دكتر آزاده نجارزاده
اختلالات رشد در كودكان را می‌توان به صورت لاغری، كوتاه قدی تغذیه‌ای و كم‌وزنی طبقه‌بندی نمود. لاغری مشكلی حاد و نتیجه اتفاقی در گذشته نزدیك است كه در آن كودك مقداری از وزن خود را از دست می‌دهد. ابتلا به بیماری‌هایی نظیر اسهال شدید، عفونت تنفسی و یا بحران‌های غذایی كه در حوادث غیرمترقبه (مثل سیل و زلزله) پیش می‌آیند، از شایع‌ترین علل لاغری كودكان می‌باشد.
سوء تغذیه مزمن
كوتاه قدی تغذیه‌ای كه سوءتغذیه مزمن نیز نامیده می‌شود، نشان‌دهنده وضعیت نامناسبت تغذیه در یك دوره طولانی است كه باعث می‌شود كودك رشد قدی متناسب سن خود نداشته باشد. فقر، محرومیت‌های مستمر غذایی، ناسالم بودن محیط و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و مصرف غذاهای كم‌ارزش به مدت طولانی، از مهم‌ترین علل كوتاه قدی تغذیه‌ای هستند.
اما اگر وزن كودك از وزن مناسب برای سن او كمتر باشد، دچار كم‌وزنی است. كم‌وزنی می‌تواند نشان‌دهنده سوءتغذیه حاد یا مزمن، باشد. قضاوت درست درباره وضعیت كودك مستلزم توجه به هر سه شاخص قد مناسب سن، وزن مناسب است. در یك كودك كوتاه‌قد ممكن است وزن با قد او ظاهراً متناسب باشد، ولی وزن با سن تناسبی نداشته باشد. چنین كودكی حتی گاه دارای اضافه وزن نیز به نظر می‌رسد.
تشخیص
بهترین راه برای تشخیص وضعیت كودك، پایش رشد او از طریق ثبت مداوم قد و وزن روی نمودار رشد است. نمودار رشد یا جاده سلامتی، نموداری است كه می‌توان به صورت چشمی وضعیت رشد كودك را در آن مشاهده نمود و براساس آن تفسیر و تصمیم‌گیری كرد. به یاد داشته باشید.
تنها یك بار اندازه‌گیری وزن و قد كافی نیست و پایش رشد كودك نیاز به وزن كردن متوالی دارد. بهتر است در سال اول ماهی یكبار، در سال دوم هر دو ماه یكبار، در سال سوم هر سه ماه و در سال چهارم، پنجم و ششم هر شش ماه یكبار اندازه‌گیری‌ها انجام و ثبت شوند.
از آنجا كه وزن شاخص حساس‌تری برای تعیین رشد می‌باشد، هر بار مراجعه وزن كودك اندازه‌گیری و در نمودار رشد ثبت می‌شود. هرگونه انحراف از وزن طبیعی را به آسانی می‌توان با مقایسه وزن كودك با منحنی استاندارد شناسایی كرد. چنانچه در یك مراجعه متوجه افقی شدن خط رشد و یا سیر نزولی آن شدید، باید بدانید كه نخستین نشانه سوءتغذیه پروتئین انرژی است كه می‌تواند چند هفته یا چند ماه پیش از بروز شرایط روحی كودك نشانه‌های بالینی پدیدار شود. چنین كودكی نیاز به مراقبت ویژه دارد.
شرایط روحی كودك
ضمناً نمی‌توان انتظار داشت رشد همه كودكان یكسان باشد؛ ولی كودك باید براساس شرایط فعلی خود در محدوده جاده سلامتی رشد كند. و رشد رو به بالا داشته باشد. از آنجا كه شرایط روحی كودك و موقعیت خانواده روی اشتهای او به غذا بسیار مؤثر است، می‌توانید راهكارهای نه‌چندان پیچیده، اشتهای او را افزایش دهید.
تا حد امكان سعی كنید به همراه خانواده غذا بخورید. ایجاد یك محیط شاد و رضایت‌بخش برای صرف غذا كمك می‌كند تا كودك شما میل و رغبت بیشتری به غذا نشان دهد.
با زور به كودكان غذا ندهید
همه كودكان محبت می‌خواهند؛ اما به یاد داشته باشید دادن غذا با زور، محبت نیست و باعث مبارزه منفی از سوی كودك خواهد شد. اگر وارد نبرد با كودك خود شوید، مطمئن باشید او پیروز میدان خواهد بود و چیزی از مشكلات شما كاسته نخواهد شد. ضمن آنكه به زور غذا دادن، موجب عصبی و تندخو شدن كودك می‌شود و خود این امر با افزایش ترس و اضطراب باعث كاهش مواد مغذی در بدن شده و این سیكل معیوب ادامه پیدا می‌كند.
بهتر است سعی كنید غذاهای مفید را در دسترس كودك قرار دهید؛ اما از التماس و یا تهدید برای خوردن غذا بپرهیزید. كودك وقتی غذا را در دسترس ببیند، حتماً از آن استفاده خواهد كرد؛ به خصوص اگر اجباری در كار نباشد. كودكان تنها، كمتر غذا می‌خورند بنابراین یك راهكار می‌تواند فرستادن آنها به مهدكودك باشد تا بیشتر در جمع همسالان خود قرار گیرند.
از آنجا كه كمبود روی نیز می‌تواند روی اشتهای كودكان تأثیر بگذارد، بهتر است با مشورت متخصصین تغذیه از مكمل روی به میزان مناسب برای كودك خود استفاده كنید. از خرید و نگهداری تنقلات كم‌ارزش، مثل چیپس و پفك در خانه خودداری ورزید. سعی كنید ظاهر غذا را اشتها‌آور و زیبا كنید تا احتمال پذیرش آن از سوی كودك بیشتر شود.
مشاركت كودكان در فرایند تهیه و آماده سازی غذا نیز راهكاری مؤثر جهت افزایش اشتها و خوردن غذای بیشتر است. ضمناً با استفاده از تجربیات پدران و مادران دیگر می‌توان روش‌های خوب و مناسب تغذیه كودك را آموخت و در جهت بهبود رشد او حركت كرد.
