اعظم کنجشکی- مترجم
سلام کردن، تشکر کردن، خداحافظی کردن، معذرت‌خواهی کردن، به کار نبردن کلمات زشت، نگاه کردن به چشمان مخاطب در هنگام صحبت کردن و ... الفبای ادب و تربیت هستند.
چگونه به فرزند کم سن خود یاد بدهیم این کلمات را درست به کار ببرد یا برخی از کارها را انجام دهد یا ندهد؟
ادب در عین حال که هم یک ویژگی شخصیتی و هم یک مهارت اجتماعی است، همچنین به کودک کمک می‌کند
در زمینه‌های مختلف رشد کند. والدین بسیار لذت می‌برند که کودک آن‌ها در برخورد با اعضای خانواده، فامیل یا حتی غریبه‌ها مودب باشند و بسیاری فکر می‌کنند این نشانه خوبی برای نشان دادن این مساله است که آن‌ها پدر و مادر خوبی هستند.
اما کودکان با نگاه کردن به رفتار والدین‌شان اصول اولیه ادب را می‌آموزند، چرا که آن‌ها در بدو تولد اصول ادب را نمی‌شناسند و از آغاز تولد، آن‌ها نیاز دارند همواره این کدهای اجتماعی را از شما تقلید کنند.
کودکان به طور معمول از سه سالگی، تولید و تقلید کردن اعمال و کلمات مودبانه را شروع می‌کنند.
در ابتدا بدون اینکه زیربنای آن‌ها را بدانند و فقط برای خوشنود کردن والدین خود این کارها را انجام می‌دهند اما بعد از شروع مدرسه آن‌ها وارد مرحله جدیدی از زندگی خود می‌شوند و به راستی تاثیر رفتار خود را در اجتماع می‌بیند.
آن‌ها برخی از این کدهای اجتماعی همچون تشکر کردن را - تقریبا به عنوان اولین کلمه مودبانه‌ای که می‌آموزند- به راحتی یاد می‌گیرند و به کار می‌برند.
اما برخی دیگر از این کدها برای آموزش نیاز به زمان بیشتری دارند و لازم است که شما با صبر و آرامش و به تدریج آن‌ها را به کودک خود بیاموزید.
«سلام»، «خداحافظ»
شما هر روز در هنگام بیدار شدن کودک به او سلام میکنید و در هنگام به خواب رفتنش به او خداحافظ و شب بخیر می‌گویید.
با ایجاد این عادات و رسوم خوب به او کمک میکنید که به اهمیت این کدهای اجتماعی
پی ببرد. در هشت ماهگی، شما می‌توانید به او بیاموزید که در هنگام ترک کردن یک مکان با دستش خداحافظی کند.
با تشویق کردن به او کمک میکنید تا احساس خوبی پیدا کند و این کار را ادامه دهد.
اگر او از سلام کردن امتناع کرد، چکار کنیم؟
بهتر است به طور آشکار مخالفت خود را با این کار نشان ندهید. کودک شما ممکن است احساساتی یا خجالتی باشد.
برای او توضیح دهید که چرا سلام می‌کنیم و برای او از اهمیت این عمل در هنگام ارتباط برقرار کردن با مخاطبمان، سخن بگویید.
به عنوان مثال وقتی او در هنگام دیدن مادربزرگش سلام نمی‌کند اما سعی دارد اسباب‌بازی جدیدش را به او نشان دهد، این فقط به این دلیل است که او این کد و اصل ادب را نمی‌داند، راه را با آرامش به او یاد بدهید.
در نظر داشته باشید یک کودک گاه با یک نگاه یا لبخند هم می‌تواند سلام کند.
«ممنونم»، «لطفا»
گوش کودک خود را با به کار بردن این کلمات جادویی آشنا سازید. وقتی او وسیله‌ای را به شما می‌دهد از او تشکر کنید تا متوجه قدرانی شما شود.
به محض اینکه فرزندتان شروع به حرف زدن کرد، این بازی را این‌بار برعکس هم انجام دهید تا او بفهمد که این بار او باید تشکر کند یا به طور مثال با بیان عبارت «لطفا آن وسیله را به من بده» درخواست مودبانه را به او بیاموزید.
در روزهای اول، به کمک تقلید و بازی کردن، کودک شما این اصل ادب را می‌آموزد. بازی «خرید کردن» نیز بسیار برای آموختن این اصول اولیه ادب به کودک بسیار موثر است.
«معذرت می‌خواهم»
معذرت‌خواهی کردن اهمیت خیلی زیادی دارد، اما کودک برای درک مفهوم آن نیاز به زمان دارد که این امر از طریق در ارتباط بودن با دیگران و در گروه حضور داشتن برای او رخ می‌دهد.
اگر مثلا او در پارک دوستش را هل داد می‌توانید به او پیشنهاد دهید که برای دوستش یک نقاشی بکشد و از این طریق از او معذرت‌خواهی کند.
این کار برای او در ابتدا ملموس‌تر است تا اینکه بخواهد واژه «معذرت می‌خواهم» را به کار ببرد.
قطع کردن حرف دیگران، هرگز!
یادمان باشد که ادب بخشی از تربیت کودک است و لازم است که حد و مرزها به روشنی برای او مشخص شوند.
هنگام غذا خوردن یا نشست‌های بعدازظهر یک روز تعطیل در کنار خانواده، زمانی مناسبی برای تمرین این اصل هستند.
اگر او حرف خواهر یا برادرش را قطع می‌کند، به جای داد زدن که نباید این کار را انجام دهد، در ابتدا این قانون را خودتان رعایت کنید و سپس به آرامی برای او توضیح دهید که بهتر است اجازه دهد دیگران سخن خود را تمام کنند و سپس او صحبتش را شروع کند.
برای او شرح دهید که او می‌تواند در گفتگوها شرکت کند اما باید صبر کند تا نوبت به او برسد، چرا که تمام خانواده این حق را دارند که نظر خودشان را به راحتی بیان کنند.
ادب حکم می‌کند ما برای اینکه رشته سخن را به دست بگیریم، صدایمان را بالا نبریم و حرف زدن دیگران را قطع نکنیم.
البته این کار برای کودک پرحرف شما دشوار به‌نظر می‌رسد؛ اما خوشبختانه او در مدرسه این اصل را به خوبی می‌آموزد.
به کار بردن کلمات زشت، ممنوع!
نقش شما باز هم در این قسمت به عنوان یک الگو بسیار اهمیت دارد. مهم است که شما خودتان در هنگام صحبت کردن، به کلماتی که حتی در عصبانیت به کار می‌برید، دقت داشته باشید.
در سه سالگی کودک شما به قدرت کلمات پی می‌برد، خصوصا هنگامی که عکس‌العمل شما را در هنگام به کار بردن کلمات زشت می‌بیند. برای او شرح دهید که چرا به کار بردن این کلمات درست نیست.
به طور مثال وقتی سن او کم است می‌توانید به او بگویید «فکر کنم تو می‌خواستی کلمه دیگری را به کار ببری و به اشتباه این کلمه را به کار بردی چون بچه مودبی مثل تو هرگز این کلمه را به کار نمی‌برد.»
در مورد فرزند کمی بزرگترتان می‌توانید با قاطعیت بیشتری برخورد کنید و به روشنی به او بگویید که به هیچ عنوان نباید او دوباره این کلمه را به کار ببرد.
اما همچنین ...
برای کودکتان شرح دهید که در هنگام سرفه کردن یا عطسه کردن باید با دست یا دستمال جلوی دهان و بینی خود را بگیرد که میکروب‌ها را در هوا پخش نکند.
چند توصیه
* بهتر است حتی کارهای ممنوع را هم به صورت قانون برای کودک خود بیان کنید.
* به جای تنبیه و تحقیر کردن کودکی که اصول ادب را رعایت نمی‌کند، به او فرصت دهید که معذرت خواهی کند.
* به یاد داشته باشید کودکان تا این سن سه تا چهارسالگی، معنی برخی از کلماتی را که از نظر ما به کار بردنشان ممنوع است یا مفاهیمی همچون دروغ را درک نمی‌کنند و تا سن پنج الی هفت سالگی آن‌ها قادر به کنترل احساسات خود نیستند که خود گاهی به اختلال در رفتار آن‌ها منجر می‌شود.
* هرگز کودک خود را، با قرار دادن قوانین متعدد، بیش از حد تحت فشار قرار ندهید، خصوصا اگر او هنوز خیلی کم سن و سال است و با روی خوش با او برخورد کنید.
* کتاب‌های زیادی در بازار موجود هستند که شما می‌توانید به کمک آن‌ها به راحتی مودب بودن و اصول اولیه آن را به کودکتان بیاموزید. اگر کودکتان در درک این اصول مشکل دارد حتما از این کتاب‌ها کمک بگیرید و اصول ادب را در قالب شخصیت‌های مورد علاقه‌ا‌ش برای او عنوان کنید.
* تشویق کودک خود را هنگامی که او به صورت خودجوش کلمه‌ای یا رفتاری از روی ادب انجام می‌دهد، فراموش نکنید.
* اگر فرزندتان شما را مودبانه خطاب نمی‌کند، می‌توانید برای او به آرامی توضیح دهید به عنوان مثال تا هنگامی که با لحنی مناسب و همراه با کلمه طلایی «لطفا» تقاضا نکند، لیوان آب میوه را به او نمی دهید. برای او شرح دهید که لازم است هر شخصی برای رسیدن به خواسته هایش، آن‌ها را مودبانه از دیگران تقاضا کند. مهربان اما قاطع باشید.
* در حضور یک غریبه، زمان مناسبی برای صحبت کردن در مورد ادب و اصول آن نیست.
بهتر است با لحنی قاطع برای دومین بار از کودکتان بخواهید که سلام کند تا او را نزد دیگری تحقیر کنید.
او خود از لحن و طرز نگاهتان به نارضایتی شما پی می‌برد. مثلا می‌توانید از مخاطب خود عذرخواهی کنید که او روز خوبی را سپری نکرده است.
* شما فقط موظف به آموزش اصول ادب به فرزند خودتان هستید. اگر کودکی خصوصا هنگامی که والدین او هم حضور دارند کار اشتباهی می‌کند، به خود یادآوری کنید که مسئولیت او بر عهده شما نیست.
