لاله پیاهو، یاسر خواجه بیشك
رژیم غذایی انسان از عاداتی است که در کودکی شکل می‌گیرد و جزء ارکان اصلی سلامتی انسان است. از جمله بیماری‌های مرتبط با رژیم غذایی بیماری دیابت می‌باشد که شاید بتوان آن را جزء شایع‌ترین اختلالات متابولیسمی در کودکان به شمار آورد. دیابت نوع 1 شایع‌ترین اختلال کودکان است که تقریبا از هر 300 تا 500 نفر، یک کودک زیر 18 سال را مبتلا می‌کند.
دیابت نوع 2 نیز آمار رو به رشدی را در جمعیت کودکان دنیا نشان داده است. فاکتورهای خطر زیادی می‌توانند زمینه‌ساز بروز این اختلال در کودکان باشند.
چاقی، کاهش فعالیت فیزیکی و عدم رعایت الگوی تغذیه‌ای صحیح از جمله مهمترین عوامل قابل اصلاح درگیر در بروز بیماری دیابت (نوع 1و2) می‌باشد. با در نظر گرفتن اینکه کودکان در مراحل رشد نیز می‌باشند، از این رو تغذیه صحیح در این دوران راهکار موثری در کنترل بیماری در این کودکان است.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای کودکان مبتلا به دیابت نوع یك
دیابت نوع 1 که دیابت وابسته به انسولین یا دیابت جوانی نیز نامیده می‌شود، در نتیجه اختلال در تولید و عملکرد انسولین بروز می‌کند و یک بیماری خود ایمنی است. در کودکان مبتلا به دیابت نوع 1، سلول‌های تولید کننده انسولین بوسیله سلول‌های ایمنی مورد حمله قرار گرفته و با کاهش تولید انسولین، قند خون افزایش پیدا می‌کند و علائم دیابت ظاهر می‌شود.
کاهش وزن، پر نوشی، پرادراری، گرسنگی شدید، تاری بینایی، تهوع، احساس خستگی، بوی میوه‌ای از تنفس از جمله مهمترین علائم کودک مبتلا به دیابت نوع 1 است. نیازهای غذایی کودکان دیابتی نوع 1مشابه کودکان سالم است. برقراری تعادل بین دریافت تغذیه خوب و دارو درمانی با سطح فعالیت فیزیکی، کودک را قادر خواهد ساخت که بطور کامل در هر نوع فعالیت فیزیکی مثل کودکان سالم شرکت کند.
در برنامه ریزی غذایی برای این کودکان بایستی فاکتورهای زیادی از جمله ترجیحات غذایی کودک، الگوی غذایی خانواده، سطح فعالیت فیزیکی، اوج اثر انسولین و کل کالری مورد نیاز برای رشد کودک را در نظر گرفت. برای این کودکان همچون سایر کودکان سالم بایستی سه دسته مواد مغذی کربوهیدرات، پروتئین و چربی تامین کننده کالری در بدن در نظر گرفته شود، بگونه‌ای که کودک روزانه سه وعده اصلی و دو تا سه میان وعده را دریافت کند.
اگرچه طراحی برنامه غذایی در کودکان دیابتی بایستی بصورت انفرادی توسط متخصص تغذیه برای هر کودک صورت گیرد، اما بطور کلی تامین تقریبا 200 تا 275 گرم و 275 تا 350 گرم در روز از کربوهیدرات‌ها به ترتیب برای کودکان 5 تا 10 ساله و 11 تا 15 ساله مفید خواهد بود. این گروه غذایی نان و غلات، میوه و سبزی‌ها، شیر و لبنیات، دسرها و قند و شکر را شامل می‌شود.
پروتئین‌ها که گوشت، ماهی، مرغ و لوبیاها و حبوبات را شامل می‌شود، باید 10 تا 20 درصد از کالری غذایی کودکان را تشکیل دهد. چربی‌ها هم که سومین گروه از درشت مغذی‌ها را شامل می‌شود باید کمتر از 30 درصد نیاز انرژی کودک را تشکیل دهد.
شایان ذکر است که جایگزین کردن روغن سبزیجات و روغن‌های گیاهی مثل روغن ذرت، زیتون، آفتابگردان و کانولا بجای روغن‌های جامد و ترانس از همان اوان کودکی راهکار مفیدی در شکل‌گیری الگوی غذایی سالم برای دوران‌های بعدی زندگی کودک خواهد بود.
توصیه‌های تغذیه ای برای کودکان مبتلا به دیابت نوع دو
دیابت نوع دو که دیابت بزرگسالی یا دیابت غیر وابسته به انسولین نیز نامیده می‌شود، در نتیجه اختلال در پاسخ‌دهی سلول‌ها به انسولین رخ می‌دهد. در این نوع دیابت با وجود اینکه انسولین ترشح می‌شود، اما مقاومت به انسولین وجود داشته و قند خون افزایش پیدا می‌کند. این نوع دیابت با چاقی ارتباط قوی‌تری دارد.
اخیرا، بدلیل تغییرات ناشی از شیوه زندگی از جمله کاهش تحرک فیزیکی و چاقی حاصل از مصرف بی رویه غذاهای آماده پرکالری، این نوع دیابت در کودکان نیز افزایش پیدا کرده است. بسیاری از علائم این نوع دیابت شبیه دیابت نوع 1 است. بهترین توصیه‌های تغذیه‌ای برای این کودکان در جهت کنترل بیماریشان، مصرف آب بیشتر، مصرف مرتب میوه‌ها و سبزیجات تازه، مصرف فرآورده‌های کم چرب یا بدون چربی از گروه لبنیات، عدم حذف وعده‌های غذایی و وعده‌های غذایی کم حجم و مکرر می‌باشد.
مقادیر تقریبی توصیه شده گروه‌های غذایی برای کودکان 6 تا 11 سال
گروه غذایی تعداد واحد در روز
غلات (شامل گندم، نان، ماکارونی و غلات صبحانه) 6 واحد در روز
سبزیجات (انواع خام یا پخته، فریز شده و کنسرو) دو و نیم واحد
میوه جات یا آب میوه یک و نیم واحد
شیر و سایر فراورده‌های لبنی سه واحد در روز
گوشت و لوبیاها تقریبا 5 واحد در روز
مصرف 8 سروینگ آب در روز
مصرف انواع چربی گیاهی در حد متعادل و کاهش مصرف روغن‌های جامد
