نسیم کیانی : کارشناس تغذیه - دانشجوی دکتری فیزیولوژی ورزش
تحریریه زندگی آنلاین : اختلال بیش‌فعالی همراه با کمبود توجه یا همان ADHD مشکلی است که زندگی کودک و اطرافیان وی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اختلالی که در کودک، به همراه سه نوع از اختلالات رفتاری بروز می‌نماید: کم‌توجهی (Inattention)، بیش‌فعالی (Hyperactivity) و عمل بدون تفکر (Impulsivity) در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود و به نظر می‌رسد حدود ۳-۵ نفر از هر ۱۰۰ کودک دبستانی به ADHD مبتلا هستند. متاسفانه بیش از دو نفر از هر سه کودک مبتلا به این اختلال، تا دوره نوجوانی همچنان علامتدار باقی می‌مانند و مشکلشان تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.
علائم اولیه در کودک
- بیش از حد معمول فعالیت و تحرک دارد.
- دائم حواسش پرت می‌شود. نمی‌تواند حتی برای مدت کوتاهی مشغول یک کار ثابت باشد.
- تکانشی است، یعنی بدون فکر و ناگهانی دست به کاری می‌زند.
- تمرکز کردن برایش دشوار است.
در بعضی موارد نشانه‌های ADHD، با بالغ شدن کاهش می‌یابد و حتی بیش فعالی فرد بسیار کمرنگ می‌شود و از بین می‌رود، ولی برخی از نشانه‌ها مانند ضعف توانایی در سازماندهی و توجه طولانی، ماندگار می‌شود. علاوه بر این در نیمی از کودکان این حالات در هنگام بزرگسالی نیز نشانه‌های اصلی را به همراه دارد.
بیشتربخوانید:
بهترین و بدترین خوراکی‌ها برای کودکان بیش فعال
علل اولیه
به نظر می‌رسد که ژنتیک در ایجاد این اختلال نقش مهمی داشته باشد. در یک‌سوم موارد حداقل یکی از والدین علائم مشابهی را داشته است. در صورتی که مادر حین بارداری یا زایمان دچار مشکلاتی شده باشد، احتمالADHD در کودک بیشتر می‌شود. این مشکلات شامل مصرف مواد مخدر یا دارو حین بارداری، وزن کم نوزاد حین تولد، عفونت‌های مغزی، تماس با سموم یا حشره‌کش‌ها یا برخی شرایط استرس‌زا برای مادر می‌باشد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند تفاوت‌هایی در ساختار مغز و میزان انتقال دهنده عصبی دوپامین این افراد با سایرین وجود دارد، ولی عوامل محیطی در زندگی فرد نیز ممکن است باعث شوند که احتمال بروز اختلال ADHD در او بیشتر شود.
تشخیص
تشخیص ADHD ساده نمی‌باشد، زیرا اختلالات دیگری مانند اضطراب (Anxiety)، افسردگی، اختلالات خواب و برخی از انواع ناتوانی در یادگیری (Learning Disabilities) هم می‌توانند علائم مشابهی را نشان دهند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) یک چک‌لیست اولیه را برای والدین و معلمان فراهم کرده تا اگر در مورد کودکی به وجود ADHD شک دارند، فرم مزبور را پر کرده و آن را به مسئول بهداشتی مدرسه ارائه نمایند. به هر حال تشخیص نهایی ADHD به عهده پزشک یا روانشناس می‌باشد.
باید و نباید‌های تغذیه‌ای
آیا غذاها می‌توانند بر توجه و تمرکز افراد مبتلا به ADHD اثر بگذارند؟ شواهد علمی کافی مبنی بر اینکه این اختلال از تغذیه مادر در دوران بارداری نشات گرفته باشد، وجود ندارد، اما غذاهای مشخصی وجود دارند که می‌توانند علائم ADHD را کاهش و یا افزایش دهند. تغذیه و وضعیت سلامتی نقش بسزایی در کیفیت زندگی این افراد ایفا می‌کند.
بیشتر بخوانید:
علائم بیش فعالی در نوزادان چیست ؟
قانون اول: پیشگیری از افزایش ناگهانی قند خون و انسولین
در افراد مبتلا به ADHD گرسنگی طولانی، افت قند خون و به همان اندازه افزایش ناگهانی قند خون و ترشح زیاد انسولین، مخرب است. به همین دلیل توصیه می‌شود دریافت غذاهای غنی از پروتئین که خاصیت سیرکنندگی طولانی دارند، افزایش یابد. مواد غذایی پر پروتئین مانند: گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، حبوبات، آجیل‌ها، سویا و لبنیات کم‌چرب می‌توانند در کاهش علائم این اختلال موثر باشند. علاوه بر این، ترکیب پروتئین با کربوهیدرات‌های پیچیده و پرفیبر و کم‌شکر به کودک کمک می‌کند در طول روز، علائم ADHD را کنترل کند، چه دارو دریافت کند، چه خیر. چیزی که بیشتر افراد از آن بی‌اطلاعند این است که خوردن کربوهیدرات‌های ساده و پروسس شده، مثل کیک، کلوچه، شیرینی، نان‌های سفید و ماکارونی فرقی با قند و شکر ندارد. بدن خیلی سریع این مواد را به قند تبدیل می‌کند و این افزایش ناگهانی قند باعث تشدید علائم ADHD می‌شود. پس به جای صبحانه‌های پر از شیرینی و شکر، دریافت پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده مانند جو دو سر و نان‌های چند غله توصیه می‌شود.
قانون دوم: روغن ماهی
امگا۳ می‌تواند بسیاری از جنبه‌های رفتاری ADHD را بهبود بخشد. در نتیجه دریافت اسید چرب امگا۳ در کودکان (و همین طور بزرگسالان) اهمیت فراوانی دارد. این اسید چرب برای عملکرد صحیح مغز «ضروری» است. وقتی یک ماده غذایی را ضروری می‌نامیم، یعنی بدن قادر به سنتز آن نیست و باید آن ماده مغذی را از غذاها دریافت کند. مطالعات نشان می‌دهند افراد مبتلا به ADHD سطح امگا۳ خونی پایین‌تری نسبت به دیگر افراد دارند. پس حتی اگر کودک مایل به خوردن ماهی نیست، دریافت مکمل امگا۳ توصیه می‌شود.
قانون سوم: توجه به سطح آهن خون
یکی از مطالعات قدیمی تر نشان می‌دهد که سطح فریتین خون کودکان مبتلا به ADHD حدود ۲۲ است در مقایسه با دیگر کودکان که عددی حدود ۴۴ را نشان می‌دهند. در واقع بررسی سطح آهن و فریتین خون افراد مبتلا به این اختلال اهمیت زیادی دارد. در کودکان مبتلا به آنمی و ADHD افزایش آهن، علائم کمبود توجه و بیش‌فعالی را نیز تخفیف می‌دهد، البته باید توجه داشت دریافت آهن زیاد می‌تواند باعث مسمویت شود. منابع غذایی آهن عبارتند از: گوشت قرمز، جگر، لوبیای سفید، عدس، نخود، شکلات تلخ، اسفناج، میوه‌های خشک.
قانون چهارم: توجه به منابع زینک و منیزیم
دو ماده معدنی مهم دیگر زینک و منیزیم هستند که در کنترل علائم ADHD نقش موثری ایفا می‌کنند. زینک در تنظیم انتقال دهنده عصبی دوپامین نقش دارد و باعث ساخت متیل فتیدات می‌شود که در پاسخ مغز به دوپامین موثر است. این ماده معدنی را می‌توان در بادام، کنجد، تخمه آفتابگردان، موز، تخمه کدو، بلغور و بروکلی یافت.
منیزیم نیز در ساخت دیگر انتقال‌دهنده‌های عصبی که بر توجه و تمرکز نقش دارند، اثرگذار است. مطالعات نشان می‌دهند ۲۵ درصد کودکان مبتلا به ADHD از کمبود زینک رنج می‌برند. با تمرکز بر دریافت گوشت و غذاهای دریایی، سبزیجات برگدار، حبوبات، آجیل‌ها و دانه‌ها می‌توان دریافت زینک را افزایش داد و با صلاحدید متخصص، دریافت مکمل هم می‌تواند جزء گزینه‌های در دسترس باشد.
بیشتر بخوانید:
با کودک فضول و خبرچین چگونه برخورد کنیم؟
آموزش نظم به کودکان با چند تکنیک ساده
قانون پنجم: حدف حساسیت‌های غذایی و مواد شیمیایی
اگر فرد مبتلا به ADHD آلرژی یا حساسیت غذایی دارد، این حساسیت باید شناخته و از برنامه غذایی وی حذف شود. بادمجان، گوجه‌فرنگی، بادام‌زمینی، گلوتن گندم، حتی لبنیات و سویا می‌توانند در بدن هر فردی حساسیت ایجاد کنند. هر گونه آلرژی و التهاب در بدن می‌تواند موجب تشدید علائم ADHD شود.
افزودنی‌های شیمیایی نیز جزء آن دسته مواد غذایی هستند که شرایط روانی افراد مبتلا به ADHD را سخت‌تر می‌کنند. تمام رنگ‌های خوراکی که در پفک، پاستیل، آدامس‌ها و آبنبات‌ها وجود دارند، غلات صبحانه رنگی و شیرین و ... از شاخص‌ترین این خوراکی‌ها هستند.
جمع‌بندی
سلامت عمومی در کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی اهمیت زیادی دارد، توجه به تغذیه، فعالیت بدنی و شرایط فیزیولوژیک این افراد می‌تواند عوارض بزرگسالی این اختلال را نیز به حداقل برساند.
