تغذیه در کودکـان کم‌خون
آهن یکی از مواد معدنی ضروری برای حفظ سلامت بدن است. هر گلبول قرمز در هموگلوبین خود دارای آهن است. هموگلوبین ماده‌ای است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کند. کمبود آهن در خون می‌تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود آهن شود. این کمبود و اختلال، یکی از اختلالات شایع میان کودکان است.
علل بروز کم خونی
کم‌خونی ناشی از کمبود آهن می‌تواند علل گوناگونی داشته باشد که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
-کمبود آهن در تغذیه
- جذب ناقص آهن توسط بدن
- از دست دادن بخشی از خون بدن در اثر عمل جراحی یا سایر جراحات
- دوره‌هایی از رشد سریع
در اکثر موارد، علت اصلی کم خونی در کودکان، تغذیه نامناسب و کمبود آهن در برنامه غذایی آنهاست. کودکانی که منابع آهن به میزان کافی در برنامه غذایی آنها وجود ندارد بیشتر در معرض ابتلا به کم‌خونی هستند. کمبود آهن همچنین می‌تواند موجب جذب بیشتر سرب موجود در برخی مواد غذایی شود که نتیجه آن مسمومیت است. ترکیب کم خونی و مسمومیت ناشی از مصرف سرب بر مهارت‌های یادگیری و رفتاری کودکان آثار نامطلوبی دارد. در نوزادی و نوجوانی، بدن به آهن بیشتری نیاز دارد. در دوره‌هایی که رشد بدن کودک سریع تر است، نیاز او به آهن نیز افزایش می‌یابد. این در حالی است که اگر الگوی تغذیه او در این دوران تغییر نکند، قطعا با کمبود آهن و در نتیجه کم خونی مواجه خواهد شد. اگر شیر غنی شده نوزادان پیش از یک سالگی با شیر گاو جایگزین شود، احتمال بروز کم‌خونی در آنها زیاد خواهد بود، زیرا شیر گاو آهن زیادی ندارد و از طرف دیگر، مصرف شیر گاو می‌تواند میل کودک برای مصرف سایر مواد غذایی سرشار از آهن را کاهش دهد.
همچنین شیر گاو جذب آهن را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر می‌تواند خطوط ریز روده را خراش دهد و موجب خونریزی خفیف داخلی شود. این خونریزی خفیف اما مداوم به همراه کاهش دریافت و جذب آهن به مرور زمان موجب کم‌خونی خواهد شد. تولد پیش از موعد و پایین بودن وزن نوزاد هنگام تولد نیز یکی دیگر از عوامل کم خونی است. پیش از تولد، نوزادان عادی به میزان کافی آهن در بدن خود ذخیره می‌کنند اما نوزادی که زودتر از موعد متولد می‌شود نمی‌تواند ذخیره مناسبی از آهن داشته باشد و در نتیجه بیشتر در معرض ابتلا به کم خونی قرار می‌گیرد. کودکان بین 1 تا 3 سال نیز بیشتر در معرض ابتلا به کم‌خونی هستند زیرا در این سن، کودک شیر مادر یا شیر غنی شده کمتری مصرف می‌کند و از طرف دیگر مصرف شیر گاو را افزایش می‌دهد. همچنین احتمال مصرف غذاهای سرشار از آهن در این سن کمتر است و معمولا کودکان غذاهای مناسب را به میزان کافی مصرف نمی‌کنند. همه این عوامل در کمبود آهن و در نتیجه کم خونی موثر است.
کدام مواد غذایی منابع خوب آهن محسوب می‌شوند؟
منابع غذایی آهن به دو دسته تقسیم می‌شوند:
منابع حیوانی و منابع گیاهی. آهنی که از منابع حیوانی حاصل می‌شود، بهتر جذب می‌شود. منابع حیوانی آهن عبارتند از:
-جگر مرغ
-جگر گاو یا گوسفند
-گوشت قرمز
-ران بوقلمون
-ماهی
-تخم مرغ
-میگو
-منابع گیاهی آهن عبارتند از:
-مویز
-انواع لوبیا
-سویا
-عدس
-غلات کامل
-برنج قهوه‌ای
علائم
کمبود آهن در بسیاری از کودکان علامت خاصی ندارد زیرا این اختلال به تدریج رشد می‌کند. با رشد کمبود آهن و کم خونی، ممکن است شما به تدریج این علائم را در فرزندتان مشاهده کنید:
-خستگی و ضعف
-رنگ پریدگی
-افزایش ضربان قلب یا صداهای اضافی قلب (برای تشخیص این مورد باید به پزشک مراجعه کرد)
-کاهش اشتها
-سرگیجه یا احساس سبکی سر
-در برخی موارد نادر، فردی که دچار کمبود آهن یا کم خونی است میل به خوردن موادی نظیر خاک یا گچ دارد.
درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
با اینکه در اکثر موارد علت اصلی کم‌خونی، دریافت کم آهن از طریق مواد غذایی است، اما گاه تغییرات مربوط به رژیم غذایی نمی‌تواند به تنهایی کمبود آهن را جبران کند. از طرف دیگر، مصرف مکمل‌های مولتی ویتامین هم گاه کافی نیست. به همین جهت پیشنهاد می‌شود کودک از مکمل‌های مستقل آهن استفاده کند. همواره به یاد داشته باشید که فرزند شما نباید بدون مشورت با پزشک مکمل آهن مصرف کند زیرا بالا رفتن میزان آهن در بدن کودک می‌تواند موجب مسمومیت او شود. معمولا اگر مکمل آهن با معده خالی مصرف شود بهتر جذب می‌شود اما اگر فرزند شما دچار مشکلات یا بیماری‌های مربوط به معده است، بهتر است آهن را به همراه مقداری غذا مصرف کند. اما آهن نباید با شیر یا نوشیدنی‌های کافئین دار از جمله چای و قهوه مصرف شود زیرا جذب آن مختل می‌شود. از سوی دیگر، ویتامین C جذب آهن را افزایش می‌دهد. سعی کنید منابع ویتامین C نظیر مرکبات، فلفل و گوجه فرنگی را در رژیم غذایی فرزندتان بگنجانید. کودکان زیر یکسال نباید شیر گاو مصرف کنند و تنها باید از شیر مادر یا شیرخشک غنی شده تغذیه کنند.
كلام پایانی
سعی کنید منابع حیوانی آهن را بیشتر در برنامه غذایی فرزندتان بگنجانید اما اگر فرزندتان از طعم برخی از آنها خوشش نمی‌آید یا به هر دلیل دیگری نمی‌تواند از این منابع استفاده کند، می‌توانید این کمبود را با منابع گیاهی جبران کنید. اما توجه داشته باشید که جذب منابع گیاهی سخت‌تر از منابع حیوانی است. در نتیجه باید این منابع را به همراه ویتامین C (مانند یک لیوان آب پرتقال) مصرف کرد. همچنین اجازه ندهید فرزندتان از شیر گاو یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار به همراه این مواد غذایی استفاده کند زیرا جذب آنها مختل خواهد شد. برای آگاهی از میزان نیاز فرزندتان با توجه به سن، شرایط خاص جسمانی و نوع تغذیه او به متخصص تغذیه مراجعه کنید.
