زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر سمیرا اسماعیلی -  روانشناس بالینی

تحریریه زندگی آنلاین : حتما شما هم رفتارهای تکراری یا واکنش‌های بی‌دلیل را در آدم‌های زیادی دور و بر خود دیده‌اید. کسی که بدون علت پای خودش را تکان می‌دهد، فردی که بیش از اندازه پلک می‌زند یا شخصی که با فواصل کوتاه بدون اینکه مریضی یا گلودردی داشته باشد، سرفه می‌کند. همه این رفتارها یک نام دارند: «تیک».

این وضعیت گاهی اوقات شامل کودکان نیز می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که 24 درصد از کودکان در مراحل مختلف رشد دچار تیک می‌شوند. اگر کودک شما نیز رفتارهایی از این دست دارد که احتمال چنین اختلالی را در او می‌دهید، با این مطلب همراه باشید.

تیک، عبارت است از انجام دادن حرکت و رفتاری یا ایجاد کردن صدایی به صورت غیر ارادی که به طور ناگهانی از فرد سر می‌زند و به صورت تکرار‌شونده و سریع، اما فاقد ریتم باشد. تیک‌ها حداقل به صورت گذرا در بسیاری از افراد از جمله کودکان دیده می‌شود و معمولا استرس‌ها بروز آن را افزایش، و تمرکز شخص آن را حداقل برای مدت زمان کوتاهی کاهش می‌دهد.

بیشتر بخوانید:

تیک‌های کودکانه

 انواع تیک را بشناسید!

تیک‌ها بر اساس عملی که انجام می‌شود به دو دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای دو نوع ساده و مرکب هستند؛

صوتی: تیک‌هایی که با صدا همراه هستند و نمونه‌های ساده این نوع تیک مانند سرفه کردن و صاف کردن گلو هستند. از انواع مرکب این تیک می‌توان به تکرار کلمات، ناسزا دادن، پژواک گویی و ... اشاره کرد.

حرکتی: همراه با رفتار و فعلی هستند مانند پلک زدن، شکلک درآوردن، تنگ کردن چشم‌ها، بالا انداختن شانه یا تکان دادن سر. این دسته از تیک‌ها در کودکان معمول است. انواع مرکب آن شامل برخی حالات یا حرکات صورت، پریدن، لمس کردن و مانند آنها است. تیک‌های حرکتی مرکب به طور کلی آهسته‌تر تکرار می‌شوند و ممکن است هدف‌دارتر از تیک‌های حرکتی ساده به نظر برسند.

 توره چیست؟

اما تیک‌ها بر اساس ماندگاری و زمانی که در رفتار فرد باقی می‌مانند نیز به دو دسته گذرا و مزمن تقسیم می‌شوند. تیک‌های گذرا حداقل 4 هفته دوام می‌آورند و این به این معنی است که تکرار رفتاری در مدت زمانی کمتر از این زمان تیک محسوب نمی‌شود و تیک‌های مزمن بیشتر از 12 ماه و به دفعات و طی روزهای سال ادامه می‌یابند. تیک‌های مزمن بیشتر بین سنین 6 تا 12 سالگی دیده می‌شود.

بگذارید آخرین نوع تیک را نیز برای‌تان توضیح دهم و در ادامه به سراغ علل و درمان‌ها برویم. نوع خاصی از تیک مزمن وجود دارد که در آن فرد دچار تیک صوتی و حرکتی به صورت همزمان است. این اختلال تورت یا توره نام دارد.

بیشتر بخوانید:

رنگ اتاق کودک از نظر روانشناسی چگونه باید باشد؟

 چه علت‌هایی تیک‌ها را به وجود می‌آورند؟

علت تیک می‌تواند مربوط به سیستم‌های مغزی (ارگانیک) باشد که جنبه‌های ارثی در آن مهم است و می‌تواند به دلایل روانشناختی (سایکولوژیک) رخ دهد. برای تشخیص علل و بررسی دقیق این موضوع در مورد تیک‌های مزمن، لازم است به روانپزشک کودک مراجعه و با او مشورت کنید، ولی در هر دو صورت و در همه انواع تیک، استرس و اضطراب باعث تشدید علائم خواهد شد. نکته قابل توجه در این میان حساسیت خانواده روی این مساله است که باید بدانند حرکات غیر عادی کودک در اثر تیک ارادی نیست.

 نحوه برخورد با تیک‌های عصبی در کودکان

تیک‌ها همگی موقتی هستند و غالبا زمانی ظاهر می‌شوند که کودک دچار فشار روانی یا خستگی گردد و هنگامی که کودک به حالت عادی برگردد، تیک‌ها هم ناپدید می‌شوند. در کودکان کم سن‌تر برخی از انواع تیک‌ها نسبتا شایع هستند و معمولا نشانه بیماری نمی‌باشند، بنابراین تیک‌ها خطرناک نیستند؛ اما می‌توانند تحریک‌کننده باشند والدین هم نباید نسبت به تیک واکنش غیرطبیعی نشان دهند، زیرا ممکن است به اضطراب کودک افزوده شود و تیک را بیشتر کند. از سوی دیگر هر وقت کودک خسته شود، تیک‌های او بیشتر می‌شود پس والدین باید سعی کنند که استراحت کافی به کودکانشان بدهند، خونسرد باشند تا فشار روانی کودک شدت نیابد. همچنین اگر تیک کودک تکان دادن سر است، هیچ گاه والدین او را تنها نگذارند و اطراف تختخواب بالش‌هایی بگذارند تا به خودش صدمه نرساند.

به لحاظ این که رفتارهای تیکی غالبا با فشار روحی تشدید می‌شوند، عناصری را در زندگی کودک جستجو کنید که ممکن است منشأ ناراحتی یا نگرانی او شود، نظیر این که آیا آنان تلاش می‌کنند از تکالیف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آیا انتظارات ورزشی آنان بالا است؟ آیا مشکلات زناشویی باعث پریشانی آنها می‌شود؟

برای کاهش تنش‌های احتمالی کودکان تا آنجایی که ممکن است برای ایجاد آرامش و اطمینان و حذف موقعیت‌های فشارزا بکوشید و با آنان رئوف و مهربان باشید. متخصصان تاکید دارند کودکان مبتلا به تیک‌های ناگهانی حرکتی یا گفتاری نیاز به صبر، محبت و آرامش والدین دارند. تیک‌ها هیچ گاه ارادی نیست، لذا این تیک‌ها با عصبانی شدن کودک تشدید می‌شوند و به هنگام آرامش کودک کاهش می‌یابند. به همین دلیل آرامش در محیط زندگی کودک مبتلا به تیک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و والدین کمتر باید به حالت‌های کودک خود توجه کنند.

بیشتربخوانید:

تیک عصبی در کـــــــــــــــودکان

چطور درمان می‌شود؟

تیک‌های گذرا: این دسته از تیک‌ها بر حسب علت ایجادشان می‌توانند به صورت خود به خودی فروکش کنند یا به سمت اختلال تیک مزمن یا توره پیشرفت کنند. در خصوص درمان تیک می‌توان گفت در صورتی که تیک خفیف و گذرا مطرح باشد که اختلالی در عملکرد فرد ایجاد نمی کند، درمان لازم نیست. تنها به والدین و اطرافیان توصیه می‌شود از توجه زیاد به کودک و تیک‌های او، تذکر دادن مکرر به خاطر تیک، تحقیر و سرزنش کودک به خاطر آن، جدا خودداری کنند. 

تیک مزمن: در موارد تیک مزمن یا تیک گذرای شدید که باعث مشکلاتی برای فرد شده است، بررسی مغز و اعصاب کودک لازم است و بعد از رد علل مغزی، درمان روانپزشکی آن انجام می‌شود. درمان این اختلال به دو صورت دارویی و روان درمانی انجام می‌شود. در درمان دارویی از داروهای آنتی‌سایکوتیک و ضد‌اضطراب‌ها استفاده می‌شود و درمان روان درمانی مواردی شامل: رفتار درمانی، آموزش ریلکسیشن (تن‌آرامی)، آموزش به خانواده (همچون درک غیر ارادی بودن تیک، تذکر ندادن، توجه نکردن به این رفتار کودک و دوری از تحقیر او)  صورت می‌گیرد.

اما سوالی که باقی می‌ماند مربوط به مشکلات شایعی مانند جویدن یا کندن ناخن، کندن موی سر، جویدن خودکار یا مداد و مانند آنها است. طبق تعریفی كه ارائه كردیم، این رفتارها با حركت سریع ناگهانی تكراری والبته غیرارادی همراه نیست، به همین دلیل تیک به حساب نمی‌آید. پس چطور باید آنها را تعریف کرد؟ این رفتارها قبلا جزو اختلالات كنترل تكانه

تقسیم‌بندی می‌شد، ولی براساس آخرین تقسیم‌بندی اختلالات روانپزشكی در حال حاضر جزو «اختلالات وسواسی» طبقه بندی می‌شود که در مطالب بعدی درباره آنها بیشتر صحبت خواهیم کرد.