دكتر مهناز صلحی؛ دكترای تخصصی آموزش بهداشت و ارتقا سلامت
وقتی كودك به پشت (طاق باز) خوابیده باشد، سرش را به یك طرف می‌چرخاند و بازو و پای همان طرف را به سمت بیرون می‌كشد یا هر دو بازویش خم و زانوهایش از هم جدا می‌شود و كف پاها به طرف داخل می‌چرخد.
در این دوره از رشد كودك شاهد رفتارهای زیر خواهیم بود
1- حركات بزرگ و نامنظم دست و پاها وجود دارد و بازوها فعالتر از پاها هستند. در موقع استراحت دست‌ها را بسته نگاه می‌دارد و انگشت شست به داخل می‌چرخد اما گاه گاهی باز كردن دست‌ها شروع می‌شود. انگشتان و پنجه‌هایش در امتداد حركات ماهیچه‌های بازكننده دست و پاها به سمت بیرون حركت می‌كنند. هنگامی كه با انگشت گونه‌اش را در قسمت كنار لب لمس كنیم، به منظور مكیدن آن به همان طرف بر می‌گردد. زمانی كه گوشش به آرامی مالش داده شود سرش را دور می‌كند.
2- وقتی از رختخوابش برداشته می‌شود، سرش در حالی كه شل است پایین می‌افتد مگر اینكه با دست نگه داشته شود. هنگامی كه دستانش را بگیریم و به سمت خود بكشیم تا از حالت درازكش بلند شود و بنشیند، تا وقتی بدنش عمود شود سرش عقب می‌ماند و قبل از اینكه سر به سمت جلو بیفتد یك لحظه راست می‌شود.
3- وقتی در وضعیت نشسته نگه‌داشته شود پشتش یك انحنای كامل پیدا می‌كند.
4- وقتی نوزاد را از شكمش آویزان نگه می‌داریم، سرش با بدنش در یك خط قرار می‌گیرد و لب‌هایش حالت نیمه باز دارد.
5- هنگامی كه نوزاد را روی شكم قرار دهیم (حالت دمر)، فوری سرش به همان طرف خم می‌شود، بازوها و پاهایش خم می‌شود، آرنج‌هایش از بدن دور می‌شوند و كفل‌هایش تا حدی بالا می‌رود. 6- وقتی نوزاد روی سطح سفتی نگه داشته شود، پاهایش را به پایین فشار می‌دهد، بدنش را صاف می‌كند و معمولاً واكنشی برای حركت «راه رفتن» انجام می‌دهد. تحریك کف پا با لبه میز حالت «توقف بر لبه پیاده رو» را ایجاد می‌كند.
بینایی و حركات ظریف
7- مردمك چشم‌های نوزاد به نور واكنش نشان می‌دهد. سر و چشمانش را به سوی منبع نور روشن برمی‌گرداند. به نور آفتاب منتشر از پنجره، نور چراغ روی میز یا دیوار سفید رنگ نورانی خیره می‌شود. نور چراغ قوه کوچک را در فاصله سی سانتی‌متری با چشم‌هایش دنبال می‌كند. وقتی نور چراغ قوه کوچک، مستقیم به چشم‌هایش تابانده شود، چشم‌هایش را می‌بندد.
به اسباب بازی درخشان آویزانی كه در فاصله بینایی پانزده تا بیست و پنج سانتی‌متری نوزاد نگه داشته شده و به آرامی به سمت صورت او نزدیك و دور می‌شود، خیره نگاه می‌كند. در این سن كودك متمركز می‌شود و حالت دنبال كردن اشیاء یا صورت افراد با چشم به طور افقی از یك طرف به سمت خط وسط همراه با حركت صورت در ربع دایره یا بیشتر، قبل از اینكه سر از عقب به طرفین بیفتد وجود دارد.
8 و 9- از حدود سه هفتگی، وقتی در حال شیرخوردن است یا با او صحبت می‌شود به صورت فرد آشنا كه نزدیك به اوست نگاه می‌كند، همچنین هشیاری نسبت به حركات بیانی چهره افزایش می‌یابد. چشمك زدن تدافعی در شش تا هشت هفتگی نوزاد به وجود می‌آید.
در این سن كودك با شنیدن صداهای ناگهانی از جا می‌پرد، سفت می‌شود، می‌لرزد، چشمك می‌زند، چشم‌هایش را به طرف بالا می‌گرداند، كفل‌هایش را باز می‌كند، انگشتان و پنجه‌هایش را به سمت بیرون حركت می‌دهد و ممكن است گریه كند. وقتی زنگ كوچكی به آرامی به صدا درمی‌آید حركات او به طور آنی قطع می‌شود، ممكن است چشم‌ها و سرش را به سوی منبع صدا حركت دهد اما هنوز نمی‌تواند منبع صدا را تعیین كند.
جیغ و داد كردن متوقف می‌شود و به طور معمول به سمت صدای نزدیك گفتار انسانی یا سروصدای بلند و طولانی مانند صدای جاروبرقی برمی‌گردد. اما هنگامی كه خودش جیغ می‌زند یا شیر می‌خورد این كار را نمی‌كند. زمانی كه خشنود و راضی است با گلویش سروصدای كمی تولید می‌كند.
از هفته پنجم یا ششم در پاسخ به گفتار والدینش یا کسی که از او مراقبت می‌کند، از خود صدا در می‌آورد. هنگامی كه گرسنه است یا ناراحت است به شدت گریه می‌كند.
تذكر: بچه‌هایی كه دچار آسیب شنوایی هستند هم رفلكس متداول گریه كردن و سروصدا درآوردن را دارند اما هنگامی كه آسیب شنوایشان خیلی شدید باشد، واكنش از جا پریدن را فقط نسبت به سر و صداهای ناگهانی نشان می‌دهند. كودكانی كه دچار آسیب شدید بینایی هستند هم ممكن است چشمانشان را به سوی وسیله صداساز حركت دهند. بنابراین همیشه باید دنبال كردن با چشم و پاسخ شنوایی، به طور جداگانه آزمایش شود.
رفتار اجتماعی و بازی
در این سن نوزاد به خوبی می‌مكد. وقتی در حال شیرخوردن یا تقلا نباشد، بیشتر اوقات می‌خوابد. هنوز بیان او مبهم است اما در مقایسه با قبل هوشیارتر می‌شود، در حدود پنج یا شش هفتگی لبخند زدن اجتماعی و صداسازی برای پاسخ دادن ایجاد می‌شود.
به طور معمول دست‌ها بسته است اما اگر باز باشد وقتی كف دستش با انگشت لمس شود، آن را چنگ می‌زند. وقتی از جایش برداشته شود و با او صحبت كنند گریه را قطع می‌كند. برای نگاه كردن به صورت فردی كه نزدیك اوست و با او صحبت می‌كند، می‌چرخد. هنگامی كه حمل می‌شود و موقع لباس پوشاندن و حمام كردن باید سرش را نگه داشت. پذیرش انفعالی حمام كردن و لباس پوشاندن كه به طور معمول انجام می‌شود به تدریج موجب آگاهی اولیه و پاسخگویی كودك می‌شود.
