زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

نیازهای تغذیه‌ای مادر و شیرخوار

تامین نیازهای تغذیه‌ای مادر و شیرخوار در دوران شیرخواری با تمرکز بر یک تغذیه مناسب و متنوع برای مادر آغاز می‌شود. تغذیه انحصاری با شیرمادر که در شش ماه اول عمر توصیه شده نیازهای تغذیه‌‌ای برای  رشد و تکامل مطلوب دوران شیرخواری را فراهم می‌‌کند. غدد پستانی ارگان‌‌های بی‌نظیری هستند که برای بقای شیرخوار طراحی شده و قادر هستند حتی در شرایطی که وضعیت تغذیه‌‌ای مادر مناسب نباشد به میزان کافی شیر تولید نمایند. رژیم غذایی مادری که شیر می‌دهد، باید حاوی ویتامین‌‌هایA,D,C، B1، B2، B3، B6، B12 اسیدهای چرب و ید باشد چرا که غلظت این مواد در شیرمادر به تغذیه مادر و ذخایر بدن او وابسته است. در حالی که کالری، پروتئین، فولات، املاح و عناصر کمیاب، تحت تأثیر رژیم غذایی مادر نیستند. با این وجود، برای جلوگیری از تخلیه ذخایر مادر، میزان توصیه شده دریافت روزانه غذایی این مواد برای خانم‌هایی که شیر ‌ می‌دهند بیشتر از میزان میانگین توصیه شده برای بالغین است. توصیه مکمل یاری ویتامین برای شیرخوارانی که  شیرمادر می‌خورند، فقط  ویتامین D و ویتامین K است. حتی در بین مادرانی که مکمل یاری روزانه (براساس RDA  ) را دریافت می‌‌کنند، غلظت ویتامین D در شیر بسیار کم است و  400 واحد نیاز روزانه شیرخواری را که تغذیه انحصاری با شیرمادر دارد فراهم نمی‌کند. آکادمی طب کودکان آمریکا برای تمام شیرخوارانی که شیرمادر می‌‌خورند، روزانه 400 واحد ویتامین D را از بعد از چند روز اول عمر تا زمان از شیر گرفتن توصیه می‌‌کند. صرف نظر از تغذیه مادر، غلظت ویتامین K نیز در شیرمادر بی‌نهایت پایین است. لذا آکادمی طب کودکان آمریکا از سال 1961 تاکنون، برای پیشگیری از بیماری‌‌های هموراژیک نوزادان، تزریق ویتامین K را در دوران نوزادی توصیه کرده است.

کدام مواد مغذی تحت تاثیر رژیم غذایی مادر هستند؟

مطالعات تجربی نشان داده است که ویتامین A و B1   (ریبوفلاوین)، B2  (تیامین)،B3  (نیاسین) یا پیش‌نیاز تریپتوفان،B6  (پیریدوکسین)، B12 (کوبالامین) و ویتامین Dباید به میزان کافی در رژیم غذایی مادر وجود داشته باشند تا غلظت آنها در شیرمادر کافی باشد این مواد فی نفسه و مستقیماَ لاکتوژنز را تحت تاثیر قرار نمی‌دهند اما از خون محیطی مادر و از طریق اپی‌تلیوم غدد پستانی به داخل شیر منتقل می‌‌شوند.

ویتامینA:

آغوز، مشخصاَ غنی از ویتامین A است. میزان ویتامین A در شیرمادر به ذخیره مادر وابسته است و به صورت رتینیل استر (RETINYL  ESTER) در جزء چربی شیرمادر منتقل می‌‌شود. چنین تخمین زده می‌‌شود که ویتامین A دریافتی یک شیرخوار در مدت شش ماه تغذیه با شیرمادر حدود

60 برابر میزانی است که در دوران جنینی دریافت می‌‌کند. به هر حال غلظت ویتامین A در پلاسما و شیر مادرانی که از منابع غذایی دارای ویتامین A کمتر مصرف می‌‌کنند پایین است. غلظت ویتامین A در شیر با غلظت پلاسمایی آن در ارتباط است و به عنوان یک «بیومارکر» خوب و مفید جهت بررسی وضعیت ویتامینA می‌‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در جوامعی که سطح ویتامین A سرم پایین است، تغذیه با شیرمادر یک محافظ خوب در برابر «گزروفتالمی» شیرخواران است. مکمل یاری مادران بعد از تولد فرزند ممکن است وضعیت تغذیه‌‌ای مادر و ذخیره  ویتامین A شیرخوار را بهبود بخشد.

ویتامین‌‌های گروه B  به غیر از فولات:

ویتامین‌‌های B1،B2، B3، B6،  B12 ذخیره نمی‌شوند بنابراین لازم است که در رژیم غذایی مادر وجود داشته باشند. این ویتامین‌ها به سهولت از طریق غدد پستانی به داخل شیر منتقل می‌‌شوند اما رژیم‌‌های غذایی حاوی غلاتی که با ویتامین‌‌هایB غنی نشده‌اند، همچنین اگر در رژِیم غذایی استفاده از منابع حیوانی ناچیز باشد (بنابراین ویتامین B12 کمی دارند) و یا بیماری‌هایی که بر وضع ویتامین B12 مادر تاثیر می‌‌گذارند ممکن است سبب غلظت پایین ویتامین‌‌های گروه B در شیرمادر شوند، استفاده از قرص‌‌های ضد بارداری درقبل از دوران حاملگی و یا در طی  شیردهی می‌‌تواند اثر معکوس بر غلظت ویتامین B6 مادر داشته باشد. زنانی که در مناطقی از دنیا زندگی می‌‌کنند که سیاست‌‌های غنی سازی مواد غذایی ندارند، بیشتر درگیر هستند. در کشورهای توسعه یافته، مادرانی که رژیم غذایی خاصی دارند و یا مادرانی که آسیب روده‌‌ای داشته و یا عمل«بای پس» معده انجام داده‌اند یا مادرانی که رژیم فاقد گلوتن دارند که باید ویتامین B  جایگزین دریافت کنند و نمی‌کنند بیشتردر معرض خطر هستند.

ویتامینC:

بعضی مطالعات ارتباط بین ویتامین C رژیم غذایی مادر را با غلظت آن در شیرمادر نشان داده‌اند. یک مطالعه انجام شده در 200 خانم، تفاوت قابل ملاحظه‌‌ای در غلظت ویتامین C را براساس فصل نشان داد به طوری که این مقدار در ماه‌‌های فصل تابستان در بالاترین غلظت خود بود. در مطالعات دیگری که با استفاده از مکمل یاری در رژیم غذایی مادر بود، ارتباط مستقیمی با غلظت آن در شیرمادر وجود نداشت که این امرنشان دهنده یک مکانیسم تنظیمی خاص برای ویتامین C است. با این وجود  مادران باید تشویق شوند غذاهای سالمی را که غنی از ویتامین C است مصرف کنند.

ویتامینD:

 این ویتامین یک پیش نیاز برای هورمون (پاراتورمون) است و بر خلاف سایر مواد که فقط از طریق غذا تأمین می‌‌شوند قسمت اعظم ویتامین D در نتیجه سنتز آن در پوست به دنبال تابش اشعه ماوراء بنفش B تولید می‌‌شود. تنها قسمت کمی از  نیاز روزانه این ویتامین از طریق غذایی است مانند: روغن ماهی، جگر، تخم مرغ (به شکل ویتامین D3  یا کوله کلسیفرول) و قارچ ( به شکل ویتامین D2 یا ارگوکلسیفرول ). اخیراَ مطالعه‌‌ای در مورد مکمل یاری  ویتامین D  در زنان انجام شده و نشان داده که دریافت روزانه ویتامین D از طریق غذا حدود

200 واحد بود درحالی که مقدار تولید شده ویتامین D در بدن در شرایطی که به مدت 24 ساعت تمام بدن در برابر نور آفتاب باشد (بدون استفاده از ضد آفتاب)،  10000 تا 20000 واحد خواهد بود. برای چندین دهه تصور بر این بود که تنها وظیفه ویتامینD، هوموستاز کلسیم و جلوگیری از بروز ریکتز در کودکان است در حالی که مطالعات دقیق در طول دهه گذشته مؤید نقش مهم و برجسته ویتامین D بر تنظیم عملکرد سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی است. در مورد میزان دقیق ویتامین D در شیرمادر اتفاق نظر وجود ندارد مطالعات نشان داده است که به‌طور میانگین 70 واحد در لیتر ویتامین D در شیرمادر وجود دارد.

آکادمی طب اطفال امریکا در بازنگری سال 2008 توصیه کرد تمام شیرخوارانی که  شیرمادر می‌خورند و همچنین شیرخوارانی که از فرمولا استفاده می‌‌کنند و در روز کمتر از یک لیتر شیر می‌‌خورند (‌به طور تقریبی در یک لیتر فرمولا 400 واحد ویتامینD وجود دارد ) ازبعد از چند روز اول تولد روزانه 400 واحد ویتامینD، دریافت نمایند. مطالعات اخیر نشان داده اند که مکمل یاری ویتامینD  در مادران، سطح ویتامینD آنان را افزایش  می‌‌دهد، بنابراین فعالیت ضد راشیتیسمی شیر آنان نیز بهتر شده و ویتامینD را به شیرخوار خود منتقل می‌‌کنند. یک مطالعۀ پایلوت که تجویز روزانه 2000 واحد ویتامینD2  را با 4000 واحد مقایسه می‌‌کرد، میزان ویتامینD منتقل  شده به شیرخوار را مورد سنجش قرار داد. نتیجه این بود که افزایش در میزان 25 هیدروکسی دی، با افزایش فعالیت ضد راشیتیسمی شیر، بهبود سطح ویتامینD شیرخوار همراهی داشت  و به وضوح با ویتامینD مادر مرتبط  بود. در مطالعۀ پایلوت دیگری که توسط این گروه انجام شد، مکمل یاری مادر با 400 واحد ویتامینD (مقداری که در بیشتر ویتامین‌‌های پره ناتال هست) را با 6400 واحد در روز مقایسه کرد.

شیرخوارانی که مادران آنان در گروهی بودند که 400 واحد درروز ویتامینD  می‌‌گرفتند، 400 واحد دریافت کردند و آنانی که مادرانشان به طور راندوم 6400 واحد پلاسبو گرفته بودند ( صفر واحد ) و مادرانی که 6400 واحد ویتامینD گرفته بودند شیرخوارانشان از لحاظ وضعیت این ویتامین، در شرایط بهتری بودند. ضمناَ هیچ گونه سمیت در مطالعه با دوزهای بالاتر در مادران و شیرخواران دیده نشد. نتیجه‌‌ای که از مطالعات مختلف گرفته شده مؤید این نکته است که رابطه مستقیم و محکمی بین میزان ویتامینD موجود در بدن مادر و میزان ویتامین‌D شیر وی وجود دارد. یعنی اگر مادر دچار کمبود ویتامینD باشد و یا این که حداقل میزان نرمال ویتامینD را داشته باشد، شیر وی نیز دچار کمبود و یا دارای حداقل میزان نرمال خواهد بود. بنابراین علاوه بر 400 واحد ویتامینD توصیه شده برای شیرخواران، توصیه می‌‌شود که مادران نیز کماکان 400 تا 600 واحد ویتامینD که در دوران بارداری مصرف می‌‌کردند را بعد از زایمان ادامه دهند.

اسیدهای چرب:

اسیدهای چرب توسط غدد پستان ساخته می‌‌شوند اما میزان این اسیدها در شیرمادر به میزان بسیار زیادی به تغذیه مادر و ذخایر بدن وی بستگی دارد. برای جلوگیری از کمبود اسیدهای چرب ضروری در مادر و شیرخوار، وجود امگا 6 لینولئیک اسید و امگا 3 لینولنیک اسید در رژیم غذایی الزامی است. در طول قرن گذشته عادت غذایی در نقاط مختلف جهان تغییر کرده و سبب افزایش میزان اسیدهای چرب امگا 6 نسبت به اسیدهای چرب امگا 3 دارای زنجیره بلند غیر اشباع شده است. هرکدام  از این اسیدهای چرب اثرات بیولوژیک خاص خود را دارند. شاید قوی‌ترین اسید چرب امگا 3 از نظر بیولوژیک، «دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) » باشد که اثرات ضد التهابی مؤثری دارد. اثر مهم بیولوژیک دیگری که DHA دارد نقش آن  در تکامل مغز و ادراک است. مطالعات متعدد نشان داده است که مصرف این نوع از اسیدهای چرب توسط مادر سبب افزایش میزان آنها در شیر می‌‌شود در نتیجه با دریافت این اسیدهای چرب ضروری توسط شیرخوار، عملکرد مغزی و شناختی وی بهبود می‌‌یابد.

ید:

میزان «ید» موجود در شیرمادر به شدت تحت تاثیر وضعیت «ید» مادر است. «ید» برای فعالیت تیروئید و عملکرد تکاملی بدن ضروری است. خوشبختانه، غدد پستانی قادر هستند حتی زمانی که مادر کمبود «ید» دارد میزان کافی «ید» را در شیر فراهم کنند. سازمان جهانی بهداشت اخیراً توصیه کرده است برای اطمینان یافتن از عدم کمبود «ید»، مادران روزانه 250 میکروگرم ید در طول دوران شیردهی دریافت نمایند. مادرانی که در مناطقی از دنیا زندگی می‌‌کنند که برنامه غنی‌سازی نمک با «ید» اجرا می‌‌شود، وضعیت «ید» موجود در بدن  آنها مطلوب‌تر است‌.

مکمل یاری برای مادران

منابع غذایی باید بیشترین مواد غذایی مورد نیاز مادران شیرده را تأمین کنند اما در مورد بعضی مواد، مکمل یاری ضروری است. اگر یک مادر به میزان کافی تماس با نور آفتاب نداشته باشد و میزان ویتامین D بدن او پایین باشد باید روزانه 600 واحد ویتامین D دریافت کند. در مناطقی که مصرف ماهی و روغن ماهی کمتر است باید از مکمل یاری استفاده کرد. با مصرف مکمل، امگا 3 DHA را می‌‌توان تامین کرد و یا با مصرف  تخم‌مرغ غنی از امگا 3 و یا 3 عدد ماهی غنی از امگا 3 درهفته به این مهم دست یافت. زنانی که ماهی و یا تخم‌مرغ مصرف نمی‌کنند برای دریافت 300 تا 1000 میلی‌گرم روزانه DHA باید از مکمل یاری استفاده کنند.