مترجم : اعظم اسلامی مجد
تحریریه زندگی آنلاین : پرخاشگری به هر نوع رفتاری گفته می‌شود که به دیگران به صورت فیزیکی و یا کلامی آسیب برساند. پرخاشگری در کودکان رایج است و می‌توان گفت که بخشی از رشد طبیعی آنها است. در واقع با پرخاشگری آنها خشم و نارضایتی خود را از یک شخص و یا یک اتفاق نشان می‌دهند.
چندین عامل زمینه‌ساز بروز این رفتار می‌شوند: مسائل مربوط به سلامت روان کودک و خانواده، شرایط زندگی، دلایل پزشکی و ... . شناسایی علت پرخاشگری در کودکان، در کنترل و حتی برای درمان آن نیز بسیار موثر است. بیایید ابتدا به انواع و علل پرخاشگری در کودکان بپردازیم.
بیشتربخوانید:
پرخاشگری ، پیامد تنبیه کودکان
انواع پرخاشگری در کودکان
پرخاشگری آنی و تصادفی
این رفتار نوعی نمایش است و بدون قصد آسیب‌رسانی به کسی، بروز داده می‌شود. این نوع پرخاشگری عمدی نیست، مثلا وقتی که کودک‌تان لباسش را می‌پوشد، بدون اینکه حواسش باشد به فرد کناری‌اش ضربه‌ای می‌زند، یا مثلا در حین بازی کردن به طور نا‌خود‌آگاه پا روی پای دوستش می‌گذارد و ... .
پرخاشگری آشکار
کودک یک عمل پرخاشگرانه را انجام می‌دهد تا احساس بهتری داشته باشد یا به این دلیل که این واکنش در او احساس خوبی ایجاد می‌کند، ولی همچنان قصد آسیب زدن به کسی را ندارد، مثلا از خراب کردن بلوک‌های بازی خواهر یا برادرش لذت می‌برد و باعث ایجاد حس بد در خواهر یا برادرش می‌شود. یا مثلا ظرف پر از آبی را پرت می‌کند و از این کار لذت می‌برد، در حالی که والدینش با این کار ناراحت می‌شوند و ... . در چنین شرایطی کودک متوجه نیست که می‌تواند آسیب رسان باشد و در واقع بروز چنین رفتارهایی در او با نوعی سرگرمی همراه است.
بیشتربخوانید:
قبل از تنبیه کردن فرزندتان این مطلب را بخوانید!
پرخاشگری ابزاری
این نوع پرخاشگری معمولا برای به دست آوردن کنترل کامل یک شیء بروز داده می‌شود، مثلا دو کودک برای یک شیء و یا یک هدف مشابه و مشترک (مثل یک اسباب‌بازی) با هم وارد دعوا می‌شوند و ممکن است به هم آسیب برسانند. پرخاشگری ابزاری معمولا در سنین دو تا شش سالگی دیده می‌شود. کودکان این گروه سنی معمولا ویژگی‌های شخصیتی خود محور دارند و همین نوع شخصیتی باعث مشاجرات بیشتر آنها می‌شود. این کودکان اغلب پرخاشگری را تنها راه به دست آوردن آنچه که می‌خواهند، می‌دانند.
پرخاشگری خصمانه
این شکل از پرخاشگری معمولا به قصد آسیب رساندن به دیگران انجام می‌شود. کودک به قصد آسیب رساندن (جسمی و روانی) به دیگران دچار پرخاشگری می‌شود. ممکن است کودک از این نوع پرخاشگری لذت ببرد. معمولا در رفتار افرادی که قلدرمآبانه برخورد می‌کنند، دیده می‌شود. به دیگران عنوان‌های ناخوشایند می‌دهد. کتک کاری می‌کند. دیگران را نادیده می‌گیرد و فقط به خودش اهمیت می‌دهد. گاهی کودکان فکر می‌کنند به آنها ظلم شده است و موجب پرخاشگری دیگری قرار گرفته‌اند، بنابراین برای انتقام گرفتن، دست به چنین رفتاری می‌زنند.
بیشتربخوانید:
گفتن این 11 نکته به کودکان ممنوع!
علل پرخاشگری در کودکان
دلیل واحدی برای پرخاشگری وجود ندارد و عوامل متعددی زمینه آن را فراهم می‌سازند. برخی از این عوامل تاثیرگذار عبارتند از:
عوامل قبل از تولد
عوامل قبل از تولد در مرحله جنینی بر روی کودکان اثر می‌گذارند و خطر رفتارهای پرخاشگرانه در بزرگسالی را افزایش می‌دهند. عواملی مثل سیگار کشیدن در دوران بارداری و مصرف مشروبات الکلی در دوران کودکی باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه و حتی بیش‌فعالی می‌شوند. اثرات تنباکو و الکل بر روی مغز جنین در حال رشد مخرب است. عامل بعدی رفتار نامناسب و پرخاشگری با زن باردار است. رفتار تهاجمی و نامناسب با زن باردار، بر انتقال‌دهنده‌های عصبی او تاثیر می‌گذارد و تغییراتی را در مغز جنین در حال رشد ایجاد می‌کند که در نهایت منجر به مشکلات خلق و خوی کودک در آینده می‌شود.تفاوت جنسیتی نیز در بروز رفتارهای پرخاشگرانه تاثیر دارد. معمولا دخترها بیشتر از پسرها پرخاشگری رابطه‌ای دارند و پسرها بیشتر از دخترها، پرخاشگری فیزیکی.
عوامل خانوادگی
نحوه برخورد والدین و اطرافیان با کودک در خانه می‌تواند تاثیر مستقیم روی خلق و خو و رفتار کودک بگذارد. کودکانی که شاهد دعوا و رفتارهای خشونت‌آمیز در خانواده هستند، ممکن است خودشان نیز به پرخاشگری متوسل شوند. والدینی که بیماری و اختلالات روانی دارند یا شخصیت پرخاشگرانه از طبیعت تکانشی خود بروز می‌دهند، معمولا نمی‌توانند خویشتن‌داری را به فرزندان خود بیاموزند. افراط در مصرف مواد و پرخاشگری در زمان‌های عدم مصرف و بسیاری عوامل دیگر منجر به بروز رفتارهای خشن در کودکان می‌شود. برخی از کودکان پرخاشگری را نوعی واکنش اعتراضی تلقی می‌کنند. کودکانی که همواره تحقیر می‌شوند، تحت کنترل هستند و یا از رفتارهای خود همواره شرمگین هستند، با پرخاشگری به شرایط و موقعیت خود اعتراض می‌کنند.
بیشتربخوانید:
تشویق کودک را از یاد نبرید!
عوامل اجتماعی
جامعه‌ای که کودک در آن زندگی می‌کند و روابط اجتماعی حاکم، روی رفتار کودکان اثر می‌گذارد. زندگی در محله‌های پر از خشونت و جنگ می‌تواند طریق رفتار خشونت‌آمیز را به کودک یاد بدهد. داشتن دوستان پرخاشگر نیز حلقه روابط اجتماعی کودک را ناسالم می‌کند و تاثیر مستقیم روی رفتار او می‌گذارد.
قرار گرفتن در معرض خشونت
کودکانی که در معرض خشونت قرار می‌گیرند، مستعد ابتلا به پرخاشگری هستند. کودکانی که در معرض آسیب‌های عاطفی آزار و خشونت قرار می‌گیرند، از خود رفتارهای خصمانه بروز می‌دهند. کودکانی که شاهد خشونت واقعی اطرافیان هستند و عزیزان خود را درگیر زخم‌های شدید روانی می‌بینند و کودکانی که خشونت را در رسانه‌های جمعی تماشا می‌کنند، اغلب اقدام به انجام همان رفتارها می‌کنند. گاهی حتی بازی‌های ویدئویی نیز در این زمینه اثر می‌گذارند.
شرایط پاتولوژیک
برخی از کودکان ممکن است به دلیل بیماری و اختلالات روانی، پرخاشگری کنند. این شرایط معمولا خارج از کنترل والدین است. اختلالات روان‌پریشی در کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلالات خلقی مثل دو قطبی بودن، افسردگی، اختلال ADHD، بیش‌فعالی، اوتیسم و ... معمولا از اختلالات روانی رایجی هستند که منجر به پرخاشگری می‌شوند.
خطرات پرخاشگری در کودکان
کودکان با طبیعت پرخاشگر ممکن است در معرض خطر پیامدهای منفی زیر باشند:
آسیب رساندن به خود، صدمات شدید به خود و دیگران، خسارت‌های مالی، روابط خانوادگی بسیار ضعیف، مشکلات تحصیلی، انزوای اجتماعی، افزایش خطر مصرف مواد مخدر، مشکل در دوست یابی و ... .
چگونه با پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟
در اولین گام برای کاهش پرخاشگری در کودکان بهتر است علت آن را شناسایی کنید. سپس:
1- سعی کنید با استفاده از کلمات درست و مناسب احساسات خود را به او منتقل کنید. عذرخواهی کردن و ابراز تاسف را به او یاد بدهید. 2- الگوی رفتاری غیر پرخاشگرانه به او نشان دهید. آنها از شما یاد می‌گیرند. پس کلمات و لحن مودبانه حتی در زمان ناراحتی، می‌تواند رفتار مناسب را به آنها بیاموزد. 3- گاهی لازم است که او را تحسین کنید. وقتی که کار درستی انجام می‌دهد، از او قدردانی کنید. نباید همه مشکلات را با داد و بیداد و پرخاشگری حل کنید. باید برای رفتارهای خوبش تشویق شود. 4- تسلیم عصبانیت‌ها نشوید. کج خلقی اولین قدم به سوی پرخاشگری است. اگر همیشه تسلیم عصبانیت‌های فرزندتان شوید، آنها می‌آموزند که همیشه از همین راه به مقاصد خود برسند. 5- برنامه و قوانینی را تنظیم کنید. یک برنامه می‌تواند فعالیت‌های روزمره را تنظیم کند و تا حدود زیادی از رفتارهای خشونت‌آمیز بکاهد، مثلا برای تماشای تلویزیون و انجام بازی‌های رایانه‌ای، محدودیت قائل شوید. برای بازی کردن با اسباب‌بازی‌ها و سایر کودکان نیز قوانینی معین کنید.
چرا درمان کودکان پرخاشگر اهمیت دارد؟
درمان کودکان با چنین شرایط رفتاری باعث افزایش یادگیری مهارت‌های مختلف زندگی، استفاده از راه‌حل‌های مناسب‌تر برای مقابله با مسائل و مشکلات، مقاومت بیشتر در برابر محرک‌ها، درمان رفتاری و بهبود طرز فکر کودک، درک بیشتر او از روابط اجتماعی و ... می‌شود.
