دکتر شادی نعیمی؛ متخصص نوزادان وکودکان
در معاینات اولیه نوزاد و در سایر مواردی که کودکان به هر دلیلی مورد معاینه واقع می‌شوند یکی از مهم‌ترین بخش‌های معاینه بررسی قلبی است، اما خوشبختانه همیشه شنیده شدن صدای اضافی در قلب یا همان سوفل قلبی دلیل بر وجود بیماری قلبی نیست.
اصولا صدای نرمال قلب در اثر عبور خون از حفرات قلبی و دریچه‌های قلبی حاصل می‌شود.
هر عاملی که شدت و حالت این صدا را تغییر دهد، باعث شنیده شدن سوفل قلبی یا همان صدای اضافی است.
پس این امر اصلا غیر محتمل نیست که ما در معاینه یک نوزاد یا کودک کاملا سالم با گوشی پزشکی صدای اضافی بشنویم، اما مهم‌ترین مواردی که باعث سوفل قلبی می‌شود، عبارتند از:
1- ایرادات دریچه‌ای شل، تنگی دریچه، وجود عملکرد ناقص، یا وقتی دریچه از ابتدا به‌طور مادرزادی معیوب است.
2- سوراخ در دیواره میانی قلب که اگر در دهلیز باشد به آن Atrial Septal Defect) ASD) و اگر در بطن باشد، به آن Ventricular Septal Defect) VSD) می‌گویند.
3- تمام ایرادهای ساختمانی قلب که می‌تواند مادرزادی باشد و در زمان تولد پیدا شده یا بعد از آن پدید بیاید.
4- تب
5- کم‌خونی
سوفل قلبی چیست؟
در واقع سوفل صدای اضافی یا غیر معمولی است که به دلیل عبور و حرکت غیر عادی خون در داخل حفرات قلب یا عبور خون از دریچه‌هایی غیر عادی پدید می‌آید.
گاه عبور غیرعادی خون از عروق نزدیک قلب نیز می‌تواند سوفل ایجاد کند.
در بیماری کوارکتاسیون آئورت، آئورت در ناحیه‌ای که مجرای شریانی از آن جدا می‌شود به طور غیرعادی باریک شده است.
در این بیماری چون آئورت باریک شده بطن باید ضربانات شدیدتری ایجاد کند تا خون به اندام‌ها برسد.
انواع مختلف سوفل‌ها
برای بیان چگونگی صدای اضافه قلبی از اصطلاحاتی مثل فرکانس، محل شنیدن و طول مدت شنیده شدن سوفل استفاده می‌شود، مثلا می‌گوییم در معاینه سوفل بلند در فضای دوم بین‌دنده‌ای راست در تمام طول سیستول شنیده شد (دیاستول و سیستول دو مرحله اول و دوم ضربان قلب هستند.
در طول دیاستول قلب از خون پر می‌شود و در طول سیستول خون با شدت وارد دو سرخرگ بزرگ آئورت و ریوی می‌شود).
گاه شدت سوفل هم گفته می‌شود، مثلا سوفل 1 از 6 خفیف‌تر از نوع 3 از 6 است.
سوفل سیستولیک
در مرحله سیستول خون از بطن‌ها وارد دهلیزها می‌شود.
اگر در تمام مدت سیستول صدای اضافی شنیده شود، به آن سوفل سیستولیک می‌گویند.
سوفل دیاستولیک
در مرحله دیاستول قلب در حالت استراحت نسبی است و حفرات قلبی برای شروع انقباض بعدی پر از خون می‌شود.
اگر در زمان دیاستول صدای اضافی شنیده شود، به آن سوفل دیاستولیک می‌گویند.
سوفل ممتد
اینها صداهای اضافی هستند که در تمام طول سیستول و دیاستول شنیده می‌شوند.
گاه یک سوفل قلبی در یک شرایط خاص شنیده می‌شود و در شرایطی دیگر شنیده نمی‌شود.
پس برای تشخیص قطعی و دقیق معاینات مکرر نیز لازم است. گاه در قلب سوراخ بزرگی موجود است که باعث نابرابری فشار خون مابین دو حفره قلب می‌شود، اما لزوما باعث ایجاد سوفل قلبی نمی‌شود.
در کودکی که گریه می‌کند تشخیص و قضاوت در مورد سوفل قلبی بسیار مشکل است.
در روزهای اول بعد از تولد در یک نوزاد سالم و ترم که مشکل قلبی ندارد، در 12 درصد موارد می‌توانیم که سوفل قلبی داشته باشیم، البته بیماران بررسی می‌شوند، اما معمولا مشکل خاصی ندارد.
به این سوفل، سوفل بی‌گناه گفته می‌شود. امروزه با فراوانی دستگاه‌های اکوکاردیوگرافی برای تایید سلامت قلب این کودکان از اکوکاردیوگرافی استفاده می‌شود.
کم‌خونی و تب نیز هر یک به تنهایی می‌توانند باعث سوفل قلبی شوند، اما بدیهی است که با درمان کم‌خونی و علت تب، به راحتی سوفل از بین می‌رود.
در کودکی که سوفل قلبی دارد، چه بررسی‌هایی لازم است انجام شود؟
1- عکس رخ و نیمرخ قفسه‌صدری برای بررسی سایز قلب
2- اکوکاردیوگرافی: در این روش، توسط امواج اولتراسوند، حفرات و دریچه‌ها و دینامیک حرکت خون در قلب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
3- نوار قلب: با این روش، فعالیت الکتریکی در عضله قلب بررسی می‌شود.
درمان سوفل‌های قلبی
همان‌طور که قبلا هم گفته شد، برخی سوفل‌ها از ابتدا علامت بیماری نیستند.
در سوفل حاصل از VSD و ASD در بالای 85 درصد موارد با رشد کودک سوراخ اندک اندک بسته شده و سوفل از بین می‌رود و اینها فقط 6 ماه یکبار برای تحت نظر بودن مراجعه پزشکی دارند و تنها در موارد اندکی نیازمند اقدام جراحی می‌شویم.
در مورد سوفل‌هایی که به دلیل اشکالات در دریچه‌های قلبی پدید می‌آیند بر حسب سن و شرایط کودک، میزان تخریب دریچه و علت تخریب دریچه، تصمیم به ترمیم یا تعویض دریچه گرفته می‌شود.
در سال‌های دور که توجه به سلامت کودکان بسیار کمتر از چند دهه اخیر بود، کودکان زیادی به دلیل ابتلا به گلودرد استرپتوکوکی و عدم دریافت درمان استاندارد به عنوان عوارض تاخیری این میکروب، سلامت دریچه‌های قلبی خود را از دست می‌دادند و نیاز به جراحی می‌شد، اما در دهه‌های اخیر به دلیل توجه کافی به بیماری‌های تب‌دار در کودکان این موارد به شدت کاهش یافته است.
ضمنا بیماری‌های دریچه‌ای قلبی در کودکان که منشا ارثی دارد، در ازدواج‌های فامیلی بسیار زیاد است که اگر از این ازدواج‌ها اجتناب شود، این موارد نیز کمتر می‌شود.
بیشتر بخوانید:
راهکارهای درمان لکنت زبان در کودکان
نکاتی برای مراقبت از اگزما در کودکان
مشکلات رویش دندان شیری
