الف- مواد مغذی ضروری برای بدن در صورت تنوع غذایی، به میزان کافی دریافت می‌گردد.
ب- بعضی مواد مغذی در حضور برخی دیگر، هضم، جذب، متابولیسم و کاربردشان در بدن خیلی بهتر و آسان‌تر انجام می‌شود، مثلاً پروتئین‌ها در حضور میزان کافی انرژی کاربرد بهتری در بدن دارند، در غیر این صورت متابولیزه شده و تولید انرژی می‌کنند.
کلسیم در حضور منابع ویتامین C جذب کامل‌تر و بهتری خواهد داشت.
آهن در حضور منابع ویتامین C جذبش بسیار بهتر خواهد شد و ... .
نتیجه آنکه تنوع در برنامه غذایی به کاربرد بهتر و بیشتر مواد مغذی در بدن کمک می‌کند.
پ- یکنواختی در برنامه غذایی موجب خستگی و دلزدگی از رژیم شده و پس از مدت کوتاهی منجر به رها کردن رژیم و حریص شدن در مورد مواد پرکالری می‌شود.
ت- هر چه شخص (به خصوص کودکان) با میل و رغبت بیشتری از رژیم تبعیت کنند، عمل هضم و جذب و متابولیسم و در نتیجه کاربرد مواد مغذی در بدن افزایش می‌یابد.
لازم به ذکر است که سه توصیه فوق، در همه افراد و در همه شرایط، به خصوص در رژیم‌های لاغری، لازم است هر چه بیشتر و جدی‌تر اجرا شود تا رژیم کارآیی بیشتری برای فرد داشته باشد و هر چه بیشتر به برقراری عادات غذایی صحیح و ادامه رژیم کمک کند. افرادی که از رژیم‌های لاغری خودسرانه یا تحت نظر افراد فاقد صلاحیت تغذیه‌ای پیروی می‌کنند، معمولاً از رژیم‌های سخت و بسیار کم‌کالری استفاده می‌نمایند که به هیچ وجه قابل اجرا در دراز مدت نخواهد بود، به اضافه آنکه شخص را مبتلا به انواع اختلالات خواهد کرد.
چگونه می‌توانیم کودکان را تشویق به پیروی از رژیم لاغری صحیح بنماییم؟
بزرگ‌ترین مشکلی که در ارتباط با رژیم لاغری در کودکان مطرح است، عدم پذیرش آنان نسبت به رژیم لاغری می‌باشد. کودکان به طور معمول تمایل به ایجاد نظم و دیسیپلین در تغذیه ندارند و اکثراً علاقه و شوق فراوان در مورد مصرف تنقلات مضر تحت تأثیر عادات غذایی خانواده، در کودک نهادینه می‌شود و چنانچه با روش‌های صحیح تغذیه‌ای و روانشناسی با آن مقابله مناسب نشود، تا آخر عمر با شخص همراه خواهد بود.
حال این سؤال در ذهن خوانندگان عزیز و علاقه‌مند مجله مطرح می‌شود که چگونه می‌توان با عادات غذایی غلط و تمایلات شدید و نامناسب کودکان، رویارویی یافت و آنان را نه به اجبار، بلکه به طور اختیاری و با میل و رغبت شخصی، تشویق به پیروی از رژیم لاغری صحیح نمود و تغذیه صحیح را در آنان نهادینه کرد؟
الف- همکاری و همیاری خانواده مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن تغییر الگوی غذایی کودکان است. چنانچه خانواده از توصیه‌های رژیم شناس پیروی نکنند، امکان موفقیت در این امر محال است.
ب- همکاری و تشویق معلمین و مربیان مدارس برای کودک بسیار حائز اهمیت است، زیرا کودکان تبعیت زیادی از معلمین و مربیان خود می‌نمایند و به توصیه‌های آنان توجه دارند.
پ- نقش رسانه‌ها، به خصوص تلویزیون، رادیو و تبلیغات بر سر چهارراه‌ها و خیابان‌ها بسیار مهم است و تأثیر زیادی در انتخاب غذایی کودکان به عهده دارد.
ت- دوستان هم‌سن و سال و هم‌کلاسی‌های کودکان الگوهای مهمی را در انتخاب الگوی غذایی آنان تشکیل می‌دهند.
حال این سؤال مطرح می‌شود که با وجود آنکه دسترسی به تمامی عوامل ذکر شده وجود ندارد، چه باید کرد؟
اولین و مهم‌ترین گام در این مورد، افزایش آگاهی کودکان در ارتباط با تغذیه و نیازهای تغذیه‌ای آنان می‌باشد که با آموزش صحیح، با زبان قابل فهم و در حد معلومات و دانسته‌های آنان است. این آموزش لازم است توسط رژیم‌شناس به طور مناسب انجام شود.
گام مهم دیگر آموزش والدین، به خصوص مادران که ارتباط بیشتر و نزدیک‌تری با کودکان دارند، می‌باشد. در مورد والدین لازم است با افزایش آگاهی تغذیه‌ای آنان، ایشان را وادار به پیروی از برنامه غذایی کافی، متعادل و متنوع در منزل نمایند. چنانچه والدین، خود از الگوی غذایی غلط استفاده نمایند، محال است که کودک در پیروی از رژیم لاغری صحیح، متعادل و متنوع استقبال کند.
رژیم لاغری برای همه افراد، به خصوص برای کودکان باید لذیذ، خوشمزه و خوش‌آب و رنگ باشد. منظور از رژیم لاغری، استفاده از غذاهای بی‌مزه و بدون بو، طعم و رنگ مناسب نیست. سفره غذایی برای رژیم لاغری باید رنگین (نه پر کالری) باشد.
هرگز نباید در رژیم‌های لاغری برای همه افراد، به خصوص کودکان، از برنامه غذایی سخت و بسیار کم‌کالری استفاده کرد. کالری رژیم باید متناسب با وضعیت شخص باشد.
مواد غذایی نامناسب و مضر، لازم است به تدریج و در محدوده زمانی معقول و مناسب از رژیم غذایی حذف شده و جای آنها را مواد غذایی با ارزش تغذیه‌ای بالا و با کالری متعادل و مناسب وضعیت و وزن کودک بگیرند.
از جانشین کردن ناگهانی و سریع مواد مفید و حاوی ارزش تغذیه‌ای بالا، به جای مواد نامناسب باید پرهیز شود، البته این زمان جانشینی نباید خیلی طولانی باشد و در هر فرصت مناسب، لازم است این جانشینی انجام گردد.
رژیم لاغری برای همه افراد، به خصوص کودکان باید به گونه‌ای باشد که فرد از آن لذت ببرد (در عین کم کالری بودن) و بتواند آن را همیشه ادامه دهد، البته پس از برقراری وزن در محدوده طبیعی، برنامه غذایی کودک به صورت نرمال و منطبق با انرژی مورد نیاز فرد، تحت تأثیر رژیم شناس تنظیم خواهد شد.
ورزش و تحرک جسمی نباید فراموش شود.
* با استفاده از روش‌های فوق‌الذکر، موفقیت کودکان در پیروی از رژیم لاغری صحیح، مسلم و حتمی خواهد بود.
