نگهداری کودک، هم «حق» و هم «تکلیف» پدر و مادر اوست. بی‌شک «تغذیه» یکی از اولین و مهم‌ترین نیاز کودک برای رشد و نمو جسمی است که سلامت و حیات کودک به آن بستگی دارد.
بنابراین تغذیه کودک در درجه اول به عهده پدر و مادر است. براساس قانون، نگهداری و تغذیه کودک تا سن دوسالگی، هم وظیفه و هم حق مادر است.
یعنی مادر از طرفی «باید» از فرزند نگهداری و او را تغذیه کند و از سوی دیگر کسی حق ندارد در این مدت کودک را از مادر جدا کند، مگر به حکم قانون. چون این حق قانونی مادر است که کودک خود را نگهداری و تغذیه کند.
مگر اینکه این مسئولیت از مادر به علتى مثل جنون و یا مشکلات اخلاقی و یا ازدواج مجدد و از طریق قانونی گرفته شود. در این حالت هم نگهداری کودک بلافاصله به پدر منتقل می‌شود.
البته باید دانست که حضانت فرزند (اعم از دختر و پسر) بعد از هفت سالگی به پدر منتقل می‌شود.
البته بعد از هفت سالگی نیز اگر مصلحت کودک اقتضا نماید یا پدر نتواند منافع و مصالح کودک را تأمین نماید با تشخیص دادگاه فرزند به مادر داده می‌شود.
در این نوشتار به برخی سوالات پیرامون نگهداری از قرزند و حقوق قانونی والدین می‌پردازیم.
اگر پدر و مادر کودک فوت کرده باشند و یا به علتی نتوانند از وی نگهداری کنند، تکلیف تغذیه و نگهداری از کودک با کیست؟
در این صورت نگهداری، هزینه زندگی و تغذیه کودک، برعهده اجداد پدری و در صورت عدم وجود اجداد پدری بر عهده اجداد مادری است.
اما در مورد نگهداری هم باید گفت بعد از پدر و مادر این امر در درجه اول به جد پدری کودک می‌گردد.
البته قانونگذار حتی در مواردی که جد پدری هم زنده نباشد، با وضع مقرراتی در مورد وصی، قیم و تعیین یکی از نزدیکان دیگر طفل به عنوان سرپرست، و یا سپردن کودک با مراکز خاص نگهداری توسط دادگاه وضعیت کودک را از نظر نگهداری و تغذیه روشن کرده است.
در صورتی که پدر کودک فوت نماید و مادر زنده باشد یا مادر فوت نماید و پدر زنده باشد نگهداری و تغذیه کودک با کیست؟
در صورت فوت هر یک از پدر یا مادر وی نگهداری و تغذیه طفل به عهده آنکه زنده است می‌باشد و در این مورد در صورت فوت پدر و زنده بودن اجداد پدری و مادر، مادر طفل مقدم بر اجداد پدری است و تا زمانی که مادر زنده است کسی نمی‌تواند طفل را از او بگیرد مگر به حکم قانون.
بنابراین پس از فوت پدر حضانت طفل با مادر است ولی هزینه نگهداری و تغذیه طفل را در صورتی که جد پدری دارای توانایی مالی باشد می‌توان از او گرفت.
اگر به علت کوتاهی پدر و مادر در تغذیه، کودک در معرض خطر قرار گیرد چه اتفاقی می افتد؟
هرچند قانونگذار در این مورد، به طور مشخص از تغذیه کودک صحبت نکرده است، اما مقرر نموده است اگر در اثر عدم مواظبت، سلامتی کودکی که نگهداری او بر عهده پدر و مادر است در معرض خطر قرار گیرد، دادگاه باید تصمیم لازم را در مورد نگهداری از کودک بگیرد و از آنجا که سلامت جسمی کودک ارتباط مستقیم با تغذیه کودک نیز دار کوتاهی در تغذیه طول می‌تواند عدم مواظبت محسوب شود.
البته قانونگذار بعضی از مصادیق عدم مواظبت را هم برشمرده است:
1- اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار.
2- اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء
3- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی
4- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی‌گری و قاچاق.
5- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف. هرچند عدم مواظبت تنها شامل این موارد نمی‌شود و برای رعایت حقوق کودک هر عمل دیگری را که باعث آسیب به سلامت جسمی، روحی و اخلاقی کودک شود، می‌توان از مصداق‌های این قانون دانست.
چه کسانی می‌توانند از دادگاه تقاضا نمایند تا به عدم مواظبت از کودک رسیدگی کند؟
از آنجایی که کودک آسیب پذیر است و توان دفاع از خود را ندارد بنابراین هر کسی می‌تواند موارد عدم مواظبت از طفل و در معرض خطر قرار گرفتن او را به دادستان یا نمایندگان وی یا به کلانتری‌ها و مراجع انتظامی که ضابطان دستگاه قضایی هستند اطلاع دهد و در حال حاضر و به موجب قانون فامیل و نزدیکان کودک، قیم او و یا دادستان این حق را دارند.
به این ترتیب اگر افراد دیگری نیز چنین امری را مشاهده کنند تنها با اطلاع دادن به دادستان می‌توانند به پیگیری عدم مواظبت از کودک بپردازند.
به نظر می‌رسد در این مورد بهتر است قانونگذار برای تأمین منافع کودک مقررات روشنی وضع نماید تا پدر و مادر هر چه بیشتر احساس مسئولیت نمایند.
اگر در اثر کوتاهی پدر و مادر و یا هرکس دیگری که نگهداری و تغذیه کودک به عهده او است به کودک آسیبی برسد چه اتفاقی می افتد؟
هرچند قانونگذار به طور مشخص در مورد تغذیه کودک صحبت نکرده است اما حضانت یا نگهداری کودک شامل تغذیه کودک نیز می‌شود و با تفسیر قوانین به نفع کودک می‌توان به این نتیجه رسید که اگر در اثر کوتاهی پدر و مادر و یا هرکس دیگری که نگهداری کودک به عهده او است، آسیبی به کودک برسد و یا فوت کند، می‌توان وی را مورد بازخواست قرار داد و با توجه به آسیبی که به کودک رسیده است وی را به دیه و مجازات‌های دیگر مقرر در قانون محکوم کرد.
البته هرگاه دادگاه به این نتیجه برسد که در این کوتاهی‌ها عمدی وجود داشته است و فرد مسئول از روی عمد و با آگاهی از نتیجه عدم تغذیه کودک، این کار را انجام داده است، حتی می‌تواند مجازات قصاص برای مرتکب درنظر بگیرد.
این مساله یعنی قصاص شامل پدر نمی‌شود لیکن حتی او هم باید دیه را بپردازد.
آیا مادر موظف است به کودک خود شیر بدهد؟
شیر دادن به کودک تکلیف مادر نیست، لیکن اگر نتوان کودک را به شکل دیگری تغذیه کرد، مادر باید کودک خود را شیر بدهد.
و اگر از این کار امتناع کند دادگاه می‌تواند با تقاضای قیم و یا سایر نزدیکان کودک، مادر را به این کار ملزم کند و یا تصمیم دیگری بگیرد (مثل سپردن کودک به شیرخوارگاه و یا فردی دیگر) البته باید دانست مادر در مقابل شیر دادن به طفل خود حق دارد از پدر کودک یا ولی قهری او درخواست اجرت کند.
آیا قانونگذار از مادر به خاطر شیر دادن و تغذیه کودک حمایت می‌کند؟
این مساله به قدری برای قانونگذار دارای اهمیت بوده است که حتی در قانون اساسی هم به حمایت از مادران در دوران شیردهی و نگهداری از فرزندان، اشاره کرده است.
در ایران قوانین متعددی وجود دارد که نشان دهنده حمایت قانونگذار از مادران دارای فرزند خردسال می‌باشد.
بدین ترتیب و براساس قانون مادران شاغل (چه مستخدم دولت، و چه مشمول قانون کار برای سه بار زایمان خود، ۶ ماه مرخصی دارند و تا ۲۴ ماهگی کودک می‌تواند از روزی یک ساعت مرخصی (بدون کسر مرخصی استحقاقی) برای شیردهی استفاده کنند.
براساس قانون، امنیت شغلی مادر باید در طول این مدت حفظ شود، پس نمی‌توان مادر را در این مدت از کار خود اخراج کرد و یا او را از حقوقش محروم ساخت.
نتیجه
حضانت (نگهداری) که شامل تغذیه نیز می‌شود حق کودک است و پدر و مادر موظف هستند فرزند خود را تغذیه کنند تا حیات و سلامتی وی تأمین شود و قانونگذار در این مورد از حقوق کودک دفاع می‌کند زیرا طفل بسیار آسیب‌پذیر است و توان دفاع از خود را ندارد به همین دلیل باید قانون از او حمایت کند.
