تحلیل نوروسایکولوژیک بازی‌های کودکان
هدف مقاله حاضر آن است که ضمن بازشناسی و تحلیل عصبی- روانشناختی بازی‌های بومی ایران از منظری عصبی- روانشناختی، فضای جدیدی را پیش روی متخصصان تعلیم و تربیت و بهداشت و درمان و بویژه دست‌اندرکاران آموزش توانبخشی کودکان استثنایی بیافریند. با توجه به ابعاد سه‌گانه (ارتقا، پیشگیری و درمان) به تبیین و توضیح کارکردهای مختلف بازی‌های بومی پرداخته تا ضمن ارایه نمونه‌هایی از برنامه‌های آموزشی و توانبخشی مبتنی بر بازی‌های بومی گامی به سوی بومی کردن و جامعه محور کردن فعالیت‌های آموزشی و توانبخشی برداریم.
در این مقاله سعی داریم با بررسی آناتومیک و تحلیل فعالیت و با تحلیل زیربناهای عصبی- روانشناختی و فیزیولوژیک نمونه‌هایی از بازی‌های بومی ایران، جایگاه و ظرفیت‌های این بازی‌ها برای طراحی بسته‌های آموزشی- توانبخشی و اجرای مداخلات مربوط به اختلالات خام حرکتی و اختلال هماهنگی مربوط به رشد (DCD)، بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، ناتوانی‌های ویژه یادگیری (SLD) و اختلالات رفتاری- هیجانی (BED) را مورد بررسی قرار دهیم. بازی فرصت مناسبی برای تحرک، تفکر و هیجان است.
بازی فعالیتی که هر فردی را متناسب با توانایی‌هایش به چالش حرکتی و روانشناختی می‌کشاند و زمینه تقویت و ارتقای عملکرد را فراهم می‌آورد. تحول و تکامل بهنجار و نابهنجاری‌های حسی عصبی و ترمیم و توانبخشی آنها هر دو جریانهایی هستند که با بازی پیوندی عمیق دارند، از این رو بازی می‌بایست جزء جدایی‌ناپذیر زندگی کودکان و فعالیت‌های آموزشی و توانبخشی باشد.
سیستم عصبی انسان در ابتدای تولد ناپخته است و ساختار ناقصی دارد. بخصوص از نظر ارتباطات عصبی و شرط لازم برای بلوغ عصبی مناسب، وجود حداقل زیستی عصبی که در معرض محرک‌های بیرونی و بویژه تمرین و مهارت‌ورزی می‌باشد.(کورتز، 2003)
بنابراین تحول جسمانی، ادراکی، شناختی و هیجانی کودک مرهون محیط غنی و فعالیت‌های مناسبی است که فرصت تمرین، تقویت عصبی- عضلانی، تعامل عاطفی هیجانی را فراهم آورد و بازی تمامی این فرصت‌ها را در خود جای داده و به کودک و جامعه هدیه می‌نماید. زیست‌شناسان و رفتارشناسان گفته‌اند علاقه انسان به بازی ارتباط تنگاتنگی با کنجکاوی‌های ذهنی او در کشف و شناخت خود و محیط پیرامونش دارد(قزل ایاق ، 1379)، بازی‌های بومی ایران که ریشه در خلاقیت و نیک‌اندیشی پیشینیان این مرز و بوم دارد و در بافت مناسب اجتماعی- فرهنگی شکل گرفته و توانسته است با استفاده بهینه از حداقل امکانات و فضا حداکثر تحریک حسی- عصبی و کنش حرکتی را ایجاد نموده و متناسب با توانایی افراد باعث افزایش توانایی ادراکی، حرکتی و شناختی- هیجانی آنها گردد. ضرورت احیا جایگاه بازی‌های بومی در تعلیم و تربیت و کاربردی کردن آنها در توانبخشی با توجه به ویژگی‌ها و پتانسیل‌های بی‌نظیر آنها، امری ثمربخش و انکارناپذیر است و استخراج برنامه‌های ارتقایی تکاملی و آموزشی و توانبخشی مبتنی بر بازی‌های بومی گامی به سوی بومی کردن و جامعه محور کردن فعالیت‌های آموزشی و توانبخشی می‌باشد.
بازشناسی و تحلیل عصبی- روانشناختی بازی‌های بومی ایران می‌تواند فضای جدیدی را پیش روی متخصصان تعلیم و تربیت و بهداشت و درمان و بویژه دست‌اندرکاران آموزش و توانبخشی کودکان استثنایی بیافریند و مقاله حاضر می‌کوشد با توصیف، تحلیل و تبیین کارکردهای آموزشی و توانبخشی بازهای بومی از منظر حسی- عصبی، سرآغازی برای برانگیختن ایده‌ها و ترویج راهکارهای مناسب در زمینه پژوهش و درمانگری ملهم از بازی‌های بومی باشد.
بازی و استفاده درمانی- آموزشی از بازی از دیر باز یکی از محور‌های اصلی نظریه‌پردازی و فعالیت بالینی و آموزش حوزه کودکان را به خود اختصاص داده است و دوره‌های طلایی رشد کودک از مسیر بازی می‌گذرد. رشد عضلانی- عصبی و رشد ادراکی- شناختی کودک مرهون بازی‌هایی است که از بازتاب‌های اولیه آغاز شده و با تکرار و تمرین (نظیر حرکات دورانی پیاژه‌ای) ادامه یافته و به فرآیندهای پیچیده‌تری تکامل می‌یابد و بویژه در طی سال‌های نخستین که مغز با کمیت و کیفیت فزاینده‌ای در حال شکل‌گیری است، ضرورت وجود محیط تحریکی و غنی اهمیت بیشتری می‌یابد. در فرآیند طبیعی بازی‌ها، کودکان ابتدا خود و سپس جهان بیرونی را درک کرده و می‌شناسند و سپس با بازی‌های تعاملی و نمادین با والدین و همسالان به جامعه وارد شده و نقش آینده خود را تمرین می‌کنند، تسلط بر خود، کنترل و هماهنگی عصبی- عضلانی، تفکر و حل مساله و همکاری و اشتراک مساعی را ابتدا در بازی می‌آموزند، تمرین می‌کنند و درونی می‌نمایند. رشد نورو فیزیولوژیک زیر بنای دیگر ابعاد رشد است. وجود حد مناسبی از رشد نورو فیزیولوژیک آمادگی رشد و نمو ادراکی- حرکتی و شناختی- هیجانی فرد را فراهم می‌سازد و بارور شدن استعدادها و توانایی‌های فرد را تضمین می‌نماید و به عکس وجود هر میزان نقصان و بدکارکردی نورو فیزیولوژیک باعث محدودیت‌ها و نابهنجاری‌هایی در تمامی ابعاد رشد می‌شود(زیگوریت ، 2000).
بازی‌های بومی ایران دارای انواع و سطوح مختلفی هستند که عموما هر کدام به نحوی سیستم عصبی را فعال ساخته و درگیر می‌نمایند و از این طریق ضمن ایجاد نشاط و آمادگی عصبی، موجب برانگیختگی و تعامل بخش‌های حسی- ادراکی و تصمیم‌گیری شده و بطور کلی زمینه نوعی یکپارچگی حسی- حرکتی را بوجود می‌آورد.
