سمیرا اسماعیلی - روانشناس بالینی
تحریریه زندگی آنلاین : حتماً شما هم رفتارهای تکراری یا واکنش‌های بی‌دلیل را در افراد دور و بر خود دیده‌اید. کسی که بدون علت پای خودش را تکان می‌دهد، فردی که بیش از اندازه پلک می‌زند یا شخصی که با فواصل کوتاه بدون این که مریضی یا گلودردی داشته باشد، سرفه می‌کند. همه این رفتارها یک نام دارند: تیک. این وضعیت گاهی اوقات شامل کودکان نیز می‌شود. تحقیقات نشان داده که 24 درصد از کودکان در مراحل مختلف رشد دچار تیک می‌شوند. تیک، عبارت است از انجام دادن حرکت و رفتاری یا ایجاد کردن صدایی به صورت غیر ارادی که به طور ناگهانی از فرد سر می‌زند و به صورت تکرار شونده و سریع اما فاقد ریتم باشد. تیک‌ها حداقل به صورت گذرا در بسیاری از افراد از جمله کودکان دیده می‌شود و معمولاً استرس‌ها بروز آن را افزایش و تمرکز شخص آن را حداقل برای مدت زمان کوتاهی کاهش می‌دهد.
بیشتر بخوانید:
راهکار‌های کنترل اضطراب کودکان در بحران
انواع تیک را بشناسید!
تیک‌ها بر اساس عملی که انجام می‌شود به دو دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای دو نوع ساده و مرکب هستند.
صوتی: تیک‌هایی که با صدا همراه هستند و نمونه‌های ساده این نوع تیک مانند سرفه کردن، صاف کردن گلو هستند. از انواع مرکب این تیک می‌توان به تکرار کلمات، ناسزا گفتن، پژواک‌گویی و... اشاره کرد.
حرکتی: همراه با رفتار و فعلی هستند مانند پلک‌زدن، شکلک درآوردن، تنگ کردن یا گشاد کردن چشم‌ها، بالا انداختن شانه یا تکان دادن سر. این دسته از تیک‌ها در کودکان معمول است. انواع مرکب آن می‌توان شامل برخی حالات یا حرکات صورت، پریدن، لمس‌کردن و مانند آنها است. تیک‌های حرکتی مرکب به طور کلی آهسته‌تر تکرار می‌شوند و ممکن است هدف‌دارتر از تیک‌های حرکتی ساده به نظر برسند.
تیک توره چیست؟
اما تیک‌ها بر اساس ماندگاری و زمانی که در رفتار فرد باقی می‌مانند نیز به دو دسته گذرا و مزمن تقسیم می‌شوند. تیک‌های گذرا حداقل 4 هفته دوام می‌آورند و این به این معنی است که تکرار رفتاری در مدت زمانی کمتر از این زمان تیک محسوب نمی‌شود
و تیک‌های مزمن بیشتر از 12 ماه و به دفعات و طی روزهای سال ادامه می‌یابد.
تیک‌های مزمن بیشتر بین سنین 6 - 12 سالگی دیده می‌شود. بگذارید آخرین نوع تیک را نیز برای‌تان توضیح دهم و در ادامه به سراغ علل و درمان‌ها برویم. نوع خاصی از تیک مزمن وجود دارد که در آن فرد دچار تیک صوتی و حرکتی به صورت همزمان است. این اختلال تورت یا توره نام دارد.
بیشتر بخوانید:
کودكان چه رنگ‌هایى را دوست دارند؟
دلایل بروز تیک‌ها
علت تیک می‌تواند مربوط به سیستم‌های مغزی (ارگانیک) باشد که جنبه‌های ارثی در آن مهم است و می‌تواند به دلایل روانشناختی (سایکولوژیک) رخ دهد. برای تشخیص علل و بررسی دقیق این موضوع در مورد تیک‌های مزمن، لازم است به روانپزشک کودک مراجعه و با او مشورت کنید. ولی در هر دو صورت و در همه انواع تیک، استرس و اضطراب باعث تشدید علائم خواهد شد. نکته قابل توجه در این میان حساسیت خانواده روی این مساله است که باید بدانند حرکات غیر عادی کودک در اثر تیک ارادی نیست.
نحوه برخورد با تیک‌های عصبی در کودکان
تیک‌ها همگی موقتی هستند و غالباً زمانی ظاهر می‌شوند که کودک دچار فشار روانی یا خستگی گردد و هنگامی که کودک به حالت عادی برگردد، تیک‌ها هم ناپدید می‌شوند. در کودکان کم سن‌تر برخی از انواع تیک‌ها نسبتاً شایع هستند و معمولاً نشانه بیماری نمی‌باشند، بنابراین تیک‌ها خطرناک نیستند؛ اما می‌توانند تحریک‌کننده باشند والدین هم نباید نسبت به تیک واکنش غیرطبیعی نشان دهند، زیرا ممکن است به اضطراب کودک افزوده شود و تیک را بیشتر کند. از سوی دیگر هر وقت کودک خسته شود، تیک‌های او بیشتر می‌شود پس والدین باید سعی کنند که استراحت کافی به کودکان‌شان بدهند، خونسرد باشند تا فشار روانی کودک شدت نیابد. همچنین اگر تیک کودک تکان دادن سر است، هیچگاه والدین او را تنها نگذارند و اطراف تخت‌خواب بالش‌هایی بگذارند تا به خودش صدمه نرساند. به لحاظ این که رفتارهای تیکی غالباً با فشار روحی تشدید می‌شوند عناصری را در زندگی کودک جست‌وجو کنید که ممکن است منشأ ناراحتی یا نگرانی او شود نظیر این که آیا آنان تلاش می‌کنند از تکالیف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آیا انتظارات ورزشی آنان بالاست؟ آیا مشکلات زناشویی باعث پریشانی آنها می‌شود؟
برای کاهش تنش‌های احتمالی کودکان تا آن جایی که ممکن است برای ایجاد آرامش و اطمینان و حذف موقعیت‌های تنش‌زا بکوشید و با آنان مهربان باشید. متخصصان تاکید دارند کودکان مبتلا به تیک‌های ناگهانی حرکتی یا گفتاری نیاز به صبر، محبت و آرامش والدین دارند. تیک‌ها هیچگاه ارادی نیست لذا این تیک‌ها با عصبانی شدن کودک تشدید می‌شود و به هنگام آرامش کودک کاهش می‌یابند به همین دلیل آرامش در محیط زندگی کودک مبتلا به تیک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و والدین کمتر باید به حالت‌های کودک خود توجه کنند.
بیشتر بخوانید:
رنگ اتاق کودک از نظر روانشناسی چگونه باید باشد؟
تیک‌ها چگونه درمان می‌شود؟
تیک‌های گذرا: این دسته از تیک‌ها بر حسب علت ایجادشان می‌توانند به صورت خود به خودی فروکش کنند یا به سمت اختلال تیک مزمن یا توره پیشرفت کنند. در خصوص درمان تیک می‌توان گفت در صورتی که تیک خفیف و گذرا مطرح باشد که اختلالی در عملکرد فرد ایجاد نمی‌کند، درمان لازم نیست. تنها به والدین و اطرافیان توصیه می‌شود از توجه زیاد به کودک و تیک‌های او، تذکر دادن مکرر به خاطر تیک، تحقیر و سرزنش کودک به خاطر آن، جدا خودداری کنند.
تیک مزمن: در موارد تیک مزمن یا تیک‌گذرای شدید که باعث مشکلاتی برای فرد شده است، بررسی مغز و اعصاب کودک لازم است و بعد از رد علل مغزی، درمان روانپزشکی آن انجام می‌شود.
درمان این اختلال به دو صورت دارویی و روان درمانی انجام می‌شود. در درمان دارویی از داروهای آنــتی‌سایــکوتــیک و ضداضطراب‌ها استفاده می‌شود و درمان روان درمانی مواردی شامل: رفتار درمانی، آموزش ریلکسیشن (تن آرامی)، آموزش به خانواده (همچون درک غیر ارادی بودن تیک، تذکر ندادن، توجه نکردن به این رفتار کودک و دوری از تحقیر او) صورت می‌گیرد.
