دکتر شادی نعیمی؛ متخصص نوزادان و کودکان
وقتی در بچه‌ها صحبت از فتق می‌شود، دو نوع فتق به ذهن‌مان می‌رسد: فتق اینگوینال (مغبنی) و فتق نافی. فتق اینگوینال تقریبا در همه جای دنیا، شایع‌ترین مشکل جراحی بچه‌ها تلقی می‌شود.
در سه تا پنج درصد بچه‌هایی که با مدت حاملگی کامل به دنیا می‌آیند، اتفاق می‌افتد و تقریبا یک سوم موارد آن همیشه زیر شش ماه تشخیص داده می‌شود.
در بچه‌های نارس که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، ممکن است که میزان تشخیص فتق تا 30 درصد هم باشد.
در 10 درصد بچه‌هایی که فتق تشخیص داده می‌شود، اگر خوب از خانواده شرح حال گرفته شود، تاریخچه فامیلی هم وجود دارد.
بیشتر وقت‌ها یعنی در 60 درصد موارد، فتق در طرف راست است، در 25 درصد طرف چپ است و در 15 درصد موارد هم می‌تواند دو طرفه باشد.
به طور کلی جدار شکم و لگن قرار است که در دوران جنینی، به طور کامل بسته شود.
به دلایلی که زیاد شناخته شده نیست، در بعضی از بچه‌ها در ناحیه‌ای که به آن حلقه اینگوینال (حلقه مغبنی) گفته می‌شود، جدار مقداری سست می‌ماند و خوب بسته نمی‌شود.
این ضعف دیواره می‌تواند باعث شود که در پسران، روده و در دختران، گاهی غیر از روده، تخمدان هم از آنجا به خارج از شکم راه پیدا کند.
علامت فتق
معمولا تظاهر فتق به این ترتیب است که یا پزشک در معاینه آن را پیدا می‌کند و یا مادر وقتی از بچه مراقبت می‌کند، متوجه می‌شود برجستگی نرمی در حوالی کشاله ران یا زیر شکم در دو طرف ناف به وجود آمده که گاهی اوقات موجود است و گاهی وقت‌ها نیست و اگر بیشتر دقت کنند متوجه می‌شوند که در زمان زور زدن یا گریه کردن، این برجستگی کاملا واضح می‌شود.
بعضی اوقات این ضعف دیواره خیلی خفیف است، به طوری که روده و احشای شکمی از آنجا نمی‌تواند رد شود و فقط مایع رد می‌شود که در آن صورت در پسرها در کیسه اطراف بیضه، مقداری مایع اطراف بیضه دیده می‌شود که به آن «هیدروسل» گفته می‌شود و بحث آن از بحث فتق جدا است.
عارضه‌دار شدن فتق
به طور کلی وقتی در بچه‌ها از فتق و به خصوص فتق اینگوینال صحبت می‌کنیم، احتمال عارضه‌دار شدن آن و اینکه احشای شکمی در فتق گیر بکند، متاسفانه زیاد است، بنابراین وقتی در کودکی تشخیص فتق می‌دهیم، سعی می‌کنیم همان موقع کودک را با خانواده، نزد همکار جراح بفرستیم تا قرار اصلاح و جراحی برای او گذاشته شود، چون نمی‌توانیم صبر کنیم به این امید که خودش خوب شود، زیرا خود بخود خوب‌شونده نیست و راهی جز درمان جراحی ندارد و هدف ما از این عجله و ارسال ایشان نزد جراح این است که کار به جایی نرسد که مثلا لوپ‌های روده آنجا گیر کنند یا خونرسانی مختل شود و یا احتمال صدمه به این اعضا به وجود بیاید و کلا بچه در شرایط اورژانسی قرار بگیرد که در آن صورت دیگر حق انتخابی وجود ندارد و واقعا در یکی دو ساعت باید کار کودک انجام شود، وگرنه عیب و ایراد عضوی ایجاد می‌شود.
اگر احیانا تشخیصی داده نشود یا دیررس اقدام شود و این گیر افتادن فتق اتفاق بیفتد، علائم به این شکل است که همان برجستگی نرمی که قبلا احساس می‌شد، قرمز، متورم و ضربان‌دار شده، بچه به شدت بی‌قرار و بی‌تاب می‌شود، چیزی نمی‌تواند بخورد، مدفوع نمی‌کند و دل‌درد و استفراغ‌های تکرار شونده و پشت هم دارد که در چنین شرایطی تقریبا ظرف یکی دو ساعت، بچه باید به اتاق عمل فرستاده شود و کار اصلاح انجام گردد.
وقتی فتق تشخیص داده می‌شود و کودک برای جراحی فرستاده می‌شود، اگر زیر یکسال باشد، وقتی بچه بیهوش است، همکاران جراح، حتما طرف مقابل را هم بررسی می‌کنند و بیشتر موارد در طرف مقابل هم ترمیم انجام می‌شود، چون اگر بچه‌‌ای زیر یکسال یک طرف فتقش عمل شود، خیلی احتمال دارد که در طرف مقابل عود داشته باشد و چون نمی‌خواهیم کودک به این دلیل دوبار به اتاق عمل برود، حتما این کار را انجام می‌دهند.
مراقبت‌های بعد از عمل
عمل فتق یک جراحی کوتاه مدت و بی‌خطر است و نتیجه آن معمولا خیلی عالی است، ترمیم کامل است و حدود یکساعت طول می‌کشد.
یکی دو ساعت هم به هوش آمدن و ریکاوری طول می‌کشد و بعد از آن اگر کودک مشکلی نداشته باشد، یک ساعت هم صبر می‌کنند تا هوشیاری کامل شده و مایعات به کودک داده شود و اگر کودک توان تحمل مایعات را داشته باشد، به راحتی به منزل می‌رود.
برای مسکن از مسکن‌های معمولی مانند استامینوفن و پروفن استفاده می‌کنند و فقط کافی است یکی دو روز کودک ورزش و فعالیت زیادی نداشته باشد و به حالت استراحت باشد.
روز دوم هم معمولا به جراح مراجعه می‌شود و پانسمان برداشته می‌شود. از آن به بعد فقط این محل قرار است که شستشو داده شده و تمیز نگه داشته شود و به طور کلی در کودکان خیلی احتیاج به اینکه محدودیت فعالیت و دستورات خاصی داده شود، نیست و فقط از مادران خواهش می‌شود ضربه مستقیمی به این ناحیه وارد نشود.
معمولا ظرف یکی دو هفته (تا زمانی که ترمیم کامل شود)، اگر به اطراف ناحیه فتق دست بزنند، کمی سفتی احساس می‌شود که آن هم بعدا برطرف شده و هیچ مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌شود.
فتق نافی
همان طور که گفته شد، غیر از فتق اینگوینال، فتق نافی هم در بچه‌ها وجود دارد. فتق نافی در بچه‌های نارس شایع‌تر است.
حدود 1 نفر از 8-7 بچه می‌تواند فتق نافی داشته باشد، البته در بچه‌هایی که بیماری‌های خاصی مانند سندرم داون دارند هم شایع‌تر است.
تشخیص فتق نافی هم به همان صورت یک برجستگی گرد تقریبا از سایز یک گردو تا یک هلو در محل ناف است که هنگام گریه کردن و زور زدن واضح‌تر می‌شود.
در مورد فتق نافی بر خلاف فتق اینگوینال اکثر موارد خود به خود بسته می‌شود، یعنی از نظر آماری 90-80 درصد این فتق‌ها، زیر سه ماه به طور کامل بسته می‌شوند.
فقط موارد خیلی کمی از فتق‌های خیلی بزرگ یا در بچه‌هایی که بیماری‌های زمینه‌ای مثل سندرم داون دارند، هستند که تا 10 سالگی هم فتق بسته نمی‌شود و اگر فتقی تا 10 سالگی بسته نشود، اقدام به جراحی و ترمیم می‌شود و البته فتق‌هایی که بعد از زمان بلوغ یا بعد از زایمان، بر اثر جراحی‌های شکم و عوامل دیگر ایجاد می‌شوند، دیگر جزء این گروه فتق‌های دوران بچگی نیستند و بدیهی است که همه آنها احتیاج به ترمیم دارند.
در مورد فتق نافی هم در هر مرحله‌ای که صبر می‌کنیم تا خودش بسته شود، اگر حالت اورژانسی پیش بیاید، یعنی احشای شکم داخل آن گیر بیفتد و دردناک شود و استفراغ و دل درد و بی‌قراری پیدا شود، ناچار هستیم که کودک را به طور اورژانسی به اتاق عمل ببریم.
فقط چیزی که برایمان خیلی امیدوار کننده است این است که ترمیم فتق‌ها چه فتق نافی و چه اینگوینال در بچه‌ها خیلی خوش‌عاقبت است و یک درمان قطعی است و با وجود تمام تکنیک‌های جدیدی که در بزرگسالان استفاده می‌شود، متاسفانه در ترمیم فتق در بزرگسالی آن اندازه که در بچه‌ها نزدیک به 100 درصد موفق هستیم، هنوز آنقدر نمی‌توانیم موفق عمل کنیم.
