زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

راهكار‌های افزايش شير‌مادر

شاید شیر مادر تنها گزینه‌‌ای باشد که هنوز علم داروسازی نتوانسته است جایگزین کامل و با همان کیفیت اما با ساختار مصنوعی برای آن تهیه کند. شیر مادر به صورت طبیعی سرشار از مواد مغذی و دارای انواع ویتامین‌‌ها می‌‌باشد و بهتر از هر فرآورده، محصول و یا مکمل غذایی دیگری رشد فرزند‌مان راتضمین می‌‌كند. بر همین اساس شیر مادر از لحاظ مقدار و کیفیت آن برای مادران حائز اهمیت می‌‌گردد. اولین گام در این راستا داشتن یک رژیم غذایی مناسب و پرهیز از مصرف بعضی داروها می‌‌باشد. در این مقاله سعی بر آن داریم تا از دیدگاه طب سنتی به بررسی این مقوله که امروزه به یک چالش در جامعه ما تبدیل شده است بپردازیم.

اهمیت کلی شیر مادر برای کودک

کودکی که از ابتدا با شیر مادر تغذیه گردد دقیقا همانند این است که یک نهال درست در زمان مناسب کاشته شود و تمام نیازهای آبی و تغذیه‌‌ای آن تا زمانی که به یک درخت بالغ تبدیل شود برطرف گردد. قطعاً این درخت محصول بیشتر و بهتری نسبت به درختی که در زمان نونهالی به آن رسیدگی نشده است خواهد داد. همچنین این درخت مقاومت بیشتری نسبت به تنش‌های محیطی مانند گرما و سرمای بیش از حد، همچنین آفات و بیماری‌‌ها خواهد داشت. اهمیت تغذیه با شیر مادر برای کودک دقیقاً همانند همین مثال است. اهمیت شیر مادر برای کودک از آن جهت است که شیر مادر کامل‌ترین و سالم‌ترین غذا برای کودک است و رشد جسمی و نیز پرورش عاطفی و روحی طفل را به بهترین صورت فراهم می‌‌آورد. تحقیقات علمی نیز نشان می‌‌دهد که تغییر ترکیبات شیر مادر از هنگام ولادت تا پایان دوران شیردهی با نیازهای غذایی و سلامتی و ایمنی کودک تناسب کامل دارد، از این رو کودکانی که از شیر مادر استفاده می‌‌کنند چندین برابر کودکانی که از شیر مادر تغذیه نمی‌شوند، شانس زنده ماندن دارند.

منحنی رشد و نمو کودک از بدو تولد تا دوسالگی سیر صعودی بسیار تندی دارد و به تناسب این تغییرات رشد و نموی نیاز کودک به مواد غذایی مختلف تغییر می‌‌کند. ترکیبات شیر مادر دقیقا متناسب با همین رشد و نمو در کودک تغییر می‌‌یابند و از این رو می‌‌باشد که می‌‌گویند شیر مادر بهترین و تنها غذای کودک حداقل تا 18 ماه اول زندگی او است.  كودكی كه درشش ماه ‌اول زندگی با شیر مادر تغذیه می‌شود، كمتر به اسهال مبتلا شده و در صورت ابتلا به هر نوع مریضی، شدت مرض در او كمتر است در نتیجه خطر ابتلا به اسهال شدید و مرگ‌ومیر ناشی از آن در كودكانی كه در شش ماه اول زندگی از شیر مـــادر تغذیه نمی‌شوند تا چندین برابر بیشتر از كودكانی است كـــه از شیر مادر تغذیه می‌كنند. علاوه بر تمامی موارد ذکر شده شیر مادر به علت دارابودن ماده دفاعی بنام «ایمونوگلوبین» تـا حدود زیادی اسهال و استفراغ نوزاد را كاهش می‌دهد و نسبت به امراض دیگر برای طفل مصونیت ایجاد می‌كند.

اهمیت شیر مادر از دیدگاه طب اسلامی

خداوند متعال در قرآن کریم درباره اهمیت شیر مادر برای فرزند می‌‌فرماید: «مادران، فرزندان را دو سال تمام شیر می‌‌دهند. این حکم برای کسی است که بخواهد دوران شیر خوارگی را تکمیل کند ... نه مادر حق ضرر زدن به کودک را دارد و نه پدر  ...» (سوره بقره آیه 233 ).

در روایات هم به‌طور گسترده مسئله شیر مادر مورد اهتمام قرار گرفته است به گونه‌‌ای که می‌‌توان این روایات را در سه دسته قرار داد:

دسته اول: روایاتی است که در آن‌‌ها به خیر و برکت و فایده شیر مادر برای نوزاد تصریح شده است، مانند آن که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرموده است: «هیچ شیری برای تغذیه کودک با برکت‌تر از شیر مادر نیست» (بحارالانوار ج 100 ص 323). هم چنین امیر المؤمنین (ع) تغذیه با شیر مادر را مورد تأکید قرارداده و فرموده است: هیچ شیری برای تغذیه کودک با برکت‌تر از شیر مادر نیست (وسائل‌الشیعه ج 21 ص 452)‌.

دسته دوم: روایاتی است که به جنبه اخلاقی زن شیرده، اشاره دارد و بیان می‌‌کند که شیر مادر برای نوزاد از چنان اهمیّتی برخوردار است که می‌‌تواند طبیعت او را تغییر دهد، از این رو باید در انتخاب زنی که این وظیفه را به عهده می‌‌گیرد، احتیاط شود. مانند آن که، امام صادق (ع) از امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌‌کند که بارها فرموده است همان‌طورکه با دقّت نظر انتخاب همسر می‌‌نمایید هر شخصی را جهت شیر دادن به فرزند خود انتخاب نکنید، زیرا چه بسا شیرخوارگی باعث تغییر طبیعت نوزاد گردد (وسائل الشیعه ج 21 ص 468).

دسته سوم: روایاتی است که به اجر و پاداش مادران شیرده، اشاره دارد. به عبارت دیگر، چون شیر مادر برای نوزاد بسیار مفید و پر برکت است، این دسته از روایات مادران را تشویق کرده تا زحمت انجام آن را بر خود بپذیرند و فرزندان خویش را از آن محروم نسازند. مانند آن که اُمّ سلمه می‌‌گوید: از پیامبر اکرم(ص) سؤال کردم بسیاری از پاداش‌‌ها برای مردان ذکر شده آیا زنان هم از این پاداش‌‌ها نصیبی دارند؟ فرمود: آری، هنگامی که زن باردار می‌‌شود، بسان روزه‌دار شب زنده‌داری است که با جان و مال خود در راه خدا جهاد می‌‌کند و هر گاه وضع حمل کند، اجر و پاداشی دارد که کسی از عظمت آن آگاه نیست و هرگاه فرزند خود را شیر دهد، در برابر هر مکیدن نوزاد پاداشی به او دهند که برابر است با آزاد کردن بنده‌‌ای از فرزندان اسماعیل و هنگامی که از شیر دادن فرزند خود فارغ شود، فرشته بزرگواری به او گوید: اعمال خود را از سربگیر که خداوند تو را آمرزیده است (وسائل الشیعه ج 21 ص 451).

کیفیت شیر

زیاد بودن دائمی شیر در پستان در دوران شیردهی از دیدگاه طب سنتی و بر طبق کتاب قانون ابوعلی سینا نشانگر خون خوب و پسندیده است. ابوعلی سینا در ادامه بیان می‌‌کند که اگر دیدید شیر پستان اندک و کمتر از اندازه طبیعی است این مسئله می‌‌تواند نشانگر کمی خون مرغوب در بدن باشد و یا اینکه کیفیت خون رو به ناپسندی بوده که در این حالت با وجود اینکه خون زیاد است اما برای تولید شیر پستان آمادگی ندارد (در اینگونه موارد کمی شیر می‌‌تواند به عوامل دیگری مانند زیادی خون قاعدگی و یا کم غذایی در بدن مربوط باشد که بهتر است تحت نظر یک پزشک متخصص مورد بررسی و درمان قرار گیرد). حالت آخر حالتی می‌‌باشد که میزان شیر در خود پستان کم است و این در حالی می‌‌باشد که مادر هم با کم‌خونی مواجه نمی‌باشد و یا اینکه این دو حالت توام با یکدیگر باشند (هم میزان شیر در پستان کم باشد و هم مادر دچار کم‌خونی باشد) در این حالت می‌‌توان به مادر توصیه گرد که از دارو‌‌ها و یا مواد غذایی استفاده کند که موجب افزایش شیر در پستان گردند. نکته آخر در مورد کیفیت شیر اینکه هر ماده غذایی و یا شرایطی که موجب بر هم خوردن مزاج مادر گردد موجب بر هم خوردن نسبی کیفیت شیر مادر نیز می‌‌گردد لذا در دوران شیر دهی توجه به اصل تعادل مزاج و رعایت سبک صحیح زندگی اهمیت بیشتری می‌‌یابد.

شناخت مزاج مادر از روی شیرآن

 اگر شیر به رنگ زرد تمایل دارد و کمی آبکی و تند مزه است نشان از غالب بودن صفرا در مادر می‌‌باشد.  شیری که چربی آن زیاد و حالت غلیظ داشته باشد نشان از غالب بودن سودا در مادر است.  اگر شیر بیش از حد سفید باشد و همچنین مزه و بوی مایل به ترش داشته باشد نشانه غالب بودن خلط بلغم در مادر می‌‌باشد.  اگر در مادری مقدار شیر بسیار کم باشد و همچنین به صورت رشته‌های نخ مانند بیرون آید نشان‌دهنده کثیفی خون و خشکی مزاج در مادر می‌‌باشد.

شیر افزاها

قبل از شروع معرفی گیاهان دارویی شیرافزا بهتر است ابتدا به ذکر چند نکته مهم و اساسی بپردازیم. در دوران شیردهی مادر به فرزند، شیر مادر در حکم یک داروی خفیف برای فرزند می‌‌تواند عمل کند به‌طور مثال اگر کودکی به کرات دچار نفخ معده می‌‌گردد و دل‌دردهای پیاپی دارد مادر می‌‌تواند با خوردن نعنا باعث ورود ماده موثره نعنا به شیر خود شده و به بهبود فرزند خود کمک کند. نکته دیگر اینکه اگر کمبود شیر پس از مصرف داروهای شیر افزا و یا گیاهان دارویی شیر افزا بهبود نیافت مادر می‌‌بایست حتما تحت نظر یک پزشک متخصص به بررسی علت کمبود شیر و همچنین درمان آن بپردازد.

علاوه بر این موارد اگر مادر با رنگ، بو و یا مزه غیر طبیعی شیر خود مواجه گردد حتما می‌‌بایست قبل از شیردهی به فرزند خود حتما با یک پزشک متخصص مشورت کند. مهمترین شیر‌افزا آب می‌‌باشد. مادری که مصرف آب آن در طی روز کم باشد قطعا از میزان شیر کمی نیز برخوردار خواهد بود. علاوه بر  این آب میزان رقت شیر را نیز تعیین می‌‌کند در نتیجه هر چه میزان مصرف آب در طی روز بیشتر باشد شیر مادر رقیق‌تر خواهد شد. بادام زمینی یکی از گیاهانی است که مصرف آن جهت افزایش شیردهی در مادران شیرده بسیار توصیه گردیده است. این گیاه ضد چسبندگی پلاکت‌ها (که برای رقیق شدن خون موثر است) و موجب حرکت و جریان بهتر خون در بدن می‌‌گردد، ضداکسیدان است که سبب خاصیت ضد سرطانی آن می‌‌گردد. ضد قارچ، مسکن دردهای سینه و شیرافزا می‌باشد.

نکته مهمی که در مورد مصرف بادام‌زمینی می‌‌بایست مورد توجه قرار گیرد عدم مصرف زیاد آن در مادرانی می‌‌باشد که دارای چربی خونی بالایی می‌‌باشند.

تعدادی از گیاهان با مکانیسم‌های مختلف و از طریق تحریک غدد تولید شیر باعث افزایش شیر مادران می‌‌‌شوند. گیاهانی مانند ریحان،  ترخون، زیره و رازیانه معطر خاصیت ضد نفخ داشته و با ورود به شیر مادر از دل درد کودک جلوگیری می‌‌کنند. ریحان جزء گیاهان معطر و دارای خاصیت ضد نفخ برای مادر و کودکان است و رازیانه نیز همانند ریحان دارای همان خاصیت به اضافه دارای هورمون ‌های گیاهی است که از طریق تحریک با غدد مترشحه شیر باعث افزایش شیر مادران شیرده می‌‌شود.سیاه دانه نیز با خاصیت ضد درد، ضد سرطان، هضم کننده غذا، کاهش دهنده پرفشاری خون باعث افزایش شیر مادران می‌‌‌شود و مصرف روزانه ۲ گرم سیاه دانه بلامانع است که بهتر است دانه‌‌‌ها له تا اثر آن‌‌ها بیشتر شود. تاکنون عوارض جانبی از سیاه‌دانه مشاهده نشده و مصرف آن علاوه بر دوران شیردهی در دوران بارداری نیز بسیار توصیه می‌‌‌شود. سیب‌‌زمینی نیز از آن جهت که سرشار از نشاسته می‌‌باشد برای مادر بسیار مقوی و سالم است و مهم‌ترین اثر آن ضد درد، ضد میکروب، خواب‌آور، خلط آور و ادرارآور برای کودک است.

چند توصیه

 بهتر است مادران در دوران شیردهی روزانه چند لیوان انواع آب میوه‌جات + ۱ قاشق غذا خوری عسل با آب میوه جات مخلوط شده در طول روز به‌مرور میل نمایند.  در صورت کمبود شیر مادر، ۲ قاشق مربا خوری رازیانه و ۲ قاشق مربا خوری بذر شوید را با ۳ لیوان آب جوش به مدت ۳۰ دقیقه در قوری چینی دمکرده در طول روز به مرور با عسل میل شود.

 مهمترین توصیه به مادران شیرده که موجب افزایش شیر آنان می‌‌شود، عبارت است از: استراحت و خوابیدن مادر به مدت ۲ ساعت بعدازظهر است تا شیر ساخته شود؛ در غیر این صورت شیر به اندازه کافی ساخته نمی‌شود.  مادران شیرده غذا را خوب بجوند و ۲ قاشق قبل از سیر شدن دست از غذا بردارند تا نوزادشان دچار نفخ و دل درد نشود.  بهترین مواد قندی برای مادران شیرده، عسل و کشمش سایه خشک و آفتاب خشک می‌‌باشد، ضمناً از مصرف انجیر و روغن زیتون غافل نشوند.  مادران شیرده بهتر است که سالاد را همراه لیموترش تازه و روغن زیتون و ۱ قاشق غذاخوری عسل، قبل از غذا میل کنند.