زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر غزاله اسلامیان : دکتری تخصصی علوم تغذیه ، عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

تحریریه زندگی آنلاین : در پنج قسمت گذشته به نوع تغذیه والدین از قبل از اقدام به بارداری تا دوران شیردهی برای طلایی‌تر شدن 1000 روز اول زندگی فرزندشان مطالبی را ارائه کردیم. در این قسمت به اهمیت تغذیه تکمیلی و تغذیه کودک تا پایان 2 سالگی خواهیم پرداخت. پس از شش ماهگی نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار تنها با دریافت شیر مادر یا شیر خشک تأمین نمی‌شود؛ بلکه باید علاوه بر شیر، تغذیه تکمیلی را نیز برای او شروع کرد. همزمان با شروع غذای کمکی، تغذیه با شیر مادر همچنان مکرر و بر اساس میل و تقاضای او، ادامه خواهد داشت. از 6 ماهگی تا پایان یک سالگی ابتدا شیرخوار با شیر مادر تغذیه می‌شود و سپس غذای تکمیلی به او باید داده شود. مادران باید غذای کمکی را از نظر نوع و از نظر مقدار به تدریج شروع و متناسب با اشتهای کودک بیشتر کنند. برای شروع از یک نوع ماده غذایی ساده و مجاز باید استفاده نمایند و کم‌کم به مخلوطی از چند ماده برسانند. به غذای کمکی نباید نمک، شکر، سس، رب گوجه‌فرنگی و ادویه اضافه کرد. با شروع غذای کمکی، آب جوشیده خنک شده به دفعات مورد علاقه، به شیرخوار داده شود. کودکان شیرخوار در کشور ما قطره آهن و قطره ویتامین A و D را بر اساس دستور العمل‌های وزارت بهداشت باید به طور روزانه مصرف کنند.

 بیشتربخوانید:

1000روز سـرنوشت‌ساز (قسمت اول)

8-6  ماهگی

در پایان 6 ماهگی، تغذیه تکمیلی کودک باید شروع شود، البته برای برخی کودکان ممکن است بر اساس نظر متخصص اطفال، کمی زودتر از 6 ماهگی تغذیه تکمیلی آغاز شود. در شروع، غذاها باید نسبتاً رقیق، اما کمی غلیظ‌تر از شیر مادر تهیه شوند.

به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع غذاها باید افزوده شود تا شیرخوار بتواند ضمن آشنا شدن با مزه و قوام غذاها به جویدن هم عادت کند. در وعده‌های اول شروع غذای کمکی، دادن یک تا دو قاشق مرباخوری از غذا در هر بار کافی است. کودک کم‌کم یاد می‌گیرد که چگونه با استفاده از لب‌ها و دهانش غذا را از قاشق برداشته و با کمک زبانش به سمت حلق ببرد و ببلعد. گاهی ممکن است شیرخوار، غذا را با زبانش به بیرون از دهان بدهد.

این مسأله دلیل بر دوست نداشتن غذا نیست، بلکه این کار یک امر طبیعی است و کودک با فرآیند غذا خوردن در حال آشنا شدن است. اولین غذای کمکی باید نرم و ساده باشد که معمولاً از برنج (فرنی آرد برنج) استفاده می‌شود. این فرنی با شیر مادر بهتر است تهیه شود. در ادامه حریره بادام نیز غذای مناسبی برای این زمان است.  در ادامه سوپ تهیه شده با ترکیب برنج و گوشت (ماهیچه گوسفندی، ران یا سینه مرغ) با غلظتی شبیه به غلظت ماست برای کودک باید آماده شود و به تدریج سبزیجات مجاز مانند هویج، جعفری، شوید، گشنیز، کرفس، کدو سبز، کدو حلوایی، نخود سبز، لوبیا سبز و سیب‌زمینی یک به یک در روزهای مجزا به این ترکیب اضافه شود. به منظور حفظ ارزش غذایی، سبزیجات لطیف‌تر مانند جعفری، شوید و گشنیز را باید در اواخر پخت به سوپ اضافه کرد. سوپ تهیه شده را نباید صاف کرد، بلکه با پشت قاشق یا گوشت‌کوب، باید له و نرم شود، زیرا ارزش غذایی آب سوپ یا سوپ صاف شده از ارزش غذایی سوپ له شده کمتر است. از پوره سبزی‌ها و میوه‌های مجاز برای این دوران حتماً باید استفاده کرد. پوره سیب‌زمینی، هویج، شلغم، کدو و گل‌کلم به عنوان سبزیجات مجاز و گرمک یا موز کاملاً رسیده و همچنین سیب یا گلابی پخته شده نیز به عنوان میوه‌های مجاز انتخاب‌های مناسبی هستند. برای نرم کردن پوره‌ها می‌توان از شیر مادر استفاده کرد.

به تدریج تا پایان هفت ماهگی تنوع غذایی افزایش می‌یابد و قوام غذاها بیشتر می‌شود. برای مثال می‌توان با ترکیب انواع گوشت و سبزی‌های مجاز، سوپ‌های غلیظ‌تر تهیه کرد. بلغور جو یا برخی حبوبات که هضم آسان‌تری دارند (عدس و ماش) به سوپ یا آش تهیه شده برای کودک اضافه شود. افزودن عدس یا ماش جوانه زده به سوپ، پوره یا فرنی تهیه شده برای کودک، ارزش غذایی آن را افزایش می‌دهد. علاوه بر پوره میوه از میوه‌های رسیده و نرم مجاز به صورت رنده شده یا تکه‌های خیلی کوچک به برنامه غذایی کودک باید اضافه کرد. آب‌میوه طبیعی نیز با استفاده از میوه‌های مجاز با رعایت بهداشت باید تهیه شود. برای شروع از مقدار کم با کمی آب جوشیده خنک مخلوط شود و سپس رفته‌رفته حجم آن افزایش یابد. توصیه می‌شود برای دادن مایعات از فنجان کوچک استفاده شود. ماست کم‌چرب پاستوریزه همراه یا به صورت مجزا از غذا و همچنین پنیر کم‌نمک پاستوریزه را نیز می‌توان به صورت رنده شده به سوپ کودک اضافه کرد.

در طی 6 تا 8 ماهگی، شیرخوار باید با شیر مادر به صورت مکرر و دو تا سه بار در روز با تغذیه تکمیلی تغذیه شود. اگر شیرخوار تمایل داشت یک یا دو میان‌وعده نیز به برنامه غذایی اضافه شود.

  بیشتربخوانید:

1000روزسرنوشت‌ساز(قسمت دوم)

12-9 ماهگی

در 12-9 ماهگی نیز، شیر مادر همچنان بر اساس میل و تقاضای شیرخوار باید داده شود. توصیه می‌شود در این دوران شیر مادر پس از غذای کمکی به شیرخوار داده شود. کودک می‌تواند غذاهایی با غلظت بیشتر به صورت حلیم یا پلو را دریافت کند. غذاهای انگشتی را با دست خود بردارد. در این دوران غذاهای جامد نرم باید به کودک داده شود تا در ماه‌های بعدی از دریافت غذاهای جامد امتناع نکند. نان، ذرت، ماکارونی، رشته‌فرنگی و همچنین سایر حبوبات به برنامه غذایی کودک اضافه می‌شود. دفعات تغذیه با غذاها 3 تا 4 وعده باید باشد و اگر شیرخوار میل داشت یک تا دو میان‌وعده نیز در برنامه غذایی در نظر گرفته شود. در طی این ماه‌ها رفته رفته مهارت جویدن کودک نیز کامل‌تر می‌شود. در وعده‌های غذایی می‌توان از کته‌ها، پلوها و خوراک‌ها استفاده کرد و در یک سالگی کودک می‌تواند از غذای خانواده استفاده کند. اضافه کردن روغن زیتون، روغن کلزا، کره و ماست به منظور افزایش انرژی غذای کودک توصیه می‌شود. از تکه‌های کوچک میوه، عدسی، نان و خرما، بستنی پاستوریزه ساده و انواع بیسکویت‌های ساده بدون کرم و خامه را می‌توان برای میان‌وعده استفاده کرد.

در رابطه با مصرف انواع توت، گیلاس، آلبالو، خربزه، کیوی و شیر گاو به دلیل حساسیت و عدم تکامل کامل کلیه‌ها با متخصص اطفال مشورت شود. عسل به دلیل احتمال آلودگی به بوتولیسم نباید به کودک کمتر از یکسال داده شود، زیرا ایمنی مورد نیاز برای مقاومت در برابر آن را ندارد.

 بیشتربخوانید:

میان وعده‌های مفید برای خانم‌های باردار

تغذیه ماه به ماه در دوران بارداری

2-1 سالگی

دوره کودکی تأثیر مهمی بر شکل‌گیری عادات فردی از جمله عادات غذایی در دوران‌های مختلف زندگی دارد، چراکه عادات غذایی دوران کودکی احتمالاً تا دوران بزرگسالی ادامه می‌یابد و ممکن است زمینه بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند دیابت و پرفشاری خون را فراهم آورد، بنابراین نقش پدر و مادر در تغذیه کودکان، بسیار مهم است.

در سال‌های ابتدایی زندگی کودک، افزایش وزن و قد دو تغییر اساسی در رشد و تکامل به حساب می‌آیند، بنابراین تغذیه کودک باید به نوعی باشد که پاسخگوی نیاز کودک به انرژی و پروتئین، اسیدهای چرب ضروری، فیبرها، ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف باشد.

اگر کودکان از یک رژیم متعادل شامل تمام گروه‌های غذایی پیروی کنند، انرژی و مواد مغذی لازم برای آن‌ها تأمین می‌شود که برای رشد و سلامت ذهن آن‌ها و همچنین کنترل وزن آن‌ها مهم است و از طرفی نیازی به مصرف مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی نخواهند داشت.

کودکان 1 تا 2 سال به دلیل رشد سریع و فعال‌تر شدن، نیاز به انرژی بیشتری دارند. همچنین کودکان، مقاومت کافی در برابر بسیاری از بیماری‌ها را ندارند و دندان‌هایشان نیز کامل نشده است و از طرفی، حجم معده کوچکی دارند که وعده‌های غذایی حجیم را نمی‌تواند تحمل کند، بنابراین باید غذاهایشان کم‌حجم، پر انرژی و زود هضم باشد و باید وعده‌های غذایی کوچک را در تعداد دفعات بیشتر دریافت کنند.

در حالت ایده‌آل، کودکان باید دریافت غذاها و نوشیدنی‌های شیرین را محدود کنند و آن‌ها را در برخی از میان‌وعده‌های غذایی با مقدار محدود، میل کنند. همچنین کودکان نوپا در این دوران شروع به «نه» گفتن می‌کنند و می‌توانند درباره آنچه می‌خورند اظهار نظر کنند.

بنابراین والدین باید مهارت‌های لازم برای مدیریت این دوران را به دست آورند و تسلیم خواست کودک خود نشوند. بیشتر کودکان خردسال از غذاها و نوشیدنی‌های شیرین لذت می‌برند. با این حال، بهتر است در وعده‌های غذایی، غذاها و نوشیدنی‌های حاوی شکر تهیه نشود، زیرا این امر علاوه بر شکل‌گیری عادت بد غذایی، می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان‌ها شود.

همچنین از غذاها، به ویژه غذاهای شیرین، نباید به عنوان پاداش استفاده شود، این امر می‌تواند کودک را ترغیب کند تا به غذاهای شیرین بیشتر روی آورد و از دریافت غذاهای سالم، امتناع کند و احتمالاً منجر به افزایش علاقه به غذاهای شیرین شود. همچنین از دادن غذاهای فرآوری شده به کودکان خودداری کنید و به دنبال گزینه‌های کم‌نمک باشید.

بنابراین بر اساس مطالب ذکر شده در این 6 قسمت، 1000 روز ابتدایی زندگی هر کودک در صورتی طلایی‌تر می‌شود که مادر و پدری آگاه داشته باشد که از قبل از اقدام به بارداری به وضعیت سلامت و تغذیه خود توجه کنند و اقدامات درست و اصولی را در این دوران برای خود، سلامت فرزند و حتی نسل‌های آینده انجام دهند.