زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مبانی علمی در تغذيه شيرخواران

در شماره قبل درشت مغذی‌های مورد نیاز نوزادان را مورد بررسی قرار دادیم. در این شماره به بررسی برخی ریز‌مغذی‌ها یعنی مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز نوزادان می‌پردازیم.

كلسیم

دریافت كافی (دریافت متوسط نوزادان تغذیه شده با شیر مادر) كلسیم توصیه شده برای نوزادان 0 تا 6 ماه 210 میلی‌گرم و برای نوزادان 7 تا 12 ماه 270 میلی‌گرم در روز می‌باشد. نسبت 2 به 1 كلسیم به فسفر در شیر انسان برای جذب كلسیم موجود در شیر ایده‌ال است. كلسیم و فسفر به همراه منیزیم میزان رشد مورد انتظار در نوزاد انسان را حمایت می‌كنند. كلسیم برای تكامل دندان‌ها، انقباضات عضلانی، انعقاد خون و عملكرد عضله قلبی ضروری است. نوزادان قادرند 67 درصد كلسیم شیر مادر را جذب كنند، در صورتی كه فقط 25 درصد كلسیم شیر گاو را جذب می‌كنند.

روی

نوزادان از همان بدو تولد‌‌، وابسته به منابع غذایی روی هستند‌‌‌‌. روی در متابولیسم و سنتز پروتئین‌‌، متابولیسم اسید نوكلئیك و تثبیت غشاء سلولی مهم است‌‌‌‌‌‌. اگرچه روی شیر مادر كم است‌‌، اما فراهم  زیستی آن بالاست و روی شیر مادر بهتر از شیرخشك جذب می‌شود‌‌‌‌. شیر مادر و شیر خشك مقادیر كافی روی (5/0- 3/0ش میلی‌گرم به ازاء 100 كیلوكالری) را در سال اول زندگی تامین می‌كنند‌‌‌‌. سایر غذاها (از قبیل گوشت و غلات ) قسمت اعظم روی مورد نیاز در سال دوم زندگی را تامین می‌كنند‌‌‌‌. در واقع جذب روی از رژیم با پروتئین حیوانی بالاتر است و بهترین منبع روی گوشت قرمز می‌باشد‌‌‌‌. كمبود روی باعث كاهش میزان فعالیت و بازی كودك و همچنین نتایج ضعیف تكاملی می‌شود‌‌‌‌. كمبود روی با رشد ضعیف در كودكان مرتبط است‌‌‌‌. نیاز غذایی به روی برای شیرخوار دو ماهه بین 1 تا 1/3 میلی‌گرم در روز متغیر است‌‌‌‌. سندرم كوتاهی قد ناشی از كمبود روی اولین بار در گروهی از كودكان با سطح پایین روی در موهایشان‌‌، اشتهای كم‌‌، كاش قدرت تشخیص مزه‌‌، هیپوگنادیسم و قد كوتاه توصیف شده است‌‌‌‌. افزایش بیش از حد روی باعث ایجاد تهوع‌‌، استفراغ‌‌، درد شكمی‌‌، سردرد و سرگیجه می‌شود.

فلوئور

اهمیت فلوئور در پیشگیری از پوسیدگی دندان به خوبی شناخته شده است. طی مراحل معدنی شدن تشكیل دندان فلورید با مینای دندان تركیب می‌شود و بعد از بیرون زدن دندان‌ها نیز از سطح دندان‌ها جذب می‌شود. به همین ترتیب‌‌، فلورید با مواد معدنی استخوان تركیب شده و از استئوپروز در مراحل بعدی جلوگیری می‌كند‌‌‌‌. به هر حال فلوئور ممكن است همچنین ایجاد فلوئوروزیس كند كه از ایجاد خطوط سفید نرم تا دندان كاملا گچی شده متغیر است‌‌‌‌. جهت جلوگیری از فلوئوروزیس‌‌، سطح بالای دریافت قابل تحمل 7/0 میلی‌گرم در روز برای نوزادان تا 6 ماهگی و 9/0میلی‌گرم در روز برای 12-7 ماهه تعیین شده است‌‌‌‌. تقریبا 80 درصد فلوئور موجود در مواد غذایی و مایعات جذب می‌شود كه 97درصد آن به صورت محلول فلورید سدیم می‌باشد‌‌‌‌. فلورید عمدتاً از طریق ادرار دفع می شود و كمتر از 10درصد مصرفی آن در مدفوع ظاهر می‌شود. میزان فلوئور شیر انسان بسیار كم است‌‌‌‌. اما از آنجا كه در مورد خطر افزایش بیش از حد فلوئور نگرانی وجود دارد‌‌، در حال حاضر مكمل‌های فلوئور برای نوزادان كمتر از 6 ماه توصیه نمی‌شود. غلات نوزادان كه بطور تجارتی تهیه می‌شوند‌‌، غلاتی كه به صورت مرطوب بسته‌بندی می‌شوند و آبمیوه‌های تهیه شده با آب فلوئوردار‌‌، منابع خوب فلوئور برای نوزادان می‌باشند. بعد از درآمدن دندان‌ها‌‌، توصیه شده كه به كودكانی كه تغذیه آنها با شیر مادر‌‌، شیر گاو و یا شیرخشكی كه با آب حاوی كمتر از 3/0 میلی‌گرم در لیتر فلوئور تهیه شده باشد‌‌، چندین بار در روز آب حاوی فلوئور داده شود‌‌‌‌.

ید

ید جزء اصلی هورمون‌های تیروئید می‌باشد‌‌‌‌. در كمبود ید‌‌، سنتز و ترشح هورمون‌های تیروئیدی كاهش یافته و منجر به كاهش سطح خونی T4 وT3 می‌شود و متعاقب آن مكانیسم فیدبكی محور تیروئید – هیپوتالاموس – هیپوفیز تحریك می‌شود‌‌‌‌. این وقایع متوالی موجب افزایش برون‌ده هورمون محركه تیروئید توسط هیپوفیز می‌گردد و این امر نهایتاً منجر به بزرگی تیروئید یا گواتر می‌شود‌‌‌‌. ید خورده شده به راحتی جذب می‌شود‌‌، روش اصلی دفع آن از طریق ادرار است‌‌‌‌. 50 درصد ید مصرف شده توسط شیرخوار سالم جذب می‌شود‌‌‌‌. میزانی معادل 40 میكرو‌گرم ید در رژیم روزانه جهت شیرخواران از هنگام تولد تا 6 ماهگی و افزایش آن تا 50 میكروگرم برای شیرخواران6 تا 12 ماهه توصیه می‌شود‌‌‌‌. حداقل ید دریافتی توسط شیرخواری كه فقط شیر مادر می‌خورد بسیار بیشتر از حداقل نیاز تخمینی

(1 میكروگرم در كیلوگرم در روز) می‌باشد‌‌‌‌. شیرخشك‌های معمولی حداقل 5‌ میكروگرم در100 كیلوكالری ید دارند‌‌‌‌.

آهن

یكی از مواد معدنی كه برای تشكیل هموگلوبین و تكامل مغز ضروری است، آهن می‌باشد. در نوزاد رسیده طبیعی مقدار ذخایر آهن برای رشد و رسیدن به وزن دو برابر زمان تولد كافی می‌باشد. نوزاد رسیده در 4 ماهگی و نوزاد نارس تقریبا زودتر به دو برابر وزن زمان تولد می‌رسد‌‌‌‌. دریافت توصیه شده آهن بسته به سن، میزان رشد و ذخایر آهن افزایش می‌یابد. نوزادان 4 تا 6 ماهه كه فقط با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در معرض خطر تعادل منفی آهن بوده و ذخایر بدنی آنها ممكن است در 9-6 ماهگی تخلیه شود. غلظت آهن موجود در شیر انسان در حدود 2/0 تا 4/0 میلی‌گرم در لیتر است و در سرتاسر دوران شیردهی ثابت می‌ماند. نوزادان با وزن پایین موقع تولد درخطر بروز آنمی فقر آهن هستند. با اینكه میزان آهن موجود در شیر انسان كمتر از شیر گاو می‌باشد اما قابلیت جذب بالایی دارد. نوزادان در حدود 49 درصد آهن شیر مادر را جذب می‌كنند در صورتی كه فقط 10درصد آهن شیر گاو را جذب می‌كنند. جذب آهن شیر انسان نسبت به شیر گاو بهتر است زیرا شیر انسان نسبت به شیر گاو حاوی پروتئین كمتر، لاكتوز بیشتر و ویتامین c می‌باشد.

اما با این حال همه نوزادان تغذیه شده با شیر مادر باید از 6 ماهگی آهن اضافی دریافت كنند. كمبود آهن و كم خونی ناشی از آن از مسائل بهداشتی مهم است‌‌‌‌. شیوع كمبود آهن در كودكان 9 ماهه تا 3 ساله كه در ایالات متحده و انگلیس زندگی می‌كنند و اساسا در خانواده‌های با وضعیت اقتصادی – اجتماعی پایین هستند 30درصد و شیوع كم خونی فقر آهن 10 درصد تخمین زده شده است. پایش وضعیت آهن از نظر اثرات طولانی مدت كمبود آهن بر هوش و حافظه نوزادان از اهمیت بسیاری برخوردار است. غلظت كم هموگلوبین در 8 ماهگی باعث اختلال تكامل حركتی در 18 ماهگی می‌شود. وقتی كه كمبود آهن شدید و مزمن شود نقایص تكاملی بروز می‌كند. عواملی كه جذب آهن را افزایش می‌دهند عبارتند از اسید اسكوربیك (ویتامین c)، گوشت ماهی و ماكیان. عواملی كه باعث مهار جذب می‌شوند عبارتند از:

پلی‌فنل‌ها ( از قبیل تانات‌های چای) و فسفات. از 4 الی 12 ماهگی باید به طور متوسط 9/0 میلی‌گرم در شبانه‌روزآهن از رژیم غذایی جذب شود تا 7/0 میلی‌گرم آهن را برای رشد و 2/0 میلی‌گرم را برای جبران دفع طبیعی آن از طریق مدفوع فراهم سازد. حداقل نیاز روزانه به آهن بر اساس سن و وزن زمان تولد نوزاد فرق می‌كند. به‌عبارتی می‌توان گفت در نوزادان رسیده 1 میلی‌گرم به ازای كیلوگرم وزن بدن و در نوزادان نارس و یا كم وزن زمان تولد  2 تا 4 میلی‌گرم به ازای كیلوگرم وزن بدن آهن نیاز است. در شیرخواران كاملی كه شیرخشك‌های تهیه شده از شیر گاو غنی نشده از آهن را دریافت می‌كنند كاهش ذخایر هم در 4 ماهگی رخ می دهد. شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می‌كنند تا بعد از 6 ماهگی بندرت دچار كمبود آهن می‌شوند. اگر اضافه كردن آهن صورت نگیرد در شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می‌كنند‌‌، در سنی كه غذای جامد شروع می‌شود ذخایر آهن دیگر كفایت نمی‌كند. نوزادان نارس ذخایر آهن كمتری دارند زیرا مقدار قابل ملاحظه‌ای از آهن در سه‌ماه سوم از مادر به جنین منتقل می‌شود. علاوه بر این نیاز آنها به آهن پس از تولد به علت سرعت زیاد رشدشان بیشتر است‌‌‌‌.

ویتامین D

ویتامین D برای جذب كلسیم و معدنی شدن استخوان ضروری است‌‌‌‌. شیر مادری كه به خوبی تغذیه شده باشد‌‌، حاوی تمام ویتامین‌هایی كه یك نوزاد رسیده طبیعی نیاز دارد می‌باشد‌‌، اما مقدار ویتامین D آن كم است‌‌‌‌. شیر انسان فقط IU/L 20 (mcg 5/0 كوله كلسیفرول) ویتامین D دارد‌‌‌‌. برای پیشگیری از راشیتیسم و كمبود ویتامین D آكادمی اطفال آمریكا توصیه كرده است كه تمام كودكانی كه از شیر مادر و یا شیر خشك استفاده می‌كنند باید روزانه IU/L 200 ویتامین D دریافت كنند‌‌‌‌. اثر ضد راشیتیسمی ویتامین D احتمالا از دو طریق اعمال می‌شود:

(1) تامین غلظت مناسب كلسیم و فسفات در فضای خارج سلولی استخوان و (2) افزایش جذب روده‌ای این دو ماده معدنی. اگر نوزاد با پوست روشن هفته‌ای 30 دقیقه در حالی كه تنها پوشك پوشیده است و قسمت اعظم بدن او بدون پوشش است و یا 2 ساعت در هفته در حالی كه كاملا پوشیده ولی بدون كلاه است‌‌، در معرض نور آفتاب قرار بگیرد نیازش به ویتامین D تامین می‌شود‌‌‌‌. تماس ناكافی با نور مستقیم خورشید و مصرف كم ویتامین D برای ایجاد بیماری كافی بوده ولی عوامل دیگری (مصرف زیاد غلات‌‌، رژیم گیاهخواری‌‌ و داروهای مختلف مثل فنوباربیتال) هم ممكن است موجب راشیتیسم شوند‌‌‌‌.

ویتامین B12

وجود ویتامین B12 برای تقسیم سلولی و متابولیسم طبیعی فولات ضروری است. شیرخواری كه فقط از شیر مادر تغذیه می‌كند 3/0 میكروگرم ویتامین B12 در عرض 24 ساعت دریافت می‌كند‌‌‌‌. مگر آنكه مادر گیاهخوار مطلق باشد‌‌‌‌‌‌. دریافت كافی ویتامین B12 در حدود 4/0میكروگرم در روز در نوزادان

0 تا 6 ماهه و 5/0 میكروگرم در روز در شیرخواران 7تا 12 ماهه می‌باشد. شیر مادرانی كه رژیم گیاهخواری مطلق دارند‌‌، از نظر ویتامین B12 كمبود دارد‌‌، بخصوص اگر مادر برای مدت زمان طولانی و در حین حاملگی این رژیم را داشته باشد‌‌‌‌. كمبود ویتامینB12 همچنین در نوزادانی كه مادرانشان كم‌خونی پرنشیوز دارند و شیر مادر می‌خورند دیده شده است‌‌‌‌.