د‌كتر پروانه صفایی مقد‌م؛ متخصص رو انشناسی بالینی
برای تعریف لجبازی می‌توان این طور بیان کرد که یک رفتار مقابله‌ای در کودکان می‌باشد و زمانی که والدین با آن مواجه می‌شوند، رفتارهای متفاوتی از خودشان نشان می‌دهند.
لجبازی در کودکان راهی برای رسیدن به برخی از خواسته‌ها است.
مسئله مهم دیگری که وجود دارد این است که والدین باید بدانند که در مقابل لجبازی کودکان چه رفتاری از خودشان نشان دهند، زیرا در برخی مواقع رفتارهای والدین باعث تشدید لجبازی کودکان می‌شود.
سن لجبازى كودكان
لجبازی جزء مراحل طبیعی رشد کودک است و استثنا‌بردار هم نیست.
برخی اوقات از والدین می‌شنویم که «این بچه نیم وجبی داره تو روی من می‌ایسته»؛ این ایستادگی در مقابل والدین نیست و تا ۶ یا ۷ سالگی ادامه دارد و کم‌کم به مرحله کمون یا نهفتگی وارد می‌شود.
به طور کلی کودکان از صفر تا ۲ سالگی به شدت به ما وابسته‌اند. از ۲ تا ۳ سالگی آغاز لجبازی و منفی‌کاری است.
لجبازی یا در واقع منفی‌کاری جزء مراحل رشد کودک است.
تقریبا همه کودکان به درجاتی متفاوت، منفی‌کاری را از خود بروز می‌دهند.
معمولا لجبازی یا منفی‌کاری از ۲ سالگی شروع شده، در حدود ۳ تا ۴ سالگی به اوج می‌رسد و در حدود ۶ سالگی کاهش پیدا می‌کند.
نکته مهم این است که بچه‌ها از ۲ تا ۳ سالگی می‌خواهند خود را ثابت کنند و به استقلال برسند و والدین همین را «لجبازی» می‌نامند.
در حالی که این گونه رفتارها لجبازی نبوده، بلکه نوعی منفی‌کاری برای اثبات وجود و به دست آوردن استقلال است.
واکنش به لجبازی کودک
همه کودکان کارهایی را انجام می‌دهند که از آن منع شده‌اند. در این صورت عده‌ای از والدین یا با تنبیه کلامی یا بدنی با فرزند مقابله می‌کنند.
گروهی هم تلاش می‌کنند با دلیل و برهان خطای کودک را به او گوشزد کنند. برخی هم چشم‌پوشی می‌کنند و بی‌تفاوتند و در واقع نمی‌دانند چه واکنشی باید نشان دهند.
این درحالی است که می‌توان گفت به تعداد پدر و مادر‌ها شیوه‌های متفاوتی برای تربیت کودک وجود دارد، اما انضباط خشک و خشن و بی‌رحمانه قابل پذیرش نیست، بلکه رفتار والدین باید قاطع، محکم و توام با محبت باشد.
به گونه‌ای که کودک بدون تنبیه خود را ملزم به رعایت قوانین کند و این اطاعت زمانی به بهترین نحوه عمل می‌کند که کودکان احساس مسئولیت کنند و با این احساس از کاری که منع‌شان می‌کنیم صرف‌نظر کنند.
ما باید نظم را همراه با عشق و محبت به بچه‌ها آموزش بدهیم تا آن را بپذیرند.
در حالی که زمانی که دستور می‌دهیم مثل فرمان‌های ارتشی آنها با ما مقابله می‌کنند و به اصطلاح لجبازی می‌کنند.
مثلا بچه‌ها در ۳ سالگی یاد می‌گیرند خود و اطرافیان را دوست داشته باشند و به یکدیگر احترام بگذارند.
والدین می‌توانند به آنها آموزش دهند که یکی از احترام‌هایی که باید به محیط بگذارند، منظم نگه داشتن محیط است، یعنی اسباب‌بازی را جمع کنند و آشغال نریزند.
حال این کار را یا به خاطر احترام به پدر و مادر یا به محیط خانه انجام دهند، مهم نوع رفتار آنها است.
کودکان با بازیگوشی والدین را به تمسخر گرفته یا دست می‌اندازند تا ثابت کنند حرف‌شان را نمی‌شنوند، مثلا رفتاری که قبلا بلد بودند در یک محیط دیگر انجام نمی‌دهند.
کودک بلد است از قاشق و چنگال استفاده کند، اما جلوی مهمانان با دست غذا می‌خورد. این کار او به معنی عصبانی کردن پدر و مادر نیست و منظورش اثبات خود است.
علل لجبازی کودکان چیست؟
همانطور که در ابتدای مطلب هم به آن اشاره کردیم گاهی رفتارهای اشتباه والدین باعث لجبازی در کودک می‌شود.
یکی از عواملی که ممکن است باعث لجبازی در کودکان شود، از نظر بیولوژیکی اختلال در عملکرد غدد و اعصاب می‌باشد.
علاوه بر آن عواملی همچون پرکاری و کم‌کاری تیروئید، اضطراب‌های نهان، تناسب نداشتن قد و وزن کودک و برخی از رفتارهای والدین در محیط خانه باعث می‌شود که کودکان لجبازی را از آنها یاد بگیرند.
انواع سبک‌های توجه و رفتار والدین با کودکان نیز باعث لجبازی آنها می‌شود که در ادامه به طور اختصار به این موضوع و برخی دلایل دیگر که در لجبازی کودک نقش دارد می‌پردازیم.
* توجه بیش از حد و عدم توجه والدین به کودکان
* ناکامی
* سرزنش و امر و نهی بیش از حد والدین
* لجبازی ناشی از خشم درونی کودک
علت اصلی را دریابید
قبل از این که والدین بخواهند روشی برای درمان لجبازی کودک خود بیابند باید علت اصلی لجبازی کودک را به طور کامل بدانند.
زمانی که والدین بدانند چه چیزی باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه و حتی لجبازی در کودک‌شان می‌شود، بهتر می‌توانند لجبازی و رفتارهای فرزند خود را کنترل کنند.
چگونه با لجبازى كردن كودكان كنار بياييم؟
کودکان لجباز اغلب کودکان دشواری هستند و والدین و مراقبان آنها مدام باید با کودک کلنجار بروند تا او را راضی کنند که رفتار و انتخاب مناسب داشته باشد.
کودک در دو سه سالگی به طور طبیعی رفتار مقابله‌ای دارد و از کلمه «نه» و «خودم» زیاد استفاده می‌کند.
از حوالی سه تا شش سالگی لجبازی کودک شروع می‌شود که جزء ویژگی‌های مراحل رشد کودک است.
برخی رفتارهای لجبازانه که در بیشتر کودکان دیده می‌شود، عبارتند از:
* نافرمانی کودک از خواسته‌های پدر و مادر
* سرپیچی کردن از برخی خواسته‌ها که حتی ممکن است مورد علاقه خود کودک نیز باشد.
* گریه کردن، داد و بیداد و آسیب رساندن به خود یا پرت کردن وسایل
* ناسزا گفتن
* بی‌نظمی و غذا نخوردن
* ایستادن جلو تلویزیون
* داد و بیداد هنگام صحبت کردن دیگران
* بلند شدن از سر سفره غذا.
این گونه رفتارها به مرور کاهش می‌یابد و قابل کنترل می‌شود، اما ممکن است موضوع فقط یک لجبازی ساده نباشد و کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) باشد که نشانه‌های این اختلال عبارتند از:
* بدخلقی و اوقات تلخی‌های مداوم
* بحث بیش از حد با بزرگ ترها
* سرپیچی و عدم پیروی فعالانه از مقررات و خواسته‌های بزرگ‌ترها
* اقدام آگاهانه و تعمدی برای اذیت کردن و آزار رساندن به مردم
* سرزنش دیگران به خاطر بدرفتاری و اشتباه‌های خود
* زود رنجی و حساسیت بیش از حد
* دلخوری و خشم دائمی
* تند و زننده صحبت کردن هنگام عصبانیت
* کینه‌جویی
اگر حداقل چهار تا از علائم مذکور بیش از شش ماه در کودک وجود داشته باشد می‌توان گفت ممکن است کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) باشد.
این اختلال معمولا تا هشت سالگی آغاز می‌شود و برخی مواقع زودتر نیز دیده شده است. سن بروز آن معمولا بین هشت تا 12 سالگی است و شیوع آن قبل از سن بلوغ، در پسران بیشتر است.
در گام اول لازم است تشخیص صحیح صورت گیرد و مشخص شود اختلال وجود دارد یا لجبازی طبیعی.
همچنین از روش‌های درمان تعامل کودک ـ والد، بازی درمانی شناختی، خانواده درمانی و بررسی سبک‌های دلبستگی و قصه‌درمانی استفاده می‌شود.
راهکارهای درمان لجبازی در کودکان
رفتارهای مثبت کودک‌تان را تقویت کنید
گاهی والدین به قدری از رفتارهای پرخاشگرانه و همینطور لجبازی کودک‌شان خسته و ناراحت می‌شوند که رفتارهای مثبت کودک‌شان را نادیده می‌گیرند همین امر باعث می‌شود تا نسبت به تمامی رفتارهای‌های کودک خود حساس شوند.
والدین باید توجه داشته باشند که برای کاهش لجبازی کودک خود رفتارهای مثبت کودک‌شان را شناسایی و تقویت کنند، زیرا این کار به مرور زمان باعث می‌شود تا رفتارهای مثبت در کودک تقویت شده و بیشتر به انجام آنها بپردازد.
استقلال را به کودک‌تان آموزش دهید
در وهله اول والدین باید استقلال را به فرزند خود بیاموزند، زیرا کودکی که یاد گرفته است مستقل باشد و معمولا کارهای روزمره‌اش را خودش انجام دهد، کمتر از لجبازی برای رسیدن به آنچه که می‌خواهد استفاده می‌کند و همچنین زمانی که کودک کارهایش را خودش انجام می‌دهد انرژی مثبت و اعتماد به نفس زیادی به دست می‌آورد.
بیشتر بخوانید:
بچه های خود محور!
