دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص نوزادان و کودکان
شرح حال و معاینه ضروری است ولی انجام EEG (نوار مغز) نیز بسیار کمک کننده است.
مهم‌ترین این حالات عبارتند از:
آپنه یا توقف تنفسی: که اغلب در نوزادان بخصوص نوزادان نارس رخ می‌دهد، در این حالات باید نوزاد حتماً بستری شده و بر اساس سایر علائم همراه تشخیص دقیق صورت بگیرد.
حملات ریسه رفتن: حملات ریسه رفتن یا حبس نفس به دو شکل متفاوت دیده می‌شود. در نوع اول کودک به شدت رنگ‌پریده می‌شود اما در نوع دوم که شایع‌تر است کودک دچار کبودی و سیاهی لب‌ها و چهره می‌شود.
این حالت ریسه رفتن اغلب با یک گریه شروع می‌شود (که در نوع رنگ پریده به صورت گریه بی‌صدا و همراه رنگ‌پریدگی شدید است) سپس تنفس متوقف شده و سیاهی و کبودی چهره رخ می‌دهد.
این حملات معمولاً در سنین بین 6 تا 18 ماهگی شروع می‌شود. در موارد شدید به خصوص در نوع حملات رنگ‌پریده، ممکن است حتی تشنج هم رخ دهد. عواملی که باعث بروز و تحریک ریسه رفتن می‌شود، عبارتند از: درد، خشم، ناامیدی، عصبانیت، آسیب جسمی، بخصوص اگر کودک به صورت ناگهانی دچار این حالات شود.
برای درمان لازم است به والدین اطمینان داده شود که این حملات خودبه‌خود محدود می‌شوند و با بزرگ شدن کودک، به‌تدریج طی چند سال برطرف می‌شود.
البته بهتر است از بروز شرایطی که باعث شروع ریسه رفتن می‌شود پیشگیری شود. مثلاً کودک برای قرارگیری در یک حالت ناخوشایند از قبیل آمپول زدن، لازم است به‌جای غافلگیر شدن از قبل آماده شود.
در صورت وجود کم‌خونی فقر‌آهن، علائم و حملات ریسه رفتن اغلب شدیدتر خواهد بود. در مواردی که حملات ریسه رفتن با نوعی تشنج همراه باشد ممکن است داروهای خاص ضد تشنج مورد استفاده قرار بگیرد.
همچنین لازم است والدین جهت مدیریت حملات بسیار شدید آموزش‌های لازم را فرا بگیرند.
سنکوپ‌های مرتبط با سیستم عصبی
این حملات به شکل افتادن ناگهانی ظاهر می‌شوند که گاهی نیز ممکن است منجر به بروز نوعی تشنج گردد. در یکی از شایع‌ترین حملات عواملی مثل گرما، کم آبی شدید بدن، ایستادن طولانی مدت بدون حرکت، استفاده از دوش آب گرم، مشاهده خون، استفراغ کردن و استرس ناگهانی باعث بروز سنکوپ می‌شود.
در این بیماران ابتدا رنگ پریدگی و تعریق بوجود آمده، سپس کودک دچار تاری دید، سرگیجه، تهوع شده و نهایتاً کاهش هوشیاری رخ می‌دهد.
البته تمام بیماران همه علائم را نخواهند داشت.
علائم شروع سنکوپ اغلب تدریجی است و با بی‌حالی شروع می‌شود. پس از اتمام سنکوپ حالت خستگی شدید و طولانی مدت وجود داشته و کودک فعالیت قبلی را از سر می‌گیرد.
در اکثر کودکان، علائم مشابهی در بستگان درجه اول آنها وجود دارد. در برخی مطالعات ثابت شد مساله توارث نیز نقش دارد.
در این کودکان نوار مغز نرمال است. در برخی حالات تماس ناگهانی صورت یا بدن با سرما میتواند موجب بروز سنکوپ شود.
به ندرت در اثر سرفه هم سنکوپ دیده شده است. علائم افت فشار خون ناگهانی در حالت ایستاده بروز می‌کند و اگر بیمار استراحت کند، برطرف می‌شود.
در گروهی از بیماران بخصوص دختران نوجوان علیرغم فشارخون نرمال به علت کاهش خون‌رسانی محیطی بیمار بطور ناگهانی دچار سنکوپ می‌شود.
درمان این نوع سنکوپ اجتناب از عوامل مستعد کننده آن است، مثلاً باید از حالت نشسته بسیار به آرامی و آهستگی برخاست.
بعلاوه بایستی بیماری‌های زمینه‌ای موجود مثل کم‌خونی و ... نیز برطرف گردد. در برخی موارد خاص مکمل نمک یا مصرف برخی داروها زیر نظر پزشک کمک کننده است.
سنکوپ‌های قلبی
در این حالت برخی مشکلات زمینه‌ای قلب باعث بروز سنکوپ قلبی می‌شود که بسیار خطرناک و تهدید کننده حیات می‌شود.
در این حالات که بصورت رنگ‌پریدگی شدید دیده می‌شود، بیمار نیاز به اقدامات محافظتی قلب دارد، بعلاوه اعضای خانواده لازم است نحوه انجام عملیات احیای قلبی – ریوی را به خوبی فرا گرفته باشند.
با توجه به ماهیت خطرناک این نوع سنکوپ، لازم است از تمام کودکان مبتلا به تشنج که اخیراً مبتلا شده‌اند یک نوار قلب نیز تهیه شده تا این حالت بعنوان شرایط مقلد بیماری‌های تشنجی بررسی گردد.
این نوع سنکوپ برخلاف نوع قبلی سنکوپ (مرتبط با سیستم عصبی) بسیار ناگهانی رخ داده و علائم تدریجی وجود دارد.
انواع خاصی از میگرن
یک فرم نادر میگرن وجود دارد که با ضعف همراه است این نوع میگرن در سنین 5 تا 7 سالگی شروع می‌شود.
بیمار از نظر ژنتیکی اغلب زمینه مستعد دارد. این حملات میتواند در صورت وارد شدن ضربه به سر فعالیت فیزیکی شدید و یا استرس هیجانی تحریک شوند.
در بیشتر بیماران در تمام حملات، سردرد وجود دارد جهت پیشگیری از این حالات داروهای موثری وجود دارد بندرت در گروهی از بیماران علاوه بر حملات میگرن تشنج هم رخ می‌دهد.
تیک‌های حرکتی
این حالات اغلب قابل کنترل است بیمار در ایجاد این حرکات احساس اجبار می‌کند. پس از انجام آن این احساس از بین می‌رود.
این حرکات اغلب با هیجانات تشدید می‌شوند و در طی زمان‌های متفاوت خصوصیات ظاهری این حرکات تغییر می‌کند.
در گروهی از این بیماران سابقه خانوادگی تیک و یا برخی از مشکلات روانشناسی مثل وسواس یا اختلال شخصیت هم وجود دارد.
اختلالات خواب
اگرچه اختلالات خواب در بیماران مبتلا به صرع شایع‌تر است، ولی بعضی از بیماران مبتلا به این گروه اختلالات، مشکلات تشنجی ندارند. شایع‌ترین این مشکلات عبارتند از:
الف) حرکات پرشی حین خواب، این حرکات در گروهی از نوزادان حین خواب به صورت حرکات پرشی منظم و تکراری در دست و پاها رخ می‌دهد گاهی نیز تشنج را تقلید می‌کند اما اغلب علائم همراه ندارد یا تنها در خواب بوجود آمده و در 3-2 سالگی کودک بهبودی کامل پیدا می‌کند در این گروه کودکان نیز نوار مغز طبیعی است.
ب) در گروهی از کودکان 2-1 ساعت پس از خوابیدن حالاتی مثل جویدن، نشستن، من من کردن، راه افتادن حین خواب رخ می‌دهد.
این شرایط معمولاً 15-10 دقیقه طول می‌کشد. در برخی چند ساعت بعد از خوابیدن، خواب‌های وحشتناک رخ می‌دهد که به اسم هراس شبانه شناخته می‌شود.
این حالت در پسربچه‌های 7-2 ساله شایع‌تر است. کودک در حالی که جیغ می‌زند، بسیار وحشت‌زده و مضطرب بوده، بیدار شده، دچار طپش قلب و تنفس تند شده، به والدین پاسخ نداده و در صورت تلاش برای آرام کردن کودک، واکنش‌های او شدیدتر می‌شود.
بیدار کردن کودک در این حالت مشکل بوده و صداهای خاص از خودش تولید می‌کند، در کودکان سن بالاتر ممکن است یک مشکل روانپزشکی نیز وجود داشته باشد.
این تشخیص گرچه کمک کننده است اما به انجام یک نوار مغز حین زمان خواب نیز احتیاج می‌باشد. گاهی مصرف داروهای روانپزشکی خاص ممکن است در کنترل مشکل کودک کمک کننده باشد.
ج) کوبیدن سر حین خواب اغلب با غلتیدن کودک و انجام حرکات تکان دادن بدن همراه است.
در شیرخواران و نوپایان به ویژه در هنگام خواب رفتن بیشتر دیده می‌شود. معمولاً به صورت خودبخودی تا 5 سالگی برطرف شده و درمان خاص نیاز نمی‌باشد.
