زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر احمدرضا درستی؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی

بطور معمول هنگامی که هوا گرم می‌شود، به طرف بالای جو حرکت می‌کند و در نتیجه هوای سرد به حرکت در می‌آيد تا جای آنرا بگیرد. این جابجایی هوا موجب ایجاد نسیم و يا باد می‌شود که با این حرکت هوا، آلودگی‌ها نیز جابجا می‌شوند. شهرهای بزرگ با وسایل آلوده‌کننده ثابت (کارخانه‌ها و کارگاه‌ها) و متحرک (وسایل نقلیه) از جمله تولید کننده‌های عظیم آلودگی هوا هستند که حرکت هوا و همچنین بارندگی‌ها به بهبود هوای آنها کمک می‌کند. در روزهای سرد زمستان، هوای گرم تولید شده در حدی نیست که جابجایی قابل توجهی در هوا ایجاد کند و در نتیجه از نسیم و باد خبری نیست. این وارونگی هوا (یعنی هوای گرم در پایین بماند و هوای سرد هم در بالا جای داشته باشد)، منجر به سکون نسبی هوا می‌شود که آن هم به نوبه خود از جابه جا شدن آلودگی شهرها به بیرون شهر، جلوگیری می‌کند.

اثرات مخرب آلودگی هوا بر بدن

آلودگی هوا موجب کمبود اکسیژن و ازدیاد گازهایی از قبیل منوکسید کربن؛ گاز کربنیک و دی اکسید نيتروژن می‌شود. همچنین آلودگی منجر به افزایش ذرات بسیار ریز دوده و غبار می‌شود که هر دوی آنها برای سلامتی مردم بسیار مضر هستند.

هنگامی که ذرات ریز از طریق تنفس وارد ریه می‌شوند، ممکن است بتوانند ذرات پروتئینی ناشناخته‌ای را وارد جریان خون افراد کنند که بعنوان آنتی‌ژن شناخته شوند و بدن بر علیه آنها آنتی‌کر تولید نماید. واکنش شدید بین آنتی‌ژن و آنتی‌کر موجب بروز التهاب و عوارض آلرژی می‌گردد. از طرف ديگر، بعضی از اين ذرات اکسيدکنندگی قوی داشته و می‌توانند به سلول‌های بدن لطمات جدی وارد کنند که موجب پیری زودرس سلول‌ها، مرگ و میر و سرطانی شدن آنها گردد.

امروزه هوای شهرهای بزرگ (حتی گاهی شهرهای کوچک) در زمستان به میزان خطرناکی از آلودگی می‌رسد. حتی افراد عادی نیز گاهی با سردردهای ناشی از کمبود اکسیژن و ناراحتی‌های تنفسی روبرو می‌شوند.

 بدیهی است افرادی که اندک حساسیت به آلودگی دارند؛ ریه‌ها و برونشیول‌های آنان از ظرفیت تنفسی کمتری برخوردار است و همچنین افراد کم‌خون و اشخاص با فعالیت فیزیکی بالا، بیش از دیگران از این آلودگی هوا رنج می‌برند.

نقش تغذیه بر اثرات آلودگی هوا

متاسفانه تغذیه مناسب نمی‌تواند موجب افزایش اکسيژن و کاهش ذرات خطرناک هوا شود، ولی می‌تواند با پیشگیری و کمک به درمان کم‌خونی و همچنین با افزایش آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن، با بخشی از عوارض احتمالی آلودگی هوا مقابله نماید. دفع مواد سمی (مثلاً با نوشیدن مرتب شیر در روز) نیز به کاهش مواد خطرناک در بدن کمک می‌کند. بدیهی است افراد کم‌خون؛ اشخاص مبتلا به حساسیت‌ها و مشکلات تنفسی، باید کماکان به درمان خود زیر نظر متخصص ادامه دهند و از تغذیه مناسب بعنوان يک تلاش کمکی بهره برند. تغذیه کافی، متعادل و مناسب به دریافت کافی مواد مغذی خون‌ساز در بدن، کمک می‌کند و تغذیه نامناسب با ازدیاد برخی مواد مضر در بدن و کمبود بعضی مواد مغذی ارزشمند، بدن را در مسیر لطمه خوردن قرار می‌دهد.

مواد غذایی مناسب در زمان آلودگی هوا

از جمله مواد مغذی که آنتی‌اکسیدان خوبی دارند می‌توان به ويتامين C، ویتامین A، ویتامین E، اسید فولیک، کاروتنوئیدها یا ذرات رنگی سبزیجات و میوه‌ها، اسیدهای چرب امگا 3، و سلنیوم اشاره کرد. ویتامین C و اسیدفولیک در انواع سبزی‌ها و میوه‌های تازه به‌خوبی یافت می‌شوند و مرکبات از این نظر شاخص هستند. افزودن آب‌لیموی تازه به آب آشامیدنی و غذای مصرفی یکی از راه‌های افزایش دریافت ویتامین C است. ویتامین E نیز در اغلب گیاهان و دانه‌های روغنی و روغن‌های گیاهی یافت می‌شود؛ لذا مصرف انواع مواد گیاهی و همچنین آجیل‌ها (که در بخش روغنی خود ویتامین E فراوانی دارند) و استفاده از روغن‌های گیاهی بجای روغن‌های حیوانی از گزینه‌های قابل طرح محسوب می‌شوند. کاروتنوئیدها که خود پیش‌ساز ویتامین A می‌باشند، در انواع سبزی‌های رنگی و برگ سبز تیره و همچنین میوه‌های رنگی یافت می‌شوند و لذا مصرف هویج؛ تربچه؛ گوجه فرنگی؛ لبو؛ کدو حلوایی؛ اسفناج؛ فلفل‌ها (از قبیل فلفل‌های دلمه‌ای سبز و رنگی)؛ خانواده کلم (گل‌کلم، کلم قرمز و کلم سبز، بروکلی، کلم بروکسل)؛ انار؛ انگور با هسته؛ کیوی و مرکبات قابل توصیه هستند. مصرف غذاهای دریایی به دریافت اسیدهای امگا 3 و سلنیوم کمک شایانی می‌کند؛ ولی ضمناً مصرف گردو، تخم کتان و آجیل‌ها نیز مقداری اسیدهای چرب امگا 3 را نیز به بدن می‌رسانند. پیاز از جمله مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان قابل توجه است.

نکته پایانی

در کل کاهش تماس با هوای آلوده، درمان بیماری‌های تنفسی و تغذیه مناسب از نکات بسیار مهم در جهت دوری از بیماری و لطمه به هنگام آلودگی هواست. تغذیه کافی، متعادل و مناسب به‌عنوان کمکی در جهت کاهش اثرات خطرناک آلودگی هوا مطرح است که با سم زدایی، کاهش اثرات اکسیدان‌ها، حفظ سلامت سلول‌ها و جلوگیری از کم‌خونی، اثرات مفید خود را اعمال می‌کند.