زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر حسین كریمی؛ متخصص توانبخشی اعصاب اطفال، عضو مركز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال، دانشگاه علوم بهزیستی

اعصاب 9 و 10

اعصاب X ,IX، دو عصبی است که موجب هدایت بلع خودآگاه و کنترل اعمال تنفسی و همچنین بلعیدن ناخودآگاه (در ابتدای ورود به حلق) می‌شودند. این دو عصب در اعمال همدیگر به حدی در هم آمیخته هستند که جداسازی این دو عصب نسبتا مشکل است.

برای معاینه عصب IX، ابتدا چگونگی Gag Reflex مورد بررسی قرار گیرد و در صورت احتیاج، تحریکات حلقی انجام شود. شایان ذکر است، اگر این مساله به غیر از افراد باتجربه انجام بگیرد، باید به نكات زیر توجه داشته باشند:

1) دست‌ها به خوبی با صابون و ترجیحا با مواد ضدعفونی به‌طور کامل شست وشو داده شود؛ بهتر است با موادی مثل بتادین شسته شود زیرا شاهراه تقسیم اعمال تنفسی و بلعیدن به عهده این دو عصب است و اگر نارسایی داشته باشند، کودک سریع دچار عفونت‌های مختلف می شوند. گاهی اوقات ممكن است این امر موجب تهدید سیستم تنفسی و گوارشی كودكان بشوند. از این نظر این دو عصب را با هم مورد توجه قرار دادیم چون اعمال جداگانه بلعیدن و قورت دادن کودک شیرخوار مورد توجه قرار گیرد (راجع به تحریک این قسمت‌ها بسیار ضروری است که از افراد باتجربه استفاده کرد).

2) والدین بهتر است ابتدا با مسواک‌های تمیز بهداشتی با رعایت کامل بهداشت مادر و یا نگه دارنده شیرخوار برای تحریک این ناحیه و آماده‌سازی بلع استفاده کنند. اگر شدت افزایش حس به حدی باشد که کودک اجازه ورود به دهانش را ندهد ،كودك حساسیت بیش از حد رسپتورهای داخل دهان دارد.

در این موارد بهتر است دستکاری اضافه نشود و هرچه زودتر کودک شیرخوار نزد گفتار درمان‌های باتجربه هدایت شوند. برای تحریک این دو عصب، علاوه بر دقت به فرایندهای نوروفیزیولوژی و نوروآناتومی این دو عصب، مثل سایر اعصاب دوازده گانه، فرد عمل کننده، به خصوص در شرایطی که کودک دارای یک نارسایی عملکردی است باید از افراد متخصص و باتجربه بهره گرفت اما همان طوری که گفته شد، مادر با ایجاد شرایط کاملا بهداشتی با مسواک نرم هم می‌تواند باعث تحریک اعصاب و عضلات داخل دهان و حلق شود و هم با تحریک عضلات بالای هیرئید و زیرهیرئید (سیب آدم) شرایط تحریک عضلات این اعصاب را بدون خطر، فراهم كند. 

در این حالت بهتر است شیرخوار طوری روی دست مادر قرار گیرد که گردن او در بهترین وضعیت کشیدگی و سیب آدم به خوبی نمایان باشد. در این صورت به نرمی عضلات فوق هیرئید و زیرهیرئید مورد لمس و تحریک قرار خواهد گرفت. در ضمن اگر  این اعمال به نرمی انجام شود گاهی شیرخوار اقدام به بلعیدن و قورت دادن آب دهان خود می‌كند؛ این عمل به ارتقاء بلعیدن او کمک خواهد کرد. علاوه بر ماساژ، وقتی گردن شیرخوار را در حالت ذکر شده نگه داشته باشیم به خوبی می‌توانیم از ضربه‌های نرم و نوازشی، برای به صدا در آوردن گلوی شیرخوار استفاده کنیم که این عمل را اصطلاحا Tapping می‌نامند(برای تقویت عضلات مربوط به این دو عصب). 

عصب Accessory

شاخه مغزی و یا خلفی عصب XI که به آن عصب فرعی یا Accessory می‌ گویند همراه دو عصب نامبرده فوق است ولی شاخه عضلانی آن در عضلات گردن و پشت می‌باشد که در موقع تمرینات برای شاخه تعادلی عصب VIII خود به خود برای نگهداری گردن به این عصب هم پرداخته می‌شود.

عصب 12

عصب دوازدهم یا Hypoglossal Nerve عصب بسیار مهمی است. با وجودی که این عصب فقط مربوط به زبان است نسبت به یک عضو در ساقه مغز هم جایگاه وسیعی دارد. این عصب در مرکز ساقه مغز قرار گرفته و از نظر جایگاه مغزی نیز فضای بسیار وسیعی در قسمت حرکتی مغز را اشغال کرده است. 

به وسیله مسواک زدن نرم روی زبان، زیرزبان و تحریک بالا و پایین زبان و همچنین به وسیله چوب زبان‌های مخصوص (که هم سطح صاف داشته و هم تخت باشد) عضلات روی زبان و زیرزبان را مورد تحریک و تمرین قرار می‌دهیم. می‌توانیم به صورت نرم و غیرتهاجمی به وسیله چوب زبان به نرمی، زبان را از داخل دهان بیرون بکشیم و با مقاومتی که کودک خواهد کرد عضلات خلف زبان مورد تحریک قرار گیرد.

برای تحریک کامل این عصب مثل سایر اعصاب دوازده‌گانه ضروری است که به فرایندهای نوروفیزیولوژی و نوروآناتومی دقت کافی داشته باشیم ولی والدین اگر این اعمال را می‌خواهند انجام دهند باید به صورت خیلی نرم و غیرتهاجمی و بهداشتی عمل نمایند.