دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص نوزادان و کودکان
فصل تابستان، گرما و هیاهوی آن، تعطیلی مدارس، فصل مسافرت و گردش علاوه بر همه محاسن و خوبی‌هایش، گاهی با مشکلات و دردسرهایی به‌خصوص در کودکان همراه است.
گرمای زیاد برای کودکان به‌خصوص نوزادان و کودکان کم سن و سال خطرناک است.
گرمازدگی و آفتاب‌سوختگی مهم‌ترین این مشکلات هستند.
از آنجایی که وزن بدن کودکان و شیرخواران در قیاس با بزرگسالان کم است، این یکی از علت‌های مشکلات ناشی از گرما است.
همچنین نوزادانی که وزن کمتر از حد طبیعی دارند و به اصطلاح جزو نوزادان کم وزن یا نارس تلقی می‌شوند، به‌دلیل اینکه مرکز تنظیم درجه حرارت بدن‌شان هنوز به طور کامل تکامل پیدا نکرده است، بیشتر از نوزادان با وزن طبیعی در معرض خطر گرمازدگی قرار دارند.
در بین کودکان نیز گروهی که دارای بیماری‌های خاص نظیر بیماری‌های قلبی، کلیوی، چاقی یا دیابت هستند، بیشتر از سایرین در معرض خطرات و عوارض ناشی از گرما هستند.
مراحل گرمازدگی
گرمازدگی در کودکان چند مرحله دارد. در مرحله اول که خفیف است، کودک دچار گرفتگی و کرامپ‌هایی می‌شود که می‌تواند در ساق پا، شانه یا شکم اتفاق بیفتد، به طوری که درد شکم بسیار شدیدی را تجربه کند.
کودک یا نوجوانی که در هوای گرم بازی و ورزش می‌کند، ممکن است به علت اینکه بدنش آب و املاح خود را از دست داده، دچار این گرفتگی شود.
اگر گرمازدگی شدیدتر باشد که به آن خستگی و فرسودگی گرمایی گفته می‌شود، کودک دچار سردرد، تهوع، استفراغ و بی‌قراری و بد‌اخلاقی شده و پوستش قرمز می‌شود و درجه حرارت بدنش تا 37/5- 38 درجه سانتی‌گراد بالا می‌رود، ولی هنوز سیستم مغزی و عصبی‌اش خوب عمل می‌کند.
در مراحل بسیار پیشرفته‌تر، به‌خصوص در مواقعی که کودک در محیط‌های کوچک، سربسته و بسیار گرم قرار می‌گیرد، احتمال بروز شوک ناشی از گرمازدگی وجود دارد، در این حالت علائم مغزی و اختلال هوشیاری در کودک پدیدار شده و حتی احتمال بروز تشنج و شوک وجود دارد.
علائم اولیه این حالت افزایش تعداد ضربان قلب و تنفس، تنفس‌های تند و سطحی، خستگی و بی‌حالی بوده و پوست حالت خشک پیدا می‌کند.
درمان گرمازدگی
در تمام مراحل فوق لازم است ابتدا کودک را به محلی خنک و یا سایه، در صورت امکان تهویه مناسب منتقل نمود، لباس‌های او را خارج کرد و با استفاده از دستمال یا اسفنج مرطوب (با آب ولرم) او را خنک نموده و در صورت امکان، در صورتی که علائم زیاد شدید نباشد، مقداری مایعات شور مثل دوغ نوشانده شود.
استفاده از پنکه نیز در این شرایط مفید است، ولی باید توجه نمود ریختن آب سرد بر روی بدن کودک یا نوشیدن آب ساده توصیه نمی‌شود.
روش دیگر استفاده از کیسه در محل‌هایی از بدن مانند زیر بغل، بین ران‌های پا و پیشانی است تا بدین روش درجه حرارت کاهش یابد.
نهایتا اینکه در صورت نیاز باید بلافاصله او را به مرکز درمانی رساند تا اقدام‌های لازم برایش انجام شود.
در گروه سنی نوزادان و کودکان، یکی دیگر از علت‌های گرمازدگی، پوشش بسیار زیاد آنها است، در این گروه سنی که نمی‌توانند مشکل خود و احساس تشنگی‌شان را بیان کنند، این مساله بسیار مهم‌تر است.
مخصوصا در فصل تابستان نباید کودک را زیاد پوشاند و همچنین اگر در اتومبیل باشد، چون درجه حرارت اتومبیل به سرعت می‌تواند بالا رود، گرمازدگی در عرض چند دقیقه رخ می‌دهد، خطر افزایش یافته و ممکن است کودک دچار بی‌قراری، تب، بی‌حالی، قرمزی پوست و حتی تشنج شود.
پیشگیری از گرمازدگی
برای پیشگیری از بروز این علائم به کودک خود لباس‌های سبک و آزاد بپوشانید، سعی کنید وقتی او را از منزل خارج میکنید تا حد امکان در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار نگرفته و در سایه نگهدارید و وقتی سوار اتومبیل می‌شوید دقت کنید که هوای داخل اتومبیل خنک باشد.
در روزهای فوق‌العاده گرم بیشتر از حد معمول به او مایعات بدهید، همچنین مصرف بیشتر میوه‌های آبدار هم مفید است، در مورد شیرخواران خوراندن بیشتر شیر مادر توصیه می‌شود.
وقتی دمای هوا شدیدا بالا است تا حد امکان او را از منزل خارج نسازید. در کودکان با سن بیشتر، بهتر است بازی یا ورزش را صبح زود یا عصر انجام داده و حتما قبل از ورزش آب کافی بنوشد.
اگر مدت ورزش بیش از یک ساعت باشد، لازم است آب حاوی نمک و قند هم باشد و کودک هر ۲۰ دقیقه در محلی خنک استراحت کند.
علاوه بر اقدامات درمانی و پیشگیری‌هایی که ذکر شد، والدین باید نسبت به بروز علائم اولیه هوشیار باشند، مثلا دیدن علائمی مثل کم شدن یا غلیظ شدن ادرار، خود یک علامت هشدار‌دهنده است.
آفتاب‌سوختگی چیست؟
آفتاب‌سوختگی نوعی التهاب پوستی است که در اثر مجاورت طولانی‌مدت در آفتاب یا سایر منابع پرتو فرابنفش حاصل می‌شود.
آفتاب‌سوختگی هنگامی رخ می‌دهد که مقدار تابش اشعه خورشید بیش از توانایی رنگدانه‌های محافظت‌کننده پوست بدن به‌وجود می‌آید.
کودکانی که موی قرمز، پوست روشن و کک‌مکی و پرخال دارند، در مقال خورشید زودتر آسیب می‌بینند، ولی به‌طور کلی بچه‌ها به پوشش و لباس بیشتری نیازمند هستند و باید در مقابل نور خورشید محافظت شوند.
اشعه خورشید هنگامی که منعکس می‌شود، بسیار قوی‌تر و آزار‌دهنده‌تر است.
هنگامی که فرزند شما نزدیک آب در حال بازی است، نور به آب برخورد می‌کند و انعکاس آن روی پوست خطرناک‌تر است، پس حفاظت کودک در زمان شنا کردن در استخر‌های روباز و یا در کنار دریا اهمیت بیشتری دارد.
تماس ۱۵ تا ۳۰ دقیقه روی یک پوست حساس می‌تواند ایجاد آفتاب‌سوختگی کند، اما در سایر کودکان با پوست تیره نیز تماس طولانی‌تر می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی شود.
بین ۱۰ صبح و ۴ بعد از ظهر آفتاب بیشترین ضرر را دارد و اشعه ماوراء بنفش می‌تواند در تمام طول روز، تمام فصول و روزها و حتی روزهای ابری به پوست آسیب بزند.
آفتاب‌سوختگی خارجی‌ترین لایه پوست را درگیر کرده و باعث سرخی بیش از حد پوست، دردناک شدن و گاهی ایجاد تاول می‌شود.
سوختگی پدید آمده اغلب سوختگی درجه ۱ است. اگر کودک مدت زیادی در معرض آفتاب قرار گرفته باشد، ممکن است علاوه بر آفتاب‌سوختگی در معرض خطر گرمازدگی نیز قرار بگیرد.
هر چه شدت آفتاب‌سوختگی بیشتر باشد، تاول‌های بیشتری ایجاد شده و پوست ملتهب‌تر و دردناک‌تر است.
درمان آفتاب‌سوختگی
در صورت بروز آفتاب‌سوختگی برای بهبود ناحیه سوخته می‌توانید پارچه‌ای تمیز را در آب سرد خیسانده و بعد فشار دهید تا آب آن خارج شود و سپس به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به آرامی روی ناحیه پوست سوخته کودک قرار دهید و این عمل را چند بار در طول روز تکرار کنید، ولی مراقب باشید تا کودک سردش نشود.
سپس ناحیه سوخته را خشک کنید، اما حوله را روی پوست نمالید و در مرحله بعد یک لوسیون مرطوب کننده روی پوست مالیده تا خارش را کاهش دهد.
به کودک لباس‌های آزاد بپوشانید تا پوست سوخته او را تحریک نکند و تا زمان بهبودی کامل او را جلوی آفتاب نبرید، زیرا خطر آفتاب‌سوختگی مجدد بسیار بالا است.
سوختگی خفیف معمولا در عرض ۲ تا ۵ روز بهبود می‌یابد. گاهی ۳ تا ۱۰ روز پس از آفتاب‌سوختگی، پوسته‌ریزی شروع می‌شود.
جهت درمان از مصرف ترکیبات حاوی وازلین و روغن روی پوست کودک بپرهیزید، وازلین از تعریق و دفع حرارت پوست جلوگیری می‌کند.
همچنین پماد یا اسپری‌های بی‌حس‌کننده به‌دلیل احتمال تحریک پوست و واکنش‌های آلرژیک توصیه نمی‌شوند.
پیشگیری از آفتاب‌سوختگی
برای پیشگیری از آفتاب‌سوختگی باید وقتی کودک را در فضای باز نگه می‌دارید شلوار بلند و لباس آستین بلند به او پوشانیده و از کلاه‌های نقاب‌دار استفاده نمود.
برای بازی او را به محل‌های سایه برده و از ضد آفتاب‌های مخصوص کودکان بر روی قسمت‌های باز بدن استفاده نمود، لازم است ضدآفتاب حداقل ۳۰ دقیقه قبل از خروج از خانه مورد استفاده قرار گرفته و در صورت نیاز مجدد تکرارشود.
بنابر توصیه انجمن متخصصین اطفال آمریکا، کودکان کمتر از ۶ ماهه نباید از پمادهای ضد آفتاب استفاده کنند، البته اخیرا ضدآفتاب‌هایی برای سنین کوچک‌تر از ۶ ماه نیز ساخته شده و در بازار عرضه گردیده است.
علاوه بر این مصرف میزان کافی مایعات از شدت آسیب وارده بر پوست خواهد کاست.
بیشتر بخوانید:
10 خوراکی برتر آبرسان
تغذیه مناسب برای رفع گرمازدگی کودک
پیشگیری و درمان گرمازدگی
