دكتر احمدرضا درستی مطلق؛ متخصص تغذیه و رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور
تغذیه در محل معمول زندگی
گرچه میوه برای كودكان و بزرگسالان مفید است و برای سلامت تغذیه ای آنان توصیه می شود، ولی مصرف فراوان و بیش از نیاز آن، با فشار آوردن به دستگاه گوارش، كاهش مصرف غذاهای دیگر و همچنین رساندن مقدار زیادی كربوهیدرات به بدن فرد، ممكن است به سوء‌تغذیه (اعم از كمبود و یا بیشبود مواد مغذی و چاقی) منجر شود.
به همین ترتیب مصرف سایر مواد غذایی را نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد. به عنوان مثال، سبزیجات حاوی مواد ویتامینی مختلف از قبیل اسید فولیك، پیش‌سازهای ویتامین A، ویتامین C، ویتامینE و همچنین مواد معدنی با ارزش هستند و به رشد و نمو و سلامت كودك كمك جدی می‌كنند.
در شرایط تعطیلات، كودكان به وفور غذاهای چرب و پرانرژی مصرف می‌كنند و در نتیجه عموما فضای كافی در دستگاه گوارش و همین‌طور علاقه و انگیزه‌ای برای مصرف سبزیجات مختلف باقی نمی‌ماند. همه این تغییرات نامناسب تغذیه‌ای احتمال آسیب‌های تغذیه‌ای و سلامتی را در كودكان افزایش می‌دهند.
امروزه چاقی کودکان در تمام کشورهای دنیا، به صورت یک معضل اجتماعی در آمده است. این سندرم در تمام سنین، اعم از کودکی یا نوجوانی و بزرگسالی عوارض شدید جسمی و روانی برای فرد ایجاد می‌کند و منجر به افزایش آمار ابتلا به بیماری‌ها و مرگ و میر می‌شود.
گرچه پرخوری و بدخوری‌های تعطیلات نوروز و كم‌تحركی با چاق شدن كودكان مرتبط است، عوامل متعدد دیگری نیز وجود دارند که برخی از آنها به راحتی قابل اجتناب هستند. این عوامل عبارتند از: خوردن غذاهای فوری و هله هوله، نوشیدن نوشابه، زیاد غذا خوردن، تند غذا خوردن، خواب کم و نامنظم، تماشای تلویزیون (به ویژه غذاخوردن در جلوی تلویزیون) و كار با رایانه.
از میان عوامل موثر در چاقی کودکان، خوردن غذاهای فوری و هله هوله‌ها و مصرف هر نوع نوشابه (حتی انواع رژیمی و ماء الشعیر و دوغ گازدار) می‌تواند احتمال چاق شدن کودکان را افزایش دهد. در روزهای اولیه سال نو كمتر غذای مناسب در منزل تهیه می‌شود و با اصرار كودكان مصرف غذاهای بیرون افزایش می‌یابد.
غذاهای فوری مانند ساندویچ و پیتزا که اغلب حاوی مقدار زیادی روغن و مواد سرخ‌کرده نشاسته‌ای هستند و عموما نیز نوشابه‌های گازدار همراه آنها نوشیده می‌شود، نقش مهمی در چاقی دوران کودکی و پس از آن دارند. گاه اینگونه غذاها از مواد اولیه مانده و نامرغوب و با روش‌های غیر بهداشتی تهیه می‌شوند و مواد شیمیایی نامناسب و یا مسمومیت‌زا را همراه خود وارد بدن مصرف کننده می‌كنند.
روغن مصرفی جهت سرخ کردن اینگونه غذاها در اثر حرارت فراوان و استفاده مكرر حاوی مواد سرطان زاست. در طول عید كودكان بیشتر هله هوله، آجیل، شیرینی و غذاهای پرچرب مصرف می‌كنند و لازم است در این روزها توجه ویژه‌ای به تغذیه آنها بشود.
هنگامی كه وعده‌های غذا نامنظم باشد، مشکل چاقی بیشتر بروز می‌كند. مصرف سه وعده غذای منظم و دو میان‌وعده در روز بسیار مناسب است. بهتر است به تناسب و در موقعیت‌های مناسب، غذاهای كم انرژی از قبیل سالاد، میوه‌ها، سبزی‌ها، شیر كم چرب و ماست مصرف و از غذاهای پركالری و پرچرب خودداری شود.
در بعضی غذاها از قبیل كیك، بیسكویت، پنیر، شكلات، آجیل، سیب زمینی برشته، گوشت‌ها، پوست مرغ و انواع غذاهای سرخ‌شده، چربی قابل مشاهده نیست. سرعت غذا خوردن باید مناسب باشد و در کودکان چاق تا حد مطلوب كاهش یابد و هر لقمه غذا به مدت طولانی جویده شود.
بنا بر موارد یادشده، لازم است روش غذا خوردن و زندگی در روزهای آغازین سال نو به گونه‌ای باشد كه کودک در شرایط نامطلوب قرار نگیرد. یادآوری می‌شود که پیشگیری از سوء تغذیه و چاقی بر درمان ترجیح دارد. در حال حاضر داروی مناسبی برای كاهش وزن وجود ندارد و جراحی (به منظور حذف چربی‌های اضافی و یا برداشتن بخشی از معده) نیز تنها برای معدودی از بزرگسالان خیلی چاق درنظر گرفته می‌شود.
خواب مناسب و فعالیت کافی کودک اهمیت بسیاری دارد. پیاده‌روی كلید سلامتی و كنترل وزن است و توصیه می‌شود هر زمان كه امكان داشت، پیاده روی به مدت حدود30 دقیقه انجام شود. از نشستن كودكان به مدت طولانی درجلوی تلویزیون و كامپیوتر جلوگیری كنید و بهتر است گاه در هنگام تماشای تبلیغات تلویزیون، فعالیتی ولو اندك وجود داشته باشد.
از سوی دیگر، برخی كودكان هنگامی كه مشغول بازی با دیگران و یا تماشای تلویزیون و امور مشابه هستند، درست غذا نمی‌خورند. باید توجه داشت که غذای مصرفی نباید كمتر از نیاز واقعی کودک باشد؛ چرا که در این صورت نیز به رشد و نمو کودک لطمه می‌خورد.
تغذیه در سفر
گاه در هنگام مسافرت شرایط خاصی به كودكان و دیگر اعضای خانواده تحمیل می‌شود كه می‌تواند تاثیرات نامطلوب و طولانی مدتی برای آنان به همراه داشته باشد.
از آنجا كه دسترسی به آب سالم و گوارا و بدون آلودگی در مسیر حرکت همواره امکان‌پذیر نیست و بیماری‌های ناشی از مصرف آب ناسالم می‌تواند بشدت مخاطره‌آمیز باشد، لذا همراه داشتن آب سالم جهت نوشیدن و شست‌وشو در حین سفر توصیه می‌گردد. همراه داشتن بطری‌های پلاستیكی (كه البته دفعات محدودی استفاده شده باشند) كه با آب سالم یا آب‌های معدنی پر و فریز شده باشند.
امكان نوشیدن آب خنك و گوارا و سالم را در طی مسیر برای كودكان فراهم می‌سازد. چنانچه در شرایط ناخواسته ناچار به استفاده از آب‌های طول مسیر شدید، توصیه می‌شود حتما آن را جوشانده و به صورت چای كمرنگ و یا پس از خنك شدن مورد مصرف قرار دهید...
برای خواندن بخش دوم- كودكان شادتر در نوروز با تغذیه ای سالم- اینجا كلیك كنید.
